Katalog

M Ü R E K K E B ! K U R U M A D A N Sözcüğü bile yasaklanan "burun" 19081918 yılları arasmda yayımlanmış olan yüze yakın mlzah derglsi ve gazetelerinde II. Abdülhamit, karikatürcülerin gündeminde kalmıştır. 19081909 yılları arasmda yayımlanan karikatürlerdeki eleştiri dozu, 1909'da başlayan Selanlk sürgünüyte artarak sürmüş, yaşamı ve kötü uygulamalan burnundan fltll fltll getlrllmlştlr. döncmini ba$laımı$tır. özgurlükçü aydınlar, Abdülhamil'c ve baskıcı yönctimine karşı savaşım vermek üzere Ulke sınırlannı terk ediyor, Avrupa ve Afrika TUıyut ÇmvHmr'in hazırfadığı "Getlşim gibi iki aııa kıtada önceliklc yayınlar yı>Sürecinde Turk Karikaturu" dizisi iki ka luyla muhalctcl yapmaya ı;alı$ıyorlardı. naldan yayımlanıyor: Btri tnceleme, dföeri t$ıe bu yayınlar Kincirinin en onfiııli parkialsel album ve antolojilerdea olusuyor. çalarından birini dc mizah dcrgilcri uluşDizlnin iklnci cildi olan "Meşrutiyet D6turuyordu. nemi'ne (19081918) ilişkin de önümuzHayal (Paris, 1878/Londra, 1893), dektgunlerde 4 albüm yaytmlanacak. Bu Hamidcyc (l.ondra, ?), Bcbcrııhi (Cenevalbümlorden blrl de "Burun /Abdülharr. İ898), Pinti (Kahirc, 1898), Davul mltKullmturhrlAntotçJM". Adam Ya(Paris. 1900). üolap (Folkcsione, yınlan arasında yayımlanacak olan !900),Tokmak (Cenevre, 1901), Curcu"Burun /Abdülhamit Karikatuneri Anto na (Kahirc. 1406), Uklâk (Kahire, 1907), topsTnde yeralan yazı ve karikatunerden Abdülhanıiı'i, yönctinıi vc çevrcsindeki ktmilerini aşağıdak) sutunlanmızda yaadamlanyla ele alıyordu. lstanbul ve yunltyoruz. Amacımız kltatn çıkmadan bh Anadolu'ya gizlice sokulan bu dergiler raz olsun tanıtabiimek. Dtğer üç kltap da kanalıyla "yoksul hatk"a gerçekler gösşunlar: Sllah ve Me?«to Cemll Cem, tctilmeyc valı>ılıyortlu. Abdulhamit'in KMnoöz'ün Gör D*dlğl Halit Naci. 1908'c dcğin sürcn u/un vc baskıcı döMeşrutlyt Imzattz Karikatürltr nemi boyunca ulkede mi/ah hıısını da Antolofitl Turgut Çevlker. 16x16 an. çOkmüş, karikatür yayıınlanamamiştır. ebatlannda 1. hamur kâğıda basılacak 23 Tcmmu/ 1908'de Hürriyeı'in ilanıyolan kitaplar özeltikie konuyla ilgilenenla ba^layan II. Mcşrutiyet doncminde bater Içln, ganel olarak da tarihlmlzdBn önemli kesitteri karikatur sanatı aractltğıy sın, (VzgiirlitğUne kavuşur. Yazı vcçizginin mizahv'ilaıı kolları sıvur w oiuz iki la bize ulaştırdığı için önemli. yılın acısını gkarmaya koyulur. Karagö/ (1908), Kalcm (1908), Lâklâk (1908). DaAbdüllıamiı. Türk kavul (1909), Dalkavuk (1909) vb. mizah rikaıürünc girmij ilk . dcrgilerindc bir karikatilr savaşımı yaşanOsmanlı padişahıdır. maya başlanır. Ondaıı öncekiler min1908 toplumsal devrimine karşm talıyaıür. resün ve fotoğraf ıını konıyan AbdUlhamil, kıran kırana ustalan larafmdan görşpren bu savaşta ku»kusuz hedcfin merscllcstirilmislerdir. Abdülazİ7'inson yıllarında basma gireıı karikafur, sulıana yakiaşamamıştır. lstanbul adlı dergi biçimindcki gazetenin kapaginda yayımij It lanan tcm^ili resim kimi yazarlara göre karikatur olarak bclinilnıijse dc bu doğnı degildir. Abdülaziz'in Fraıua'yı 2tyareti sırasında imparator I I . Napolceon tarufından isıasycmdan kariilanısmın düşscl görflntüsü karikatur degil, bir resimlemedir. Bu nedcnlc Abdülhamit, TUrk karikatürünılc boy gfKicrmiş ilk padişahtır. I I . Abdülhamit, iktidara gcldiği yil Kanuni bsasi ilaıı «dilmijtir. Anayasada yer alan bir maddc nedeniylc padişahın karikaiürü 1876 ile I. Me$rutiyet'in sona erdiji 1878 yılları arasmda yayimlanamaıniftır. Ancak, padi$alun golgcsitıin düştüğil bazı olgular dolaylı olarak kafikatUrlerdc ele$tirilebilmişıir. Bu muhalif luıum, yayıncıların mahkumiyetlc BaknelsttyorianavanllmtOeneiatmıbirrine bile yol açmı$tır. İki nönumm (başbakan) mı atntn başm mı9 BURUN / Abdülhamit Karikatürlerl Antolojisi / Adam Yayınlan 3HS 'ı1 J^JL ki' V'Y ir3fir II. £1 Oturiik /17.9.1908 / S.2, 9.16 ke/inde yer alır. .11 Mari Olayı'ndn parmagı oldugu gerekccsiyle Abdiılhanıit lahııan indirilir (19()9). Onun bu gcrıci ayaklanmayla ilişkisi konusunda çc$itli kaynaklur hâlu bir gOrOvL* ula>aıııanıı$tır. Ü /amuıılar yuyınılaııan karıkaluı lerc bakıtırsa 31 Mart Olayı'nın baş mimarı Abdülhamit'tir. 19081918 yılları arasındu yayımlanmii olan yüzc yakın ıni/.ah dcrgi vc gazetelcrindc I I . Abdulhamil, karikatilrcülcrin gündeminde kalnuşiır. 19081909 yılları arasmda yayımlanan karikatürlerdeki eleştiri dozu, 1909'da başlayan Sclânik sürgünüylc artarak sllrmüş, yaşamı vc kötü uygıılanıaları tuırnundan fitil t'itil getirilmi^ıir. 1918'de Boylcrbeyi Sarayı'nda ömrü nuklalandığıııda karikatürcülerin ilgi alanı dışına 1,ıkmış; ne ki, zaman zaman ba$vumlan bir "kara sinıge" olmaktan kurtulamamı$tır. Hamit • Zaman değtfttkçe, ahlak da doğiçtyor. Katam / 18,6 1911 l S.ı». •» PtDılraMı ınışlı. Yan vcarka tarafmdaki savlarıyla sakalının tellcri kalın vc scrı görülüyordu. Sav ve sakalına boya kuyduğu için hakiki rcngi belli dcgjldi; görünüştcki rengi kır scrpilmiş kara idi. Yü?(l güi'cl olmamasına rağmen, sevimli, hele tavırları ve hali a/ bulunur bir özellikle idi." 2 Bu anlatımda da hclinildiği gibi, büyük bir burna sahipti, I I . Abdulhamil. Belli ki burnundan ve hailü yüzündcn ho$nuı değildi. Döncmindc basına koyduğu yasaklar içinde bazı üözcdkler vardı; "burun" bunlann ba$ında yer alıyordu. Digcrlcri jüylc sııalanabılir: Kanuni Bsasi, ö/gürlük, ihtilal, sosyali/m, ulusun hakları, dinamit, yıldız, yenilik, eşitlik, vatan, cuınhurtyci. boıııba. lıall, MIikast, sakal vb. Hüscyin Calıit (Yalçııı), bu sözcükler U7.crinr şunları yazmı$tı: "Sözgelimi "burun"dan sözedilemezdi. ÇünkU Tanrının, ycryüzündeki gölgesinin çük büyük, kural dışı ve gftsıcrişli bir burnu vardı. "Burun" sözünün onunla alay edilmesi sonucunu yaraıacağı kanısına vannıştı. (...) 7. Bkz.. Turgut Çeviter, Getlşim Sürecinde Turk Karikatürüt Tanzımat ve Istibdat Dönemi (1887187B/ia7B1908). s. fi3fl5 2. Aktaran. Roiik Ahmet Sevangtl. Türk Tfyatro$u Tarihi IV, Saray Tiyatrosu, s. 182 Jifl ,N| Ü I I . Abdülhamit. 18771878 OsmanlıRus Sava$ı'nı ve bazı nedcnleri iieri sürcrek Kanuni Esasi'yi rafa kaldırıp parlamcnıoyu kapatmiş ve böylece Istibdat Yıldız Sarayı Mabeyn Kâtibi Ahmet Kcşit (Rcy). 11. Abdulhamit'in pnrtresinİ şöyle çi/jyor. "Sultarı Hamil, kısa boylu, zayıf, omuzlannın geni$liği orta, fakat biraz öne doğnı eğilmiş, ıızuvlan birbirine uygun bir vücut sahibiydi; teni esmer, biraz çehresi uzunca, kaş kemikleri çıkık, yanakları çökük, gOzleri derincc ve SOyfutn» et, dllln mi tutuMu; yoksa beni biraz küçük, renkçe koyu mavlyc bakar ml... siyahtı; burnu yUzune gore büyük ve ...(Ktndl kondtoB) Ha sunu btleydln, uzuncaydı. Başının tepcsinde sav kalınaKatam / 16,4 1«0« / 9. $4. » 16 Ccmll Cwn İ [ihı 0cak1989 ÇERÇIVI