Katalog

.* JT1 imarlıkve kent Son 50 yılda kentleşme politikalarımıza genel bir bakış RUŞEN KELEŞ üıün azgclîşmiş ülkelerde oldugu gıbi, Türkiye ıic dc, hızını lıalâ koruyan bîr kentlegme oigusuyla karçı karşıya huluııuyoru/. Ikincî Dünya Savaşı*na Juularki duragarı kı^ııllar, sava$ııı sona cnncsiylc birlikte yerini köylerden kentlcre vc o/ellikk kıytlardaki kcnllcru dogru ht/lı bir nüfus oknıııu hırakınıştır. Nüfus heın hızla artmış hem de hızla kcntlc?mi$tir. 1951* yılında 4.8 milyon okın kcııl.scl nfıfus (yiî/dc 18.5). 2M I yılında 41.7 milyıın olınuçlur ( K (yuzdc6l.7). Kcnllc*me hı/ında hafirbır yavasluma olmuyKİ da. kcstirimler, kcntli nüfusun bundatı bîîyle dc yılda yaklaşık bir milyon kişi kadar ariaıağim gî>atenncklcdir. Kentlcrin sayısındaki vc kenlli nüftısun oranındaki hcklcnmcdîk artış. kcnfllerin konul, ıılaşım. altyapı. vevre. saglık. cgitim. külıür. ilctişım vc güvcnlık sorunlannın boyutlannı öncmli ölçüde artirmı$tır. Kcnılcşmenin yalnız hı/lı olması degil. aym zamaıula büyük kcnl ö/cklcrine yönclmig hulıınnıaüi. bülgclcr anısındaki ve kcnllcrin îç yapısındaki dengcsi/liklcri çarpıcı boyuılara laşıması haşlıca ö/clliklcri atuMtıdadır. çözumünc ilişkin politikaiar hîı; söylcın dü/cyindc. kamunun öncülügünde yüriilülmck isicnmîştir. Oysa hiKO'lcrdcn Hjharcn avılan gö/ü kapalı liİKrallcşme döncmi, lıcın söylcın lıcın dc cylcın düzcyindc, ktı$kıı»U7 bu kez daha M iç1enllkllw nlaıak. kcnllcşmc vc iıııar pulilikalanmı/m gcncl vcrvcvcsini çizmişlir. Vcni dAtıcımıı dayundıgı Iclsefc, toplumıın çıkarlannin. bircylcrin vıkarlan ioj>lanıina t'jjit oldugu varsayımıdır. llu anlayı^a göa\ Uıplunuın, kcudisinı »lıışlııran hircylcnnkindcn ayn \c ona üsiun hir gcncl yanırı oldııgundan so/ cılilcınc/. Ilircyı mtulıı ve güncıu;li kdan hcr '»cy, loplumu da ınullu vc göncnvh kılar. Uoylccc ülkcnıi/dc, kcntlcşmc polilikalan yonündcıı dc« Jcaın JacqucK KouNseau'nun "gcm'l yamr"" göriişü bır y.ına iiilcrck Adam Smilh'in. hcr şcyi oluruna hınıkan döşüncc sistcmı topluıu yaşamına egcmen kılınmıştır Kenl vc vevrc dcğcrlcriııin gclcccgi. kentlcrin saglıklı vc dcngeii hir yapı kaaEanuhilmcsi bakımmdan. 18. yü/yılııı bu cskiınîş kııralından daha lchlikcli bir şcy olaınaz. Kcndı haşına bırakıldı^ı takdirdc hiçhir şeyin iyiye giUncyecc^inc cn gü/el önıeklcrin vcrilcbıletegi alan, kuî^kusu/, kcntlc$me, inıar. ccvrc vc hclcdıyccilık konularıdır. ÇARPIK KENTLEŞME OLCUSU Sali bir nüfus hareketi olmayan, toplumun ekonomik. toplumsal. külıîircl ve siyasal BIRAK, PİVASAYA BAK' dinaıniklcrivlc dc iç içc buluııan kcnrlt^mc Zalcn kcnt planlaıııası da, ba$ıbu$luga. olgusu, ycrcl vc gcncl scçimlcrin dc bcncilliğc ve dü/rnsi/liöc dışardan göslcrdigi gibî.fllkcninsiyasel gündcmindon karışmak. bircylcrin ynrurları\Lı Uıpltımıın hiç eksik olmaniaktadır. Kcnllcrin vc halia Izmîr Kordonboyu. Kentte yanhştan geri dönmek, yapmaktan zor. gcncl yarurı unısında hir dcııgc kıırmak hüıiin ülkcnîn ya/gısını ıarpık hir 7orunlulugundan dogmıış dcgil midir? kcntlc$nıcnın bclirtisı ulan vanrçlarm (hırakıııı/ yü|»mlar. hırakını/ gcvsınlcr) anlayişı Günümü/dc ısc anlaşılma/ bır hiçimdc, kiıııi barındırdıgı vc hcnüz kcntlilcçmi*» ulıuayan, uygulamalanı yön vctdi. 27 Mayıs dcvrıminın iiriınü ulaslararasii finans kurulu$ları, plan karşıllıgı KUYIIII köylülügünü yo/laşmış bir bigimdc kcnttc dc nlan l%l Anayasası gcrcğincc IIPT kurulunca, ılk gclivııcktc olan ülkelerde cgcrncn kılnıaya çalışıyur. sürdürcn yığıniar hclirliyor. Nornıal kuşııllarda. kc/. kcnilc^mc. kımıu. gcıckıındu vc bölgcscl Dünya Mankası'nın yakında yayımlanan "Planı kcıııic^nıcdcıı ıloğan S4>nınlanıı ç»/ümiı dcvlctin ve gelişmc gıbı kuııular hc$ yıllık kalkınma pianları Bırak. Piyataya Baİt" (hmm Plan to Marfcet) adlı kcnl yönclimlcrinin görevîdir. (Kvulcıı udur ki, Kdit içindc ycr aldı. Aradan gcçcn kırk yıllık süttt ivinde ya/iinagı bu lavrııı çarpıcı örncklcrindcn biridir. clli yılda, dc\>1ci vc kcnl yonciimlcri. kontk şmc yürürlügc konıılan sckt/ tanc bc^ yıllık kalkınma Son clli yılın kenile^mc pnlilikalart, ya hiç var p«ıltlikalannın uygulanmasında. sı»rıınların önündeıı planı ıncclcndiği lakdinic, kcııllcşmc aılı allımla olmanıı^ ya da haşansı/ kalmı$sa« bunda. dcgil arkasııulaııgilnıi^lcrdir. kiircsclleşınc İHrnınıscnntİJi olaıı polilikalarda bir bülünlük yöiKHcıılerıtı vc lıalkın, kcnlı vc kcnilc^nıeyi kcııdi rij/gâriannın hiîtfln hı/ıyla duruma egcmen oldugu hulunmadıft» dikkafi gckcr. Kcnllc^mcyc itîşkin sonuılan olarak görüp onlara sahip çıkmaklaki günumü/dc isc. kamusal otoritclcr ncrodcyse polililudar parçacıl bir yakluyımla, scklör sckltîr clc olııınlu ya da olum.su/ lavırlüiının büyük rolü vrırdır. tıımfıyk' v^'rım dı^ına çıkmtş vc ycrlcnnı ycrcl vc alınmış, aralurında tı/ıın crimli kenllt^mc crvklcrinc Kanm n>praklarını ycrlı vc yabancılara satınakta ulusal arsa vc konul matyası olarak bilincıı k.ıı;ııılık ülkeyi tnşıyacak baglar kurulmamı^lır Daha da duraksanıa gösicrıneycıı, kcnt planlannı oy vc rani güçlcrc ve uluslararası scmıayenin tcmsilcilcriııc önemlisi, hölgc planlaması vc lopltıni kalkinniası kapma kaygısıyla sık sık dcgi^lircn. gccekondıı bın&kmışlardır. Hir başka dcyîşlc. lıakcnı scyirci gîbi konularda, /aman i<;inde. tsırklı planlardukı olgusunu siya.sal pa/arlık konusu yapnia>ı alışkanlık durumuna îndirilınişiir. Bn son gclUınclcrdc. lıcr ııe larklt tuUmılar isrikıaısı/, sürekliliktcn yıiksun bir lıalinc gelircıı. dcvlcl ormanlannı ^u ya da bu pahasına olursa olsun Avnıpa ilc bütRntcşme göriinüm yamlmışlır. Anıa bclki bunlantan daha da yöntemle özcl mülkü yapan. villa, olel, mntel ö/lcmlcrinin de öncmli payı oldugu görülmckledir. öncmliM. pkınlı gibi goriincn WW sonnısındakî yeni i$lctmeciligmi millcıvekili, hakan ve başbakan kalkınma döneminin |^riı;cklc plan disiplinîndcn Öncmlc vurgulamak gcrckır ki, ülkcmi/dc, ulusal olduktan sonra da sfırdflrcn lıer do/cydeki yöncıiııı büyük ölvüdc yoksun kalmasıdır. Kâgıl üzcrindcki dü/cyde kcntlc^me olgusunu hir bîîtün olarak clc ve siyasci adaııılannın variıgı. kcnllefmc plan kararlan tıygulama $ansi cldc cdchilmiş aitp sorunlannı u/un crimdc çösoncyc yönclık bir sonınlanmı/ın öniîndcki cn büyük davrnnışsnl dcgildir. Üu gcıtcl çcrçcvc içindc, dcigal olanık, [Hiİiıika hiçbir Ajnı.ırı /vıırnısennıcdi. O/clliklc engcllcrdir. Kısaca, clli yıllık kcntlcştne kentleşme ve kcnt surunlaı ı da çözümc l%0'|ı yıllann ha^lanna dcğin. IMSCDcrdc bu politikalaıınıiAİaki ba$urısı/lığın ııcdcnlcriv Ickııik. kavıışturulamamüjiır. konularla görevli bir bakanlık, Inrnr vc Iskân ekonomik, düşünscl oldugu kadar davramşsal vc etik Bakanlıgi kurulmu^ olnmsma kanstn. îilkc vapındu, I'MO'li yıllann hîişlanna dcğin kcntlcşmc. konut, niiclîkic gorünıncktciJir. bölgcler vc kcntlcr dü/cyiııdc laııı bir libcrali/ın gcvckundu vc kcntscl planlanıa surunl;uımn 6