Katalog

8 KASIM 1998 SAY1 659 Amerika'da geliştirilen yeni bir kuram, çocukların davranışlarına anababalannın değil, yaşıtlannın biçim verdiklerini ileri sürüyor. Bu durumda, anababaların dizginleri tümden koyvermeleri ne denli doğru olur? Anababaya gerek var mı? C izvitler son derece iyimserdiler. Onlara çocuğunuzu yedi yaşına dek teslim etmeyegörün, bu süre sonunda size gerı veri len, olsa olsa, yedi yaşınabasmış bir çocuk olurdu. Söz verildiği gibi, çocuğun olgun bir insan olarak geri dönmesi onlannçok dışındabirşeydi. Son günlerde de ateşli tartışmalara neden olan yeni kurama göre, çocuğun özünü büyiikler ve kesinlikle de anababalar değil, bu çocuklann yaşıtları belirliyor. Çocuk yetiştirmededoğanınetkisisürekli tartışılmışvearaştınlmış, özelliklcailenin, kardeşlerin ve bunların evdekı yaşamının ctkisininağırbastığıgörüşüyaygınlikkazanmışti. "Yetiştirme Varsayımı" başlıklı yapıtın yazarı Harris, "Çocuklann evdc bir şeyler öğrendikleri kuşkusuz, ama yeni ve farklı şeyleri ancak cvin dışına çıktıklarında öğreniyorlar. Çocuk erişkinliğe geçiş sürecinde iştebuevdışındaedindikleriniberaberinde sürüklüyor.çünkü yaşamının geri kalanbölümünü orada geçirmek zorunda", diyor. Son günlerde New York'luların göklere çıkarttığı ve işi başından aşkın anababaların yüreklerini hoplatacak bir habeı olarak tüm iilkeye yaydıkları kuram işte bu. Söz konusu kuram bu kuşağın artık rahat bir soluk alabileceğini ve aklandığını dolaylı, ancak açık seçikbırbiçimdeaktanyor. Bu görüşün özeti şöyle: Anababa olarak, ne denli çabalarsak çabalayalım, çocuklarımızmgelecektekikişilikleriüzerindepekbir etkimiz yok. Gelcceğin büy üklerini çocuklann odönemiçindekiyaşıtlanylakarşılıklı etkileşimleri belirliyor. Harris anababalann sanıldığı denli etkili olmadıklarını.ev ortamının,birzamanlaryaygınolaninancıntersine, çocuğun kişiliğıni yoğurmadığını, ya da okuldaki arkadaşlann çocuklanmızın gelişmesinde sanıldığından çok daha büyük payıolduğunuanlatmayaçalışmıyor; çocuğun kışıliğinin yalnızca yaşıtlannın etki, görüş ve davranışlan sonucunda oluştuğunu öne sürüyor. Harris kitaplara düşkün birey ortamında yetiştirilen çocuğun, evdekilerle eşıt genetik etmenlerin ctkisinde olmasına karşın, evin dışında okumayla ılgisi olmayanlarladüşüpkalktığındaaynıilgisiztavn benimseyeceğini savunuyor. Kuram belli sonuçlan da berabcrınde getiriyor. Bunların en önemlisi, anababaların pek birrolü olmadığından, boş.anmanın da birçÖ7Ümgetirmedığı.. Kıtabınekmekpeynirgibi kapışılacağı ve göz kamaştıncı dcrgilcrde çocuklann giderek daha huy suz, açgöz,bcncil vesaldırgan olmalarında anababaların bir suçuolmadığının çoktan bilindiğiyönündeyazılarayervcrileceğisanılıyor. (iclgclclim, söz konusu tezin dikkatle ele alınmasını gcrcktırcn ikı neden var. Bu nedcnlerden bir tanesi, Harris'inkurarnınıdestekleyicihiçbirkanıtgetirmemesi. Kuramlann büyük birbölümüçok sayıdadeneğinaraşhnlıpsorgulanması sonucundaelde edilen verilere dayanır. Oysa ki, Judith Rich Harris' in kuramı böylesi bir çalışmanın ürünüdcğil. Gelişimsel ruhbilimkonusunda eğitim gören, hastalık ya da sıradan ders kitaplarını yazma gerekçesıyle sürekli izin alan Harris bu kitabını da yayınevınin isteğıyleyinebirhastalığısırasındakaiemealdı. Harris kitabını yazmadan kısa bir süre önce çocuk suçlan konusunda bir tezokumuştu. Tezde, kısaca, erışkınlcrin toplum dışı davranmalarının bir nedeninin onlann "güçlü ve ayrıcalıkh" konumlarını sürdürmek ıstcmeleri olduğu dile getinlıyordu. Bu çalışma onu çok etkiledi. Ergenlikçağındakiler erişkinler gibi olmak istediklerinden değil, ötekı ergenlik çağındakiler gibi olmak istedikleri için sigara içmiyor, çalmıyor ya dabaşkalannın arabalannı kullanmıyorlardı. Son yı 1larda göçmen çocuklannda neden anne ve babalarının şivelerine tanık olunmadığı, sağır ve dilsiz anababalann çocuklarının nasıl olup da düzgün konuşabildikleribirgerçekti. Harris bu tezi daha da genişboyutlardaelealdı. Kişiliğin oluşmasında genler yüzde 50 oranında etkili ise, o zaman çocuklarına sarılıp onları kucaklayan anababaların çocuklannın da aynı eğilimi sergilemesi böylesi birgenden kaynaklanıyorolmalıydı. Ya da suç işleyen anababaların çocuklannın da olumsuz davranmalan, anababanın kötü örnek olmasından değil, çocuğa aynı kötülük geninin geçmiş olmasından kaynaklanmalıydı. Harris bu görüşünü doğrulayacak herhangi birkanıt sunamadığını, ancak ortada yanıldığını gösteren birkanıt olmadığınıdasözlerineekliyor. Bu konudayapılan araştırmalan gözdengeçirdiğıni, ancak çocuğun gelişmesindeçevrenin etkili olduğunu ortaya koyan tek birçalışmayarastlamadığınıdılegetiriyor. The Nevv Yorkerdergısi, evlat edinilmiş çocuklan doğumdan itibarcn ele alan ve onlan cvlat edinen anababalarla kıyaslayan bıraraştırmayı, "en kapsamlı vc en özenli" deney biçiminde aktanyor. Oysa ki,araştırmayalnızca254deneğiiçeriyordu. Dahası, araştırmayaçocuklar yedi yaşına basınca son verildiği düşünülürse, bu sürenin Harris'in ilgi odağını oluşturan crgerdik dönemi konusuna pek de ışık tuttuğu söylenemez. Ne var ki, Harris' in görüşünün kuşku götürür başka bir yönü daha var. Ortaya konan gcrçek çoğu anababanın gerçeğine hıç uymuyor. Gerçekten de, Harris ergenlik dönemindeki insan ruhundan, sorunları çözen duygudan yoksun bıraraçmışçasına, kısacası salt ınekanik bir şeymişçesine söz edıyor. Sevgi, güven, özsaygı gibi ölçülmesi olanaksız şeylerle yitirilecek vakti olmayan gözü dönmüş Nevv York'lunun dayanağı bu ruh. Bu ruh, her şeyden önemlisi, yaşıtlannın ayağındaki pabuca sahıp olamamasından ötürü duyulan kaygıyı erişkin kişiliğe özgü mantıklıbirdavranış olarak gören Amerikalı tüketicinin çocuksu kafasını üreten ruh. Çocuklannın davranışlarından sorumlu olmadıklanna inanan anababalar olduğu gibi, çocuklannın kendilerinin minik ve sevimli birer modeli olduğunu düşünen anababalara da rastlandığı bir gerçek. Ancak kuramı tersine çevirip çocuğun çevresindeki yaşıtlarına benzemeyip, belki de dostlarını kendi beğenı ve görüşlcrine denk düşen kişilerden seçtiğini söylediğimizde her şey altüstoluyor. Harris'in kendi yaşamı da ilginç. Harris, biri doğurduğu, öteki evlat edindiği, iki çocuğun annesi. Kendi doğurduğu çocuk kolaylıklayetiştirilirken, evlat edinilen çocuk kimi davranış bozukluklan sergilcmiş. Harris ikisine de eşit davrandığını söy lüyor. Harris'in bu sözleri, tüm anne ve babalann kcndilerini savunmak için söyledikleri sözlerdenhiç farklı değil. 4$ The Guardian 'dan çeviren: RtTA VRGAN