Katalog

12 CUMHURİYET DERGİ SejadMelih Devrim (194749) Soyut resnıin 50 yıh yordu.20.yüzyıldaklasiksanatınbiçimlerinden yeni sanatın formlarına dek uzanan serüvende yepyeni kavramların gündeme gelişiyle; sanatın yeni organizasyonunatanıklıkyapıyoruz. Dünyasanatındafigüratıf resımgelencğınıbırakıpklasikgeleneğinin aksi yönünde üretinıe başlayan soy ul resim örnekleri ilk kez 1910'da Vasily Kandinsky, Piet Mondrian, Frantisek Kupka, Kazimir Malcviç ilc başladı. Soyut sanatın gizli anlamlar etrafında dönen düşünce silsilesi evren cevherinin oluşumuna değin estetik akıl yüriitmeleri içermekteydi. Soyut sanat 20. yüzyılda sanatcılar tarafından benimsenmiş en yaygın, en gözdc ekollerden biri. Sanat kritiği ve tarihçi Georg Scheja, soyut resmin kökenlerineinildiğinde iki temel kaynakgösterir. Bunlardanbiri GÜLSELİİNAL Y irminci yüzyılın başlarından günümüze uzanan çizgide satıatın doğasında çok keskin dönüşümler söz konusudur. Yüzyılın başında sanat alanında yaşanmaya başlanan hareketlilik birbiri arkasından gelen çok çeşitli sanat ekollerinin doğmasına sahnc olu Soyut sanat 20. yüzyıl sanatçılannın en gözde ekollerinden. Türk resim tarihinde ilk soyut tablo ise Nejad Melih Devrim'in eseri. 12 Kasım 4 Aralık Jugendstill ve ekspresyonizmin dinamiği, diğer kaynak ise Kübizm'dcki formlann sağlamlaşmasıyla ilgilidir. 190 l'de Münih 'e gclen soyut resmin havarisi Kandinsjcy, burada Jugendstill adlı birsanatgeleneğiveArtNouveauilekarşılaş.mıştı. Jugendstill baştan aşağıya stilize bir tavır demekti. Bunun yanı sıra bir Alman sanat topluluğuolanBrücke'ninifadeselalanlanna paralcl bir çizgi geliştirerek tuvalde çok renkliifadeüsluplannayöneldi.Brücke'de bulunan belirli ağırlıktaki renk lekeleri onun soyut ifadeyegeçişteki asıl belirleyicileridir. Çok sonraları sanatçı bu dönemi şöyle dillendirir"Birsüsleme,birornamcntiktehlikesi apaçık önümde duruyordu. Stilize formlann cansızsözde varlıklan beni sadece ürkütmekteydiler. Ancak yıllarca süren sabırlı birçalışmadan ve katkısız soyut resmin formlannı yaşamaya, duymaya doğru sürekl i bir gelişmeden sonra bu uçsuz bucaksız derinliklerin daha da derinine dalarak bugün yapmakta olduğum resim formlarına ulaşabildim". Kandinsky'ye göre soyut resim bir formmeselesideğil bir özvederinlik sorunudur. Sanatçıya göre doğa resimden çıkanldıktan sonra; ancak büyük gerçeğin içinde ayn bir varlık olarak bekleyen gücü ve cncrjiyi resimlemektiramaç. Soyut resim hayat cevherinin nesneleşmiş kalıplanndan ve sımrlanndan sıyrılmış olan derinlerdeki varlığınrcsmidir. Belkidehiçliğin varyasyonlannın bir dökümüdür. Karanlığın ritmi, ışığın gücü, kozmik büyük denge, atomlann hareketi, taşlann sessizliği, ruhun büyük dairesi, hologramik sistemin yapısı, akıl ötesi patlamalar, kozmozun termodinamik fırınlan, tarihsel bilinçaltı, enerji alaıüan, hiçliğinbüyük uğultusu, tümbunlar soyut dünyanın temel clcmanlandırlar. Soyut varlık gizli bir dille hep konuşmaktadır ve büyük derin görüntülerden damıtılan fenomenler soyut sanatın ana malzemesini oluşturmaktadırlar. Gerçekte soyut resim tinselbirresimdirvebiçimlerparanteziçinc alınır. Soyut resim düşünce olarak cevhere ulaşma durumudur vc aynı zamanda nesnelerin arkasındaki özü vederinliği kavramadır. Derinlik ise, sanat yapıtının bizi taşıdığı nesnedışı varlıktır. Yaratıcı güçlc birlikte başlayan yolculuk salt psişik olanı da aşar vc tinsel metafizik bir dünya spontan olarak kavranır. Ancak ne var kı, bu aşkın gerçeklık, mutlak varlığa yolculuk, belırsiz karanlık bir ülkeyi değil, tersine üstün düzeni olan bir varlığı ispatlar. Dışdünyadanesnelerinalgısal ve duyusal bir gerçeği göstcrmclerıne karşın sanat yapıtları irrealtrancendent (gerçekötesı aşkın) bir varlığı gösterirler. Soyut resim bir sınır aşma, bağlantıdan kurtulma olarak dayorumlanabilir. Aynı zamanda çağrışım uyandıracak konunun ortadan kalkmasıy la birlikte bağlantısızlık ıçeren bir oyun olarak datarifedilebilir. Çünkü soyut alanalgılanamayan varlık olduğukadar aynı zamanda bir duyuş, biçimidir de. Soyut resim ifadeleri Mikrokozm (insan) ve Makrokozm(evren)arasındakiilişkininestetiğidirdiyebiliriz. Kozmoz ile insan ilişkilerinde birbirlerine sürekli birçağrı vardır. "Ne türden olursa olsun nesnenin biçimini kullananbiçimvermelersaltilgileriifadeetmeyecektir. Bundan ötürü yeni biçim verme ileherbirnesnebiçimindenkendinikurtarmaktadır" ifadesini kullanan Mondrian'a görederinlerde keşfedilmeyi bekleyen varlık boyutu önem taşır. Cevherı görünüşe çıkarmakla yükümlü soyut sanat havarileri Kandinsky ve Piet Mondrian, belki de ilk kez sanat alanında görünüşünarkasındakineişaret ediyorlardı. Her ikisinin de soyut resme doğru atmış. olduklan adım çok bılinçli bir teoriye dayanıyordu. Kandinsky'de soyut resmin birinci temel motifi canlı fornı nesnesidir. Ikinci motif ise renk lekelerinin yay ıl • tarihleri arasında tstanbul'da Atatürk Kültür Merkezi'nde Türkiye'denöl sanatçının soyut resimleri sergilenecek. Zeki Faik Izer