Katalog

R AZARIN PENCERESÎNDEN Selçuk Erez İrfan Rıza Bey'in fotoğraf merakı • stanbuj'da, TokaÜıyan Oteli'nde 1926'da • çekilmiş iki resim: Birincisinde poz verenI ler dört sıra oluşturuyorlar... On sırada, Mehmet Remzi, S.Oran, adı meçhul bir bayan, Bn. l.Yazıcı, Bn. Meray, S.Okuldaş ve A.İrfan Rıza... tkinci resimde ortası çiçekli, bayraklarla donatılmış bir sofra var; soldan sağa, Halil Fevzi, Hüsnü Yumel, N.Meray, A .İrfan Rıza, İ.Yazıcı, S.Oran ve adı meçhul bir bayan... Tuğrul Bilen Ünal'ın "Maliye Teftiş Kurulu" (Ankara, 1972) başhkh yapıtında yer alan bu resimde o yılların maliyecileri eşleriyle bir araya gelmişler. "O meçhul bayan benim annemden, trfan Rıza Bey'in eşi Meliha Hanım'dan başkası degil! Gel sana bu resmin aslını göstereylm..." Hazinei Şahane Debboy Kalemi, Üsküdar Livası Meclisi tdare Başkitabeti, Hazinei Maliye Heyeti Teftişiye Kitabeti'nde görev aldıktan sonra Teftiş Kurulu'na girip Fransa'da tahsilini bütünleyen, dönüşunde Posta Telgraf Nezareti Heyeti Teftişıyesi Müdürü Umumısi 1920'de Maliye Nezareti Musteşarı olan İrfan Rıza Bey'in albUmünü bu vesileyle gördüm. "Bunlar İrfan Rıza Bey'in gençlik resimleri. En iyi sınıf arkadaşı Ceiai Sahir (Erozan)... Evimize sık gelirdi. Lisenin son sınıfındayken La Dame aux Camelia'yı oynamaya karar vermişler.." istemekte" bulmuştur. İrfan Rıza'nın mahalleüsiyse, onu bu evlenilmesi uygun olmayan kadından soğutmak için yapılacak en uygun işlemin kitabının kubura atılıp Uzerine birkaç kova su dökülmesi olacagına karar vermişler. Sonuçta kitabını bulamayan İrfan Rıza'nın tepesi atmış "Evi yakarım!" tehdidiyle olup bitenleri öğrenmişse de elde piyesin başka örneği olmadığından o yıl Kamelyalı Kadın'ı oynamak nasip olmamış. 'Yemls iskelesinde hanımlar' ve benim çocnklugumda uyurken yaptıfı resim hfllfl var. Bak, bu fotoğrafı göriip begenmiş; hareket noktası bu fotoğraf, ama bize de gelip bana uyurken bakmış resmini bitirmek için." Selma Ceylan da İrfan Rıza Bey'in 1920'lerde bir muzayededen aldığı Albert Mill'in bir resmi var. Avni Ufij de İrfan Rıza'nın ahpabıymış. Hem de Fatih Âşıkpaşa Mahallesi'nden çocukluk arkadaşıymış. "Babam Maliye Müsteşan'yken, bir gün evimize bir hanım gelmiş. Annemi gormek istemlş. Ona, 'O bizim Avni'nin uçurtmalarıru parçalardı. Bugün Avni rahatsız. lsviçre'de tedavi ediliyor. Soylesin de devlet ona yardım etsin.. Yoksa evi başınızda parçalarım!' demiş. İrfan Bey çaresiz, 'Ben suyu çekilmiş bir değirmenin değirmencisiyim. Ne yapabilirim?' diye hayıflanmış.. Bu, ilk kadın ressamlanmızdan Aynızadeler'den Belkıs Mustafa... Annemin İrfan Rıza Bey, 1920'lerde Maliye Nezareti Müsteşarı: Arkadasları arasında Avnı kuzeni. Babamın yaghboya Lifıı ve Çallı Ibrahım'ın de yer aldığı İrfan Rıza Bey, resme ve fotoğrafa oldukça tablosunu yapmıs. Bir de meraklı idı Çektığı fotoğrafları kendi develope eder ve renklı rötuş yapardı BuyükadaYörükali tablosu var bende... 1987'de Destek Sanat GaleSion'da çekilmiş resimleri var: "Zeki Kunerisi'nde sergi açüklanm bilseydim, bu resimralp'in baldızı Mecda, Alis Manuelyan (çok leri de katardım..." genç yaşta kaybettik bu arkadaşımızı) Orhan Soluk bir resim: İrfan Rıza'nın eşi Meliha Tarban'ın baldızı NUket, Orhan Pamuk'un Hanım... 20 yaşında ya var yayok... Yanınannesi Şekure, Maarif Vekili Emrullah Beda köpeği, otuağacı bol bir bahçede gülüyin kızı Suzan, Recep Peker'in kızı Şehnyar, yor. Suzan Sözen, Sular Idaresi Mudüni Ziya Erden Bey'in kızı Bünyan da var bu resimde." "Ferdiye Teyzemin kuzeni Orhan Bey Galatasaray'ı bitirdikten sonra Lyon'da kimya Albümün sonunda 1933 tarihli bir gazeteokumaya başlamış. Bir yaz, tatile geldiginnin kupüru var: de savas çıkmış. Donememiş, askeri keşif "Eski Maliye Musteşarlanndan Liman Şiruçaklannda fotograf çekmeye başlamış. Anketi Teftiş Heyeti Reisi İrfan Rıza Bey, cunemi begenlrmiş. Bu fotografı çeküginde anma günü kalp sektesinden ölmUş ve dun fanem babamla nişanlıymış. Mütareke giinıi, ziletine medfun olan büyük bir kalabalığın Orhan'ı keşif için Midilli'ye yoUanuslar. Uçaomuzları Ustünde Yahya Efendi'deki aile gı dttşürttlmüş. Yttzerek kaçarken başına nikabristanında ebediyetin sinesine bırakılmışşan alıp vurmuşlar. Üzerinde bulunmuş bu tır." resim. Arka planda duran genç, Ferdiye Teyzem'in kardeşi Seyfullah Esin'dir... Başka bir gazete kupürunde de şöyle denmiş: "Onun rakamları tasrif eden zekâsı deŞu resimde kardesim Leyla da dogmuş... rin mazmunlara, ince nüktelere hâkim kudBalya'dayız. Babam BalyaKaraaydın Maretle mücehhezdi." denlerinde Muhasebe Şefi olmuş... Tek atın çektigi dekovilde annemle poz vermişler. Albümüne baktıkça bu sözün doğru olduSonra Balya'da tenis kortu. 1924'te tenis oyğunu, bir de o yıllardan dağılmadan kalan nayan sıkmabaşb Türk kadınlan... albümlerin sosyal yaşamımız ve tarih açısınBurada iki kardeş Heybeli'de eşekle gezidan ne önemli ipuçlarını içerdiklerini düşüyoruz. Her yaz, Halkı Palas Otelı'ne götünüyor, lrfan Rıza Bey'in ruhuna iyi dileklerürdu babam bizi." rimi gönderip kaybolan albümlere hayıflanıSonra İrfan Rıza'nın kızlannın Dame de yorum. D "Babam vefat ettiginde Celal Sahir, Karaorman'da, bir sanatoryumda tedavi ediliyordu. Oradan gonderdigi başsaglığı mektubunu hftlfl saklanm." "Bu resimdeki, trfan Rıza'nın babası Dr. Rıza'dır. Bosna'dan İstanbul'a gelmiş olan Kuşçubaşı Süleyman Ceylan'ın ogludur. Askeri okuldan ntezun olmuş. İki çocugu varmış. Genç yaşında Mora Yenisehlr'deki isyanı bastırmaya gidenlere katılmış. Orada tifiisten ölmus. Bende, 'Markopaşa' imzalı tıp diploması vardı. Eve bırsız girdi, kasayla beraber aldı götUrdü.." Albümdeki birçok resim gibi bu resim de boyalı... "Babam rcsme, folografa meraklıydı.. Kendi çeker, develope eder, kendi boyardı.." Sanatsever bir maliyeci "Arkadasları arasında birçok ressam vardı. Mesela (,'allı Ibrahim, iyi dostuydu. Bizde 'Feraceli kadın ve ardında Arap halayıgı', 'Nargile içeo nü kadın' tablolan vardı. 'Kamelyalı Kadın'ın başına getenler Galiba o sıralarda tstanbul'a gelip Tepebaşı'nda bu piyesi oynayan Sarah Bernhardt'ın etkisiyle buna karar vermişler. Bir yerden oyunun Fransızca bir nüshasını bulup sırayla ezberlemeye başlamışlar. Celal Sahirsaçları uzun olduğundan Margaret Gotier rolUnü üstlenmiş, İrfan Rıza da Armand Duval.. "Babam, rolünii çok benimsemis; fırsat buldukça yiiksek sesle çalısır, sık sık 'Margaret, Margaret...' diye haykırarak gezermiş evinde.." Ev sakinleri üçdört gün bunu dinledikten sonra, trfan Rıza'nın bir gâvur karısına âşık olduğu sonucuna varmışlar. Yani hemen hemen romanın ve oyunun konusuna benzer bir olay cereyan etmiş İrfan Rıza'nın evinde.. İsmaii Habib'in (Avrupa Edebiyatı ve Biz, 1940) ifadesiyle, "Kibar Fahişe sınıfına mensup olan Ladam Okamelya'ya â>ık olan universite talebesi Arman'ın babası, bu rabıtayı kırmak için ne yapacagını düşunur.." İrfan Rıza'nın da ebeveyni aynı durumda kalınca mahallenin önde gelenlerine danışırlar. Armanın babası çareyi, "Kaİrfan Rıza Bey'in objektıfınden. kızı Selma Ceylan Bu fotoğraf, Çallı Ibra dının ulüvvu cenabına müracahım'ın bir tablosuna ılham kaynağı olmuştu at edip, aşkını yenmesini 12