Katalog

Kazakistan, 2005 yılında ABD tarafından Orta Asya bölgesinde başarılı gelişim modeli olarak kabul ediliyor.(2) Ülkeye yapılan doğrudan yatırım hacminin 1/3’ni 12 milyar dolarla ABD payı oluşturuyor. İki ülke arasındaki ticaret hacmi ise 2005 yılında yaklaşık 1,87 milyar ABD Doları oldu. Ziyareti sırasında Cumhurbaşkanı Nazarbayev, "ExonMobil", "ConocoPhilips" gibi Kazakistan’da yatırım faaliyetler yürüten Amerikan şirketlerinin yöneticileri ile de görüştü. Görüşmeler esnasında Kazakistan’a 310 lokomotif getirilmesini öngören Kazakistan Cumhuriyeti Ulaştırma ve Komünikasyon Bakanlığı ve ABD Demiryolu Federal Müdürlüğü arasında işbirliği anlaşmasının yanı sıra ülkenin Tarım Bakanlıkları arasında da bir işbirliği anlaşması imzalandı. Ayrıca Almata şehrinin "FedEx" şirketi tarafından Orta Asya’nın ulaşım merkezi olarak kullanımına ilişkin bir anlaşmaya da varıldı. İki ülke lideri, görüşmeler sonucunda ülkelerinin stratejik ortaklığının güvenlik ve demokrasi ile ilgili konularda gelişme sağlayacağını belirten Ortak Bildiri imzalamışlardır. Bu belgede ayrıca ülkenin Dünya Ticaret Örgütü’ne dahil olma öncesindeki konular da ele alındı ve ABD’nin bu sürece verdiği destek dile getirildi. Görüşmeler sırasında ABD’nin 1974 yılında SSCB’ye ve bazı Doğu Bloku ülkelerine karşı yürürlüğe koyduğu JacksonVenik düzenlemesinin kaldırılması istendi. Bu düzenleme, 1974 yılında dönemin Senatörü Henry Jackson ile Temsilciler Meclisi üyesi Charlz Venik’in teklifiyle ABD Kongresince kabul edilen ve piyasa ekonomisine geçmeyen ülkeler ile ticari ilişkilerin sınırlandırılmasını öngörüyor. Düzenleme, SSCB hükümetinin iki yıl önce ülkeden göç etmek isteyen Yahudi ve kimi diğer vatandaşlara Avrupa ve Amerika’ya göç etmeden önce "ücretsiz olarak aldıkları eğitimin" parasını ödeme şartını koyan ve böylece göçü engelleyen yasaya karşı kabul edilmişti. Soğuk savaş döneminden kalma bu düzenleme eski öneme sahip olmasa da hala yürürlükte bulunuyor. Resmi olarak JacksonVenik düzenlemesi Ukrayna, Gürcistan ve Kırgızistan’da kaldırıldı. NazarbayevBush görüşmesinde bu düzenlemenin kaldırılması için özel bir bilirkişi grubunun oluşturulacağı ve ileriki aylarda bu grubun gerekli çalışmaları yürütmek üzere Kazakistan’a gideceği belirtildi. Ortak Bildiri’de de belirtildiği gibi Kazakistan Cumhurbaşkanı’nın ABD ziyareti, Astana ve Washington’un stratejik ortaklığına yeni bir ivme kazandırdı. Ancak Kazakistan basınında bu ziyaretin hiçbir şekilde Rusya ile olan ilişkileri etkilemeyeceği özellikle belirtildi. Zira Yeni Dünya Düzeni döneminde yeniden kızışan nüfuz alanı edinme mücadelesinde Orta Asya bölgesi önemli konuma gelmiş durumda. Bunu çok iyi anlayan ve tek bir büyük gücün etkisi altında kalmak istemeyen C S Nazarbayev, Putin ile birlikte... TRATEJİ 5 petrol konusunda ona biraz darılmış olan komşusunun gönlünü geri kazanmak düşüncesiyle yıllardır devam eden Karaçaganak’la ilgili görüşmeleri bu ziyaret sırasında nihayet sonuçlandırdı. Orenburg petrol rafineri fabrikasından 130 kilometre uzaklıkta olan ve dünyanın en zengin petrol ve gaz rezervlerinden olan Karaçaganak, Batı Kazakistan bölgesinde bulunuyor. Buradaki tahmini petrol rezervleri 1.2 milyar ton, gaz rezervleri ise 1.35 trilyon metreküp. Yatağın işletmesini uluslararası Karaçaganak Petroleum Operating Konsorsiyumu (British Gasyüzde 32.5, ENI yüzde 32.5, Chevron yüzde 20, Lukoil yüzde 15) gerçekleştiriyor. Verilecek gaz fiyatının açıklanmamasına rağmen Rusya’nın istediği fiyatın verildiği yönündeki yorumlar ağırlık kazanıyor. Bununla birlikte kendi fabrikasını kurma fikrinden vazgeçerek Orenburg gaz rafineri fabrikasının bünyesinde RusKazak ortak şirketinin kurulmasıyla Kazakistan 22.5 milyar dolar tasarruf sağlamış olacak. Kurulacak olan ortak şirkete iki ülke 750’şer milyon dolar yatırım yapacaklar. Gaz konusunda uzlaşmacı davranan Nazarbayev Rusya’ya hava savunma sisteminin modernizasyonu konusunda ise ödün vermedi. Ortak Güvenlik Anlaşması Örgütüne üye olan ve BDT’nin ortak hava savunma sistemi oluşturma anlaşmasını imzalayan Kazakistan, modernizasyon konusunda Rusya’nın tekelini kabul etmeyerek Rus "Rosoboroneksport", İngiliz DTFSystems, Fransız Thomson ve Batı Avrupalı EADS konsorsiyumu ile Amerikan Lockheed Martin şirketinin katıldığı uluslararası ihale açtı. Bu iki görüşme bölge ve dünya konjöktürü açısından önemlidir, zira uzun vadede ABD ve Rusya’yı geride bırakacak satın alma gücüne ulaşacağı tahmin edilen Çin’in bu ekonomik büyümeye paralel olarak artan enerji ihtiyacı dikkate alındığında bir enerji sağlayıcı olarak Kazakistan’ın Çin için varlığı çok daha önem kazanacak. Bu durumda kısa ve orta vadede Kazakistan’ın denge politikasına devam etmesinin en akılcı seçenek olduğu görülmektedir. Bu dengeler devam ederse, Kazakistan’ın gelişimi ve bölgedeki önemi artacak, ülke yönetimi de iktidarının devamını sağlamış olacaktır. Dipnotlar: (1) Örneğin SSCB döneminde bölgede lider konumuna getirilmeye çalışılan Özbekistan on yıl önce Kazakistan ile aynı ekonomik göstergelere sahipken günümüzde Kazakistan diğer tüm Orta Asya ülkelerin toplam GSMH’sından daha fazlasına sahiptir. Bkz. http://www.apn.kz/opinions/arcticle5819.htm (2) http://www.inopressa.ru/print/latimes/2004/05/12/16: 38:35/oil Astana, denge politikasını ikili değil 3’lü kurmak istiyor. Buna göre, ABD, Rusya ve Çin’i birbiriyle dengeleyebilir. Nazarbayev, ABD ziyaretinin ardından görüştüğü Putin’e tamamen ‘hayır’ da demedi, ‘evet’ de demedi. Kazakistan yönetimi çok yönlü politika yürütmeye çalışıyor. ABD ziyareti ardından Nazarbayev’in Rus meslektaşıyla görüşmesi de bunun bir göstergesidir. KAZAKİSTANRUSYA İLİŞKİLERİ KazakistanRusya sınır bölgeleri forumunun yapıldığı Oral kentinde gerçekleşen ve bu yıl içerisinde on birinci olan bu görüşme Rus ve Kazakistan basınında geniş bir yankı buldu. Rus basınında, Rusya’nın Gürcistan ve diğer GUAM ülkeleriyle ilişkilerinin gerginleştiği dönemde Putin’in 12 valiyle birlikte yaptığı bu ziyaret sırasında "eski Sovyet alanında Rusya tarafından tek sadık müttefik olarak görülen" Kazakistan’da biraz da olsa rahat bir nefes alacağı belirtildi. İki ülke arasında artan ticaret hacmi tahminlere göre 2006‘da 11 milyar dolar olacaktır. Bu ticaretin yüzde 70’lik kısmı sınır bölgelerine düşüyor. Bu yüzden görüşmelerde KazakistanRusya sınır bölgesinde yaşayan vatandaşların geçişlerinin yeniden düzenlenmesi ile sınırda iki tarafın ortak denetiminde olan otomobil gişelerinin kurulmasına ilişkin anlaşma imzalandı. Bu iki anlaşmanın yanı sıra ülke liderlerinin katkılarıyla Mahaçkala ve Aktau limanları arasında uluslararası direk demiryolu ve vapur ulaşımının sağlanması, Rusya Vneşekonom Bankasıyla Kazakistan Kalkınma Bankası arasında bölgeler arası işbirliğinin sağlanması ve KazakistanRusya sınır bölgeleri arasındaki ticareti destekleyen eylem programı oluşturulmasını düzenleyen toplam altı hükümetlerarası anlaşma imzalandı. Çok yönlü politika izleme konusunda kararlı olan Kazakistan yönetimi, ülkenin ABD’nin desteklediği BaküTiflisCeyhan projesine katılmasından sonra