Katalog

K I S A ... K I S A ... T U N C E R E R D E M ' D E N Televizyon kültürü İngiltere'de yayımlanan "Televizyon Kültürü" adtı kitabında John Fiske izleyiciye şöyle bir çözüm yolu öneriyor: Televizyondan aldığımız zevki bozmadan, izleme yerine bir tür "okuma" eylemine girişmek. Derleyen: İSMAİL MURAT B ir toplumun idcolujik yapılanmasını ctkilcmcdc günümUzün kiıle iletişim araçlan arasında en büyük pay ku$kusuz televizyona dilşüyor. Çağdaş toplumlarda insanlarjıı biliııv yapılannın büyükrtlcüdetctcvi/.yon karşısında biçimlcndiği duşllnülürsc tclcvizyonun bir iletişim aracı nlarak "enforme" edici i$levinin yanında bir cie insanları "formc" cdici işlcvi var. Ekranın gilcü anlaşıldığından bu yaııa iktidar odakları bu "forıne" edici ijflevinden yararlanarak zaman /aman kamuoytınu bilgilcndirmckten öte, ybnlendirmek amacıyla televizyona önem verınişlerdir. Televî/.yonun hızla yayılması, son yirmi yılda, yazıh kültürü gitıikçe dışlayan bir görsel küllür egemcnliğini beraberindc gctirmiş vc kitap okuma alı$kanlığı olmayan toplumlarda y(lzeysel bir kiillür anlayışını egemen kılmı;tır. Televizyona ilişkin bir yazı kalcme alırken TRT'den söz açmamak clde degil. Türkiye Radyo Televizyon Kurumu'nun kitaba ilişkin «zendirici kül(ür yayınliirına girişmesînin ilginç bir geli^me olduğunu bclirtclim. TRT, eyİül sonrasıııda cn kabasıudan en incesine kadar çeşitli koşullandırnıa yöntenılerine başvııran ve daha da kötiısü "anarjik olaylara" yakla$ımında lam bir "kitap düşmanlığı" ytlrlllcn tutumuyla dikkai çckmekleydi. Sîlah vc mermile rin yanında ya» makinesi, kitap vc dergilerin "yakın çckim" yapılarak kitap imgfsinin suçlu imgcsiyle 6ı. dc^k\sliril(iiği gOrılııliilcr vc "yapılaıı operaüyonda çnk miktarda yasak yayııı clc getirildi" ıtımccsi hepimi/.in belleklerindc dcğil mi? TRT larafıııdan yıllarca silrdürülcn bu "Pavlof dencyi"nin birçok insanda her lürlü okuma lıcvcsini hadım cdece|i ku$ku.suzdur. Bu ayıbın kcfaretini fldcrcesine son /amanlarda ba$latılan "kitap dn<;ılıığu"nun ne kadar süreccgi M l i olmasa da seçkin yazar vc cdebiyatfiların ekrana v'ikına$ı gerçekren ıımııı verici bir giri$im. Suıı kitap l'uannda urlaıı ilgi, bir bakıma TRT yaymlarmdaki bu olunılıı değişimc bağlanubilir. Yıllarca izleyictnin beynine ka/ılmı$ ulaıı "suv unsuru kitap" imgesini yinc aynı katıaldan tersine çevirmek herhalde olumlu ve zararsız bir koşullandırma sayılır. Geçmiştc kuldığını umduğumuz bu tür bir "kitap düşmanlıg'ının" yanında bir de televi/yonun kcndi doğasıııdan ileri gelen bir ya/ılı küllür düşmatılığı olduju yadsınamaz. Ekran kar;ı.<;mda cdilgtnlcfcn vc yazılr küllürden ıızak duran televi/yon bağımlısı bir toplumun "kültürel miynpluktan" kurtulamayacağı açıktır. Bu dııruma dllşmek istemiyorsak televizyonu odalaıımı^dan atmak radikal bir çözilm yolu olabilir. Ancak, Ingillcrc'dc yayımlanan 'Televisinn Culrııre' (Telrvi/yoıı Külliirii) adlı kitabında. John Fiske te levuyon izlcyicisine başka bir çözüm yolu öneriyor: Tclcviüyondan aldığımu zevki bo/madan, t/leme yerine bir lür "okuma" eyiemine girişmek. Yazar, Mradun bir lelevi/yoıı i/leyicisinin iletişim calıili olduğunu ve bu yüzden lelevi/yondan verilen mcsajı sorgusuz sualsiz aldığını söyliiyor. Buna karşın Fiske, kitabında izleyiciyi bu "görsel cehaleııen" kıırtarıp ona "görsel okuryazarlık" kn/^ındırmak pe^inde. Yazat, sık kaı>ıla^ıl»n bir yanılgıya da kitabındu purıuak bauyor: Televizyonun "dllnyaya av°ılan bir penccre" gibi kabul edilmesi (saydamlık yatıılgısı). Televi/yuııun verimli bir işlev yUklenmesi yönündeıı. izleyicinin bu yamlgıdan kurlulması gcrekli Fiske'e göre. 'Tctcvizyon KttltUrii'. eklekıik bir anlayiila Marksi/m, imbilim, geçyapısalcılık ve kökcııbilinı u/erine kurulu yoğun bir akadcmik ara^nr manın tUrevi niıcliğinde. (iünlimüzün en ctkin kitle iletişim aracı olan tctcvizyon, kültilr ve politikadaıı ekonomiye kadar uzanan gcni^ bir alanda toplumsal yaşamı ve kamııoyunu yönlendirici gücüylc butun tllkelcrdc rejimin letncl koııularındaıı biri. Fiske'in kitabının önemi de bu nokiada ortaya cıkıyor. Taiwlaion Culturm/John Fiska/Mothuen/353 s. Bu yazı Lttanry Revlmw (Nlsan 198B)'den derienmiştir. ÇERÇEVE Ûcak 1989