Katalog

Jjjimarlık ve kent Mimarlığın çağdaş gündemi HAYDAR KARABEY M imarhk öncmlidir. Mimarlık. çcvrcyi donüştihen ve iz bırakau hir faaliycl olarak her çagda öncmli olagelmiştir. Çevrcmizdeki duganın vcrilcrini bir yana hırakırsak geriyc yalnızca yapılar kalır. Uygpriık tarihindcn savaşları yalıtırsak da geriye yalnızca yapilı çevrc kalır. Uygarlık tarihiniıı ctı öncnılı gösteıgcknıiın mimarlardiyle yapılmış yapılaı olınası hcyccan vcrici degil mı? Mimarlık, dünyayı, çevteyi, yagamı vc ilişkilerini gö/.le goriilür biçimde dcgişiirmtrniıı dc cn clkili yoludur. Mımarlık Inıgüıı bir yandan bilciik i$lcvlcre mekân oluşiıınırken dîger yandan da yaşamı snrgulayan hirdiişünce boyutu edinıucvc vahşıyor. Paraıloksal gibi go/ükmcsinc karşın, mimar; kiılclcr, bîvimlcr. kahtıklar. striiklürler ile dünyanın alcludc bir hölümünü kc&tyor, biçîyor, flrtüyor. biçimlendiriyor, ancak bu sün\ic ycni teknolojilcri dc alabildıgıııe kullanarak dünya görü$tiııü ıiile getirip yaşama katkıda da buhınahiliyor. Cagtlas dünyada ariık. ınsanın algılayabileccgınılcn, özünıscycbilaeginden. tılkctcbilecogiııden çok daha fa/la hilgi vc sanat iirciiliyor. Ycnı çogıılculıık. iizgürlük koşulkımıda dflzcn vc dü/e> arayan icrcîlılcr yapınuk. maluu çozümlcr flıctmek zorunda çagdaş mimar. (ieleccgin mekân kullanıınlanna dönük kcstirınılcrimi/ azaldıkça dalıa hüyük ve esnek hogluklar mı kurgulamalıyı/'.' Imge vc mcsajın ne dcııli oııcmli vc güçlü nldugıınıın anluşıldıgi. ancak geleccgin de bir u kadar bclirsizlik vc csncklik ivcrdıgi bılgi loplıınıu haglanıında: **Biçim işlcvi i/Jer" ilkcsinin nnlamını yilirdigini, arlık bogluklar ve hnşluklan sımrluiulıruiı aroyü/lerc yüklenmiş bil|>ı vc mcsajın da hı/zat ışicvc döıuj^tügüııu dıı^finflyorum. Mimarlık vc yapı huratkı ycni bir anlam vc boyut ka/anıy<ır Amk, v*agda$ mimarlığın. gelcnckscl aıılaında bir yapı ile sonuçlanmayan bir cnlclcktücl (hatu sanall faaliyct alanından da söz edilchilir. Mimann bir dtlşfince adamı otantk yaşama kaikıda buluıınuk NÜrccındckı ÇA$JMŞ yükiimlülügü dc burada bîiîjlıyor. buyuk bîr kcsiıni, bırakın ıııimar koikısmı. yasal ve yöncfscl ılcneiimin dı^ında gervvklcşîyıır. Yenrl veya merkezi yönclimlcr dc, hiçbir u/man kalkısı alıııadan, ılaııı^maılan, tartışmadan, kcntscl kımligi hivc sayanık kenl üzcriııdc yaşaınsal kararlaralabiliyorlar. Kcnllcrdc bunalınz, çc\renıizle sürckli sorunumuz vardır. Yapılanmızı, kenllcrimr/i hcr an lükctip tcrk cdecckıniijvcsııiL1 kunır vc yıkanz. Bu koleklir davnımşın clbettc bıırada lartışılamayacak derinlikte kökleri var. llazır, konfeksîyun cvlcnlc oiııruru/, apartmandan hcr/ma işyerlcrındc valı^ınz. villadan b<>/nıa anaokıılhınııı, rcsioranları, eğlcnce ycricrini kullamrız. Vakıllanmı/, küiıfır mctkcsderinıİA sanal galcrilerimiz. kitaplıklanmız, ancak dükkâiılarda ycr bıılurlar. Üsııvcr&ıicler. tıastanclcr, kunınılar, ı$haıılurıııı yer cdinirier. llugfinlenlc.Türkiye'nin Sanallar MU/csi için bilc "h»/ır" bina aramyur. Tüın bu nedenlcrlc, cskİMnden daha çok, dalıa Hılyu duşuncc vc mırsaj; dil olmadan ulanaksızdır. Mimar arlık, yapı dilinin ölesinde ha$ka yonicmlcr dc kullanabiliyor. Zamaıı /aman çok oıw çıkarılan, mimarlıkla kavram ve konscpi arayı^ı, bu pcrspcktiftc öncın kazanıyur. Cağda^ mimarlık. işlcvin, bilpinin, mesajın akı^iığı çok btı>utlu bir ckmndır ve sünııçla hugün mimari siillcr dcgil, l'özüniüfi kendisi, çö/öınıln s*)zudür; hatta zamaıı /aman sö/lu çö/ümdür oncmlı olaıı. IVki; diiîjüniiyoru/. çö/üyt>ru/, sck/ümıl/ var, meslcki aravlara hakimi/; dcmck kî yapabilirı/ Uizim cogrdfyaııuz ve loplumunm/dut bugüıı mimarın karşı karşıya kaldıgı esas Minın bıınula ortaya çıkıyor. lîğer, yeret vc yavan elcştirilerin (kenlscl speküla»yon, bcioıılaşııu vb.) çcrçevcsinin dı^ına vıkılabihrsc, dfi/eyli mimarlıgııı dcrdınia dalıa çok so/ünü dinictebilmek dalıa gcııiş clki vc yctki salıibî olabilmek lalcbınde yoguıila^ıği goıülur Bu lalep anlamsiz ve ycrsiz bir beklcnti dcgildır: altcısı ılc apaçık bir buluşamama sıkıntısıdır. Uclcccfin ıntHİclleıinı hir yana hırakıp yakın dnneme vc çcvrcmrzc bir bakaiım. Birçok scktür ve alaıuJa 4 tari* lasarlaniîiış yapı gereksinmcsi olmasıııa kanjın, ıııimara (VzgOn pnıje ısmarlamak birçok nedenle (işe uygun özcl arsa huhınamanıusı, ücrcılcr vc Münrlcrın kiHitlayıcılığı, işvcrenlorin yaklaşımlan) kîşilerc, kunımlard uzak gdmckiedir. Yapılı vcvrcmi/in çok hızh înşa edebtlmemizc ragmen; çcvrcmiz, yapılanma daha yavaıı, ickdü/c. alcladc. nıtcliksÎA ajılanısız. Aykumirıgümü/ Batı dünyasında. mimarhga bir kültfir bilcgeni nlarak verilcn oncmc. mimarlık komı&ımda giiııdcıni oluşlııran yapılanı. ureiılcn sö/üıı kaynaklanna, sözön nerclcnic ıtusıl üaiildiginc, ktişullanna. işvercnlcrinc, konulanna hir bakarsak. bu tur bir Mıtııarlığın (büyük harile ya/ılan mimarlık) hangi alanlarda yapısallaşlı^mı pörcbiliriz. Dünyada mimarlık denincc sö/ü cdılcn yupılanıı konulanna, katcgorilerinc l>aklıgımı/da bunlarm bizim gündcmımi/lc pek ilişkili olınadığıııı güriiyonuu Işte uç ülkcdcn ııitclikli bircr mimarlık dergisinin yer vcrdigı ktınıılann sıui ııı; yıllık nrtalama dağılımı: ICoııut. özcl sektur yimciııııı, ofıs. resmi yönetim, ula^ııu, ^chiıvılik, lurizm, restnran eglencc, sptır. ekoloji. ycııilcme, dönüîtürmc, sanayi gibi konulunn toplamı: Yfizde 40. Uuna karşın; Kgilim: Yüzdc 20. Kfiltur Yüz.dc Ul olmak iizcrc isc dikkat çckcn, scs getircn yapı türlcrinin loplaını yü/dc MI olarak görülüyor. Burada hatırlalnıaya gcrck var mı hîlmiyorum, o dünyada mimarlık yalnızca kısıllı bir ıncslck çevresinin veya enlclektücl kesîmin degil. Kflm loplumun gündcmimle önemli ycr tutuyur; günlük medyanın bile mimarlık edîfîîrleri var. Mimarhk ılfınyasimn vc hctkî dc tQm küllür cvreninin gcncl konulu yapılar yanı sıra kfiltür konultı yapılara olan hıı ayrımcı ilgisindcn, kültür ve egiıim yapılanmn çagdo$ bir mimarlık yapahilmek için idcal konular uldugu gibi basiı bir çıkursama yapubilir miyiz? En azıntlan. kültür konulannda arlık uygar dünyada. buralarda hîv nıstlannıayan yugunlukla bîr mimarlık lalebındcn MV edilchilir. S. lluntinglon'un gcleccgiıı yunclilmesı ile ilgili görüşü hunıın ncılcnini açıklamak için yctcrli sanınm. "LUuv devlcfîn ılagılmaıundan sunm, gcne dc yanşnıa ve çalifma iuuın ve loplum lllfkllerindeıı kalkmayacak. Ba^loı bir düzeydc, kültür ve uy^rlık hlrimhfrî ara»ında sümrrk.4" Mcrkc/dc. llattlı ulkcler. V"gda^ ınıınarlıklannı da bu kültürcl yarı^ın prcslıjh hıı ligesi olarak dünya dü$ün ve yapım piyasasına sunuyor. savunuyorlar. Muzikçilcri, sporculan, sinemauları gibi! Ama hcr dıırumda görülüyor kı cvrcnscl diî/cyde rekabet cdcbılccck bîr mimarlık yapsıbilmek ıçin; iş kadar i^veren de. onun lalcplcrı. tcrcihlcri, kölıürii, dcgcrlcri ilc K'lirlcyıci oluynr. Mimarlık larıhınm ııcrcdeysc işveıvnler tarafından yazıldıgj go/ imîinc alınınsa, Türkiyc'de daha uzuıı bir süre dü/giin vc ı\ rcn.se! düzcydc yansjabilccck ifjlcr işvcrenlerinı hcklcycıck Bizim yukarıdaki koııtılarda yapı ısnıarlayanımı/ da yuk, yapanımız da! Daha ha^ka bir deyişlc: k'indc yaşadigımı/ cugrdlya, ckonomi vc lnpltım oncc işlerin lüriinfl sonnı ı^vcrcni ve Mmugla bi/i ve işinıi/j clkiliyor. Kskilenlen bcri, yapı yapmak istc>cıı mimarlığın bir İklkJar* Monıııu oldıı^u MÎylcnebilir. l$ı dcgil dc ı^ıni iyt bilcnlcnıı ıktıdarla hiryakınlıgı oldugunu gö/lemlemek zor degıl. Aına hi/.im dcgcr yargılnrınır/la bakınca, iktidann da (hcm ckoııomik lıcın politık iktidardan söz cdiyonını) günümüydc bir lıayli görii vc hılgiyc mulıtaç nlilugu g<înılîiyor. (icııc dc kendimi/i ck^tirctim. Kcndınc uydtırıık anıilar, kiılclcr. yü/cı ı>un'ollar. ganıjlar, la^lan saraylar. 'kllsch* küllür cevrckrı vc bcion park drızcnlcmelcri ürctip dc bir de bunları parlak nkirlcr gihı suııan iktidann y.ımndd ha/ı unvanhşöhrctli nıcslekia^lar yuk mu? Vagda$ bir ıluzcyi yakalamnk için, yukanda anlaitıgımız ö/cllikti i^lcrin gervekten ısmarlanmasını beklemek bir yol olahilir. Ycni yuzyılda. zaman vc tarih sıkışıyor. Cilobal köyde cuıisoniuuı'lar. joint vcnture'lar, hilgi nlnyollan ÜTehmı/dcıı ııgarak geçiyur. Mndalar. akımlar, malzcınclcr. teknulujılcr hatta ha/ır viî/üıulcr vc ycni pa/arlar anıyiîjmdaki dünyanın cn guvlü firmalan (ne ya/ık kı bıırayagelcıı hirvok yahancı lırmanın klası da larlışniiilı aııuı) hcrncn yunı ha*ımı/da. BaUlıların. hızla bize laşıdıklan fınaıts, eğlencc, ali!»vcri$ sckiörlcrindcki ycni formatlan. bısımlcri, mcsajları ile. Buııca akışkanlık. «ciTuliık sımucunda Türkiyc'dc etkinliklcri giılcrek artacak olan Haiılı t'irmalar lyatınm, inşaat. mimarlık) knrşısmda hazırlıklı. dcneyimli oldugumu/ söylcneme/. Anlamlı, eşît taşullu alışvcrişlcr (MtKİa bir de>'imlc cvlilîklcr ınî demeli?) yerinc, Batilı proje bürnlannın burada yalııı/ca ycrcl ım/acı la^cron hüro veya ınşaats'i mimar aramalanna «aşmamalı. Ancak, çok yakın bir gelccckle, artan bir biçimdc uluslarotesi ıli^kilcr kıırmak /orunda kalacak mimarlık bünilan. Bîlgîyi. sözii ürcieıı ınerkc/ kar^ısındakı çevre ülkcHi konuınuııu aşahilmck ıçin; Inı ticnli <V/gün, çogul ve yogun birikimlenn bıılundııgıı lopraklardan ycni bir •5/ ürcicbilmcniıı sorıımlulugu. mıınarlar kadar. her anlamda hcpimi/e ail. Cugımt/ıla. "Rİobar pzara düfüncc ürelebilınek. yapı üretmckıen çok dalıa finemli. 20 • t