Katalog

Ainur NOGAYEVA TUSAM Avrasya Araştırmaları Masası anogayeva@tusam.net ski SSCB topraklarında faaliyet gösteren diğer bölgesel örgütlerden farklı olarak gelecekte ortak mal ve hizmet pazarının oluşturulmasını öngören Orta Asya Birliğinin kurulması düşüncesi aşamalı olarak hayata geçirilmektedir. Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev, Nisan 2007’deki Kırgızistan ziyareti sırasında Kırgız Cumhurbaşkanı Kurmanbek Bakiyev’den, Eylül ayındaki ziyaretleri sırasında da Türkmenistan ve Tacikistan’dan destek gördü. Bölge entegrasyonunun fikir babası Nazarbayev, bölgenin diğer lokomotif gücü Özbekistan’dan destek beklerken, destek ummadığı yerden geldi. Türk Cumhuriyetleri atılımda… C S TRATEJİ 15 doğrultusunda atıldığını görmek gerekir. KazakTürkmen liderlerinin görüşmesi sırasında çok sayıda anlaşma imzalandı ve ayrıca iki ülke politikalarının öncelikli yönlerini belirlemek amacıyla en yakın zamanda KazakTürkmen Hükümetlerarası Ekonomik İşbirliği Komisyonunun toplanması kararı da alındı. E Orta Asya Birliği’ne doğru KAZAKİSTANTACİKİSTAN İLİŞKİLERİ Orta Asya bölgesinin en çok yatırım çeken ülkesi Kazakistan, komşu ülkelerinin gelişmesi için buralarda yatırım yapmaktadır. Nazarbayev’in 12–13 Eylül tarihli Tacikistan ziyareti sırasında yapılan önemli anlaşmaların yanı sıra entegrasyon süreçlerini hızlandıracak adımlara imza atıldı. İki ülke arasındaki ticari ilişkilerin geliştirilmesi ve yatırımların önemli projelere yönlendirilmesi amacıyla 100 milyon Dolar kurucu sermayeli Yatırım Fonunun oluşturulması kararlaştırıldı. Bu Fon, Tacikistan’daki projelerin finansmanını üstlenecektir. Bununla birlikte Kazakistan’ın ülkedeki hidrosantrallerin inşasında yer alması konusu da ele alındı. Basın toplantısı sırasında Kazakistan liderinin Yüksek Devletlerarası Kurulunun ve KazakistanTacikistan Dış İlişkileri Bakanları Kurulunun oluşturulması teklifini sunduğu öğrenildi. Ayrıca Orta Asya Ekonomik Birliği’nin kurulması fikrinin avantajları yine Nazarbayev tarafından aktarıldı. Karşılıklı ticareti ve işbirliğini arttırmak amacıyla ülke hükümetlerine 2008–2010 arası ekonomik işbirliği Eylem Planının geliştirilmesi görevi verildi. Duşanbe ziyareti sırasında bu teklifleri dile getiren Kazakistan Cumhurbaşkanı, topu karşı tarafa atmış oldu. Bölge entegrasyon süreçlerinde en zor ve en önemli halkayı ise Özbekistan oluşturmaktadır. Bu ülkenin bu süreçte yer almaması, bu bütünleşme çabalarının eksik kalmasına neden oluyor. Yine de entegrasyon sürecinin başlamış olması bir şekilde devamının geleceği umudunu taşımaktadır. İşin aslı "entegrasyon" kelimesi, SSCB’ye benzer yeniden bir birleşme olarak algılandığı ölçüde bir yadırgama sebebi olmaktadır. Ancak unutmaması gerekir ki, bu bölge SSCB tarafından bölünmüştü, SSCB’nin yıkılmasıyla da bu bölgenin bir birlik içinde bir bütün olarak hareket etmesi önemlidir. Entegrasyon ise ülkelere egemenliği kaybettirecek formülden uzak bir süreçtir. Kaldı ki bunun kısa bir sürede gerçekleşmesi de imkânsızdır. Zira Sovyetler ile 70 yıllık ara verildikten sonra hemen bir birleşme sağlıklı olamaz. Ayrıca Sovyet mantığıyla düşünen insanların yaşadığı kuşağın atlatılması da önem taşıyor. Zira "Sovyet kuşağının" sessizliği, bu süreçlerden hoşnutsuzluk duyan ve Rusya’yı bölgeyi "medeniyetleştiren" unsur olarak görenlerin ve Rusyasız bölgede hiçbir sürecin geleceği olmadığını ileri sürenlerin ekmeğine yağ sürmektedir. En önemlisi de, bölge ülkelerinin liderlerinin günlük kararlarla/politikalarla hareket etmeleri değil, gelecek nesilleri düşünen politikaları yürütmeleridir. KAZAKİSTANTÜRKMENİSTAN YAKINLAŞMASI Cumhurbaşkanlığı görevine başlamasından bu yana aktif bir dış politika izleyen yeni Türkmenistan Cumhurbaşkanı Berdımuhammedov ile Nazarbayev çeşitli etkinlikler ve ikili görüşmeler çerçevesinde yılın başından itibaren altıncı kez buluştular. KazakistanTürkmenistan arasındaki yakınlık ülkenin aktif siyasete katılımı açısından önemli olduğu kadar bölgedeki entegrasyona sağlayacağı katkı açısından da önemli görünmektedir. Zira bu iki ülke birkaç yönden benzerlik sergilemektedir. Bölgenin petrol zengini Kazakistan da gaz zengini Türkmenistan da Hazar kıyısında yer almaktadır. Her iki ülke de sahip oldukları bu kaynakları karlı bir şekilde dünyaya satma peşindeler. Şimdiye kadar tarafsız politika izleyen Türkmenistan’ın, Hazar komşuları Azerbaycan ve Nazarbayev Kazakistan’ı örnek alarak çok taraflı politika yolunu seçebileceği tahmin edilebilir. Berdımuhammedov’un son hamleleri, "Central Asia Center" boru hattı üzerinden bölgenin tek gaz ihracatçısı pozisyonunu sürdürmek isteyen Rusya’ya karşı darbe niteliği taşımaktadır. 12 Mayıs’ta Nazarbayev – Putin Berdımuhammedov üçlü görüşmesi ardından imzalanan 2014 yılında inşası düşünülen 40 milyar metreküp kapasiteli Hazar geçişli projeye ilişkin "niyet" anlaşması, hemen Rusya’nın zaferi olarak nitelendirilmişti. Ne var ki "niyet" anlaşmasına göre 1 Eylül’e kadar imzalanması gereken esas anlaşma çeşitli sebeplerle ertelendi. Rus yetkililer bu ertelemeyi teknik nedenlere bağlasalar da, Putin’in Nazarbayev ile Berdımuhammedov görüşmesine katılmamanın asıl sebebinin, Türkmen liderin Ağustos ayında ülkeyi ziyaret eden ABD Dışişleri Bakanı Yardımcısı Daniel Sallivan’ın ziyareti sırasında TransHazar’a yeşil ışık yakması olduğu belirtilmektedir. Mayıs ayında Hazar geçişli proje için niyet bildirildiğinde Berdımuhammedov’un Trans Hazar projesinin rafa kaldırılmadığını vurgulaması o dönemde Bölgenin entegrasyonu sürecinde, en zor ve en önemli halkayı Özbekistan oluşturuyor. Bu ülkenin bu süreçte yer almaması, bütünleşme çabalarının eksik kalmasına neden olabilir. yeni Türkmen liderin cesur bir çıkışı olarak algılanmıştı. Şimdi ise Türkmen liderinin komşusu Kazakistan gibi çok yönlü bir dış politika izlemeyi tercih ettiği, yönünü de ülke menfaatlerine göre belirleyeceği anlaşılıyor. Nitekim Washington’un TransHazar hazırlığı için 1,7 milyon Dolar aktardığı açıklandı. Dolayısıyla BerdımuhammedovNazarbayev görüşmesi sırasında iki ülkenin enerji konusunda "ortak görüş" sergiledikleri anlaşıldı. İki ülkenin Çin’e uzanan gaz boru hattının inşa edilmesi konusunda da işbirliği yapacağına kesin gözüyle bakılmaktadır. NazarbayevBerdımuhamedov’un görüşmesinde iki ülkeyi birbirine bağlayacak bir demiryolu hattının döşenmesi kararlaştırılmıştır. Kerimov Gelecekte ise bu hattın "KuzeyGüney" ulaşım koridoru çerçevesinde iki ülkeyi İran’a da bağlaması planlanmaktadır. Hazar’a komşu 5 ülkenin Ekim ayında Tahran’da bir araya geleceği toplantı sırasında Bu konuda bir anlaşmanın imzalanması beklenmektedir. Bu girişimlerin bir kısmı Rusya’nın, bir kısmı da ABD’nin hoşuna gitmeyecek olsa dahi, ülke liderlerinin bu pragmatik adımlarının da zaten kendi ulusal çıkarları