Katalog

4 Ainur NOGAYEVA TUSAM Türkistan Araştırmaları Masası [email protected] ABD, Rusya ve Çin’in yeni gözdesi… C S TRATEJİ nedenle ABD bölgede Rusya karşıtı bir kalkan olarak Özbekistan’a odaklanmalıydı. 2001’de Afganistan’a yerleşmesinden sonra ABD’nin Brzezinski’nin tavsiyesi üzerine Özbekistan’ı stratejik ortak olarak seçtiği ve Orta Asya bölgesinde Kazakistan’la pek sıcak ilişkiler sürdürmediği görülüyor. Demokrasiyi yayma görevine soyunmuş görünen ABD yönetmi, önce 2003 yılında Kazakistan’ın bazı yöneticilerine karşı dava açtı, bir yıl sonra da demokratik olmamakla ve yolsuzlukla suçladığı ülkelerin üst düzey yöneticilerine ABD’ye girme yasağı koydu. Bu yasak Kazakistan yöneticilerini de kapsamaktaydı. Ancak bölgede kızışan rekabet ve "turuncu devrimlerin" ardından yaşanan kargaşa ve hayal kırıklığı Beyaz Saray’ın sözde demokrasi yayma görevini geri plana atarak enerji gibi daha önemli konulara yönelmesine neden oldu. Nazarbayev’in Washington ziyareti öncesinde New York Times gazetesinde Kazakistan’la ilgili dört sayfalık tanıtım eki, CNN kanalında da ülkenin iş ve turizm sektörlerindeki potansiyelini gösteren reklâm filmleri yayınlandı. İmaj çalışmasına ABDKazak ortak yapımı olan "Göçebeler" filmi de eklenmişti. Bunlar, ABD basını tarafından son zamanlarda ABD televizyonunda gösterilen ve Kazakistan’ı hedef alan İngiliz kökenli bir şovmenin ülke imajını zedeleme girişimlerine bir panzehir olarak yorumlandı. Nitekim Nazarbayev’in bizzat ilettiği talep doğrultusunda söz konusu şovmenin internet sitesi kapatıldı. Yine "bilgilendirici" nitelik taşıyan Washington Times makalesinde, Washington üniversitesinin Orta Asya uzmanlarından Frederik Starr, ABD yönetimini Nazarbayev’in ziyaretini hafife almamaları konusunda uyardı ve ABD’nin Kazakistan yönetimi ile dostça ilişkiler kurmasının herkesin çıkarına olacağının altını çizdi. Ayrıca Starr, hiçbir bölge ülkesinin Kazakistan gibi bütçesinin yüzde 4’nü eğitime ayırmadığına dikkat çekti. Starr, son yıllarda yaklaşık 3 bin öğrencinin ABD, Japonya ve bazı Avrupa ülkelerinde eğitim aldıktan sonra ülkelerinde istihdam edildiğine işaret ederek diğer BDT ülkeleri öğrencilerinin ise Batı ve özellikle ABD eğitim kurumlarından mezun olduktan sonra Amerika’da kalmak için çaba sarf ettiklerine değindi. Starr ayrıca: "Eleştirmenlerimiz Kazakistan’ın bölgede ABD için en demokratik ortak olmadığını söyleyebilirler, ancak ABD de Kazakistan için dünyanın en ideal ve arzu edilen ortağı olmayabilir. Eğer biz sürekli birbirimizin nelerinden hoşlanmadığımızı söylersek ikili ilişkilerimiz zarar görecek. Hangimizin "daha demokratik" olduğunu araştırana kadar Kazak petrolü Çin ve diğer ülkelere akacak, buralarda ise fazla soru sormadan o petrolün parasını öderler" sözleriyle ABD’nin izlemesi gereken politikayı kendince özetledi. G eçtiğimiz günlerde, Kazakistan Cumhurbaşkanı Nursultan Nazarbayev’in iki önemli liderle yaptığı görüşmeler Kazakistan’ı dünya basınının gündemine getirdi. Görüşmelerden ilki, 27–28 Eylül 2006 tarihleri arasında ABD’ye yaptığı resmi ziyaret sırasında George Bush’la, ikincisi ise 3 Ekim tarihinde Oral şehrinde (Kazakistan) Rusya Cumhurbaşkanı Putin ile gerçekleştirildi. Kazakistan 2001 sonrasında diğer Orta Asya ülkelerinin aksine ABD ile ilişkilerini sınırlı tutmuştu. ABD’ye sadece hava sahasını açması ve Irak’a birkaç asker göndermesi ile sınırlı kalan ABDKazakistan ilişkilerinin bu ziyaret ile yeni bir düzeye taşındığı düşünülüyor. Son ziyaretin Aralık 2001’de gerçekleştirildiği hatırlanırsa, bu ziyaret için çok uzun zaman beklendiği anlaşılır. Ziyaretin "General Elektric" şirketiyle 650 milyon dolarlık anlaşmanın imzalanmasıyla başlamasına rağmen Nazarbayev, ABD’ye Putin ve Aliyev gibi sadece ekonomi ve enerji paketleriyle gitmemişti. Ele alınan konular arasında ikili ilişkilerin geliştirilmesi, Kazakistan’ın Dünya Ticaret Örgütü’ne katılma sürecine destek araması, imaj yenilemesi gibi unsurlar da vardı. Daha 1990’ların başında Nazarbayev, Bush Sovyetlerden miras kalan nükleer ile birlikte... silahlardan vazgeçtiğini açıklayan Kazakistan ve 5 Orta Asya ülkesinin Dışişleri Bakanı 8 Eylül’de Semey şehrinde Orta Asya bölgesini nükleer silahlardan arınmış bölge ilan eden anlaşmayı imzalamışlardı. Nükleer silahlarla ilgili tartışmaların kızıştığı bu dönemde hem böyle bir anlaşmanın imzalanması, hem de bunun Semey’de yapılması önemliydi. Zamanlama açısından da anlaşmanın imzalanmasının çevre ve insan sağlığına zararlı nükleer deneylerin yapıldığı Semey poligonunun kapatılmasının 15. yıldönümüne denk gelmesi sembolik önem taşımaktaydı. Kazakistan liderinin ziyaret sırasında vurguladığı nükleer karşıtı bu tutumu ziyaret sırasında Washington’da destek buldu. Washington’daki konuşmasında ülkesinin nükleer silahlardan arınma konusunda elde ettiği başarılardan bahseden Nazarbayev, diğer ülkelere de aynısını yapma çağrısında bulunmuş ve birilerinin silahlara sahip olma ve bunları geliştirme hakları bulunurken diğerlerine bunun yasaklanmasının uluslararası hukukun temel ilkelerine aykırı olduğunu belirtmiştir. Nazarbayev, bu durumun "orantısız, haksız ve yanlış" olduğu şeklindeki eleştirilerini de dile getirmiştir. Kazakistan’ın denge arayışı Jeopolitik konumu, enerji kaynakları Kazakistan’ı Asya’nın ortasında önemli bir pozisyona getirmiş durumda. ABD, Özbekistan deneyiminin olumsuz sonuçlanmasının ardından Astana’ya daha faydacı yaklaşmaya başladı. Nazarbayev’in son ABD ziyareti bunun göstergesiydi. ABD’DE KAZAKİSTAN İMAJI Brzezinski’ye göre SSCB’nin dağılmasından sonra Avrasya’ya yönelecek olan Kazakistan, ülkedeki Rus nüfusun da etkisiyle Rusya’nın hammadde uzantısı olacaktı. Bu KAZAKİSTAN’IN EKONOMİ PAKETİ Kendisine, en yüksek rekabet gücüne sahip olan 50 ülke arasına girme hedefi koyan ve bu hedefe doğru ilerlemeye çalışan(1)