Katalog

JYJimarlık ve kent Kent planlamada değişen yaklaşımlar ve ülkemiz ZEKAİ GÖRGÜLÜ * I I 1 ttsanca yaşanılır ycrlcşmclcrin vcya saghklı kcnilcşmcnin îVnknşuhı, hcr kcnlin bclırlı hır plan disiplini iv,ındc vconıın kararlan baglammda yfinlcndirilmcsı. gcl ı$1 iri Inıestdir. 20. yü/yılın "kvntltff mc yü/yıir oldugu dü$ünüldügünde ve filkcmı/ nülusunun üı,ic ıkisinin. dünya nüfusunun isc yakla!»ık yansınm kcntlcrdc yaşadıgı dikkalc alındıgııula. kcntlcr adına "planlf olmanın öncmi ve gm*gi açıkva onaya (,ıkmakiadır. Batı ülkclcn. ö/clliklc sanayi dcvrimı ilc hirlİklc hı/la kcnilcrc yıgdan nüfusun laşidığı vc yaratlıgı sonınlan eö/meık' cn eıkili aracın ^plan" oldııgunu yinc crkcn kcşlcimış vc onu va/gcvilnic/lcı ı icjnc alıuı*ıır. OnceltTi. loplumsal, ekoıunnik ve küllUrcl vcrilcrlc fazla ilgılcnmcycıt, kcntliyi daha çok, güzcl. ralıat. saglıklı ycrlc>mclcrdc ya$almayı amaçlayan, yani fı/ık mckânı öncmscycn M kla»ik keııl pbnlaması" yakla^ıını uy|!iılama alaııı hulnuı>ıur. Ancak, hıı yöıiiî ilc hir Icknik hclgc olnuiM, işcrcksc loplumsal. cknnomik malolu^hırı dcgcrlcndırmc dtv miması bu yakla^ımı 1930'lanlansonra gundcııulcn dü$ürmü$ıur. SonraMiıda I '>2^ krı/iniıı dc dkısiylc klasik planlamanın ycıini M|>cni^ kapsumlı planlama* nıılayı*ı almi^lır. Dayandıgı dü^ünscl tcmcl, M planlamanın laııı ussallıkla (ra\\onvlliklc) «erilmif bîr kararlar di/lsi* olmasnlır IManlanıavı bır anı/ı ktıllam^ oncrtsı olanık dcgil. kcnlin lüm gclı^mc vc Iniyüıncsmm hır aracı nlanık giircıı hu yakla^ım: y CdiulMinrlaı Kiınlı k^dmayan. fopluımal. ckonoınik. küUiircl vcrilcri dcgerlcndiren, filkcdcn kcnic kadcınclcıımc öncfcıt. planlamanın i^lcı lcrııu vc dısıplmlcrlc olan ılrçkilcrinı gözctcn bır "gcnı$ ı aıılalmaktadır Ö/cl!c, öncrılcn M planlama »üncr, ara^iınna vc çözumlcmcyc dayanaıı, ııa/ım imarpkınnı kaıarları dogruliusıında ha/ırlanan vc kcnlin fîiımlnfı knpsııyan uygulama iınar planlarmı a^ımaiı nlarak kahul etmcktcdir (ktck kcııdınc, gcrcksc plancıya allcilıgi Men iyiyl nılu \csundugu kcsınlık ncdcni ilc ılibaıen "geni« kapsamlı planlama", ctkınligmı vıiırnıcyc ha>lanıı^tır. Kcııt*cl gclı$mc sürt\Icnnın gidcrck dalıa dınamik bir nılclik ka/anması, hu ııcdcnlc topluııısal. ckonomik, kiilıürcl yapııla yaşanan dcgışımlcnn farklı kcntscl yapılsın oluşiuntıası, dolayısıyla bu farklılıklara yaıııl vcrccck ycni plan yakla^ımlannın öncclik alma.sı gcniş kapNaınlı planlamanın kııllanım alanuıı daraltan digcr faktörlcrdır Ancak yınc dc. .sonrasında onaya lılm planluma yakla^ımlannda genîş kapsamlı planlamanın ftncrdigi ^planlama yönlciıdirici oldugunu söylcmck bir hak tcslimiycli olacakıır. (Jidcrck: bcltnsi/liklcrin yogunla^ması. hı/lı dcgiüimler, kenl otcsi bclirleyicılerin artan ctkilcri. bilgıyc ulaşma vc ıuplamodaki ycnilikler. metfceayelvilik karşıtı gorü^lcr, kenitc yaşayanların kenllcri ivin kcndi karar vermc isiekleri. ılgilı dİKİplinlcnkki geltşmcler vc acçîlmi^ bir vL^yona/kimligc sahip ulına gibi antyişbr. slnıtejîk (yapısal) plan yaklaşıminı cgcmcn kılmı> vc hir anlamda nnu gcniş kapsamlı planlaniaya Upkı ularak ortaya çıkanıuşür. ljüııüınü/dc hatı ülkclerının planlama mcvzualı agırhklı olarak sinutjik planlamaya lcmellcnıııi* dıınıındadır Mir yatinm vc yöndim planlaması sfirccini anlatan siratcjîk planlama: plan vc planctnın rolünii ycnidcn belırlcrkcn. dinamik, katılımcı, osııck, dcncilcycn. Krntl nin leıncl karaktcrinî Ivlirlcmişiir Bu "ssankr saplaınaMiıi lıaklı cıkanrkcn. K*I hıi>alıılım$ hıı kcni planlama anlayı^ı hu olaıılan yusalla^tırma adına siirüp gilmişiır. ( Cumhuriyelın ycni ktıruluyor olniasınu. I92 ) düııja ekoıiüiııık bunalıını ilc tvaınanh olmasına ve 1950'lea* kndar tlcvam ctmcsinc karşın: Ank.ua, M Istanhııl. l/mir gibı büyiik kcnilcrdcn ha^layan ken1 M pbnlama anlayışı vc onun puliiıkalarım ulu^iurma çahalan I9S0 yıhnıkı köktcn dcgi^lirilcn ckonumik IHilıiikalar ilc sunlanmışiır. Buna ha/ırlıksı/. örgüisuv: vc kLirııınsallaşmamış kuruınları ilc yakalanan fılkc; planlamayı bir yana bırakanık lıîvhir kııramsal. kavranısal vc kılgısal (pratikl yakla$ınıa ııymayan H ııpcras>ioıiffr çnzunılcrlc Minuv aramaya giımitfir. I *>()() askcn nuidahalcKİ ilc planlı kalkınmayı scçcn Tfirkiyc: büyiik ııüi'usyigılmalan. knçak yapılaşma, dcııcfimsiz böyümc vc dugal. külıüıcl ılcgcrlcrinı lıı/la yîlırınc sorunlan ilc kar$ı kaı>ıya kalan kcnilüri K*ın, gcnış kapsamlı planlama haglamında kuruıulaşnıaya. pralıgıni ıılıı^iunnaya. uygulama alaııları M M yuralnıaya vc o|iera\yon diincıınııuı ınııası olan "imarcılık^ /ihniydindcn kcnllcrını dc, planlanm da u/aklaştırnıaya ba^Lnııı^tır. Aik.uk. I(WO askcri miidahalcM scınrasında, kiırcscllc^mc ııyum pınyramlan gcrckçc göstcrilcrck ııygulanan ckonomik polıtıkalar planlamayı icrvihkTİntııtMUİıulc bircngcl ularak gc«nıui$ vc ondun va/gcvcmcycccgi hılııiL'i Kiııdc onu olahildıgiııcc /nyıtlatacak. hafiflUMccck karar sürL\lc"rinc doııü^tümuışliir (iclincıı a^ııııa, gclcncgııu Inılma yolunda öncmli .ıdımlar aian ^cniîj kapsamlı planlamayı Minkııulırırkcıı. daha ycni vc ııüuccl ulaıı planlama yakla^mılannı da akadcmik ıniamlara bır:ikttıı>lır. Stratcjik planlama adına "ll (îelifmp rianhın'nın yasal lahaıı hulduğu, uygulaıtıada isc, iki boyulin ımar planlanm yclcrli ^ördügfımu/ ^u günlcrdc hu çcli^kıyi ^ö/mcnııı yolu. planlamanın kcndinı ycıudcn laril cimcsiudcıı dcğıl. kcndinı ycnılcmcsındcn n eylem pro»iaıiu «lan vc yatnı/ca kamu yanın kavRimına d.ıyaurııayan bîr ıvcrığc sahipıır. Bu vok kısa ö/ct, tiim planlama yakla^ımlannın; hilgi vc akıl Urmctindc >ormılaıi, üncrilcri t.ıııııııladf£ıt artık H/ik mckânııı ötcMiıdc kent vc iilkc kayııaklarının rasyuncl kullanimıııın da çö/ümlcnmcsini gcrcktitcıı hır K'crıgc, kapsama ulaijlıgı sonucunu anlaimakuulıı. !iu Ki^lanula artık gcçcrlılıgı olan planlama yakla^ınıı, kcnilc ilgili tcnıcl sıraicjık kararlann altnması vc hıı kamrlann luı/ım plandan vok. uyguLınıayı aynıılıda yöıılcmliıccck olan **c>lenı phııılarT ilc dcNicklcnccck sürcçlc ö/dc$ıir. (jünümü/dcki yasal lanmıkınüjOncv/uııi) ilc baktiğınıı/da. ülkcmi/in gcnı> kapssımlı planlamayı Sanki" hcnımscr gibı bu lıalı oldugunu gönncktcyi/. Oy.sn. son clli yıla damgasmı vııraıı kentlcşmc surcci; yııksulluk, ışsj/lik, dcnciıınsı/lik. kural. yusa tanıma/ltk. ilcuşımsi/lik. hııcyscllik, k;»vak yapıla^ına. kırlılik. allyapı yctersızligi gihi oluııısu/luklarla bcliınlcnir olmujj vc hunlar * I'ürkiyc * gcvmckicdîr. IXılayiNiyla planlamayı: (k»grudaıı ara/i kullanışla aramayıp, sonıtılaiL |Hiian.siycllcri saplayan. sorgulayan. ç/t/üm ıvin sinıtcjilcr önca*n vc hu kıfLmuLı \vrch uncmscyen. nui/akcrcci. hılgisi olan. bilgıyc gfivcncn hir çcıvcvcyc la$ınıahyı?. Ülkcını/ıtı planlama kunımları da. planlama öÇaMısi dc. plaiKisı da planlamayı hı'Vylcsi hir sürccv laşıyacak hılgiyc. küllürc. ılciıcyımc \e hırıkınıc salıipiir Yclcr ki, dcvlci, bu aıılaıııda ı/icmc. dcnciloımv yönlınilirnv <»4iinv» öfaiınc vc kaynak yamimayla n/dcşlc$cıı ycni nılîinfl a Kankrvsı/(!) lx?nımscsın vc oynnsm. Möylc ulmamasi lalnı kı vo/ümsu/lük dc^ildır. (,'ö/ünıiin gcciknıcsıdır. Ama gccikf îgimi/ hcr günüıı kentlcnmi/dcn alıp gtttünlügü, geıi konıılanıayan kayıplanmızdır. •• 7