Katalog

A NAZIM GÜVENÇH mcrıka Bırleşık Devletleri ile Iran Islam Cumhurıyetı arasında 18 aydır gizli gizli diplomatik temaslar yapıldığının, hem de fsrail'in aracılığıyla ikı ülke arasında bir şilah alışverışının geçtığinın ortaya çıkmaM, uluslararası kamuoyunda bir şok ctkısi yarattı. Salıııcclc kı\ası\a hır savaş nıanzarası go/ukurken megcı kulisle neler donuvormıış .. Suriye, dostu ve muttefiki Iıan'ın ABI) \e hraıl'le "salıııe" yani eephj geıisinde çeviıdığı dolapları açık cdınce, gerçeğın, ancjK kııçuk bir bolıııınııuııı bile aydmlanınası, dunyada bomba etkisi yapmf.a yeıiı. Iıanlılaıın leımınolojısıyle soyleyecek olursak, "ı?c.\lan" ıle "ınelegin" floıt lıalıııüc baMİmalarının bundan daha a/ yankı vapması da beklenemezdi. Hır laıatta ABD, obur taratta İran, oıtada İsıail. Heı biri öburundeıı daha sot'u olaıı Hıristiyan Reagan, Yahudı Peres ve Musluman Humeyni ya da onların tam yetkili temsilcilerı aıasmda geçen bu gizli lemas, pazarlık, alışvetiş daha ^iıııdiücn diploması tarıhinin olağanüstü saytalanna, adeta "klasikler" arasına geçmiş sayılır. Diploması tarıhı deyınce yakın geçmışten akla bu çapta iki buyuk "bomba" daha gcliyor. Biri Hitler Almanyası ile Stalin Rusyası arasında bir "Saldırmazlık Paktı" imzalannıasıyla sonuçlanan gizli lemaslar. Öburu Nixon ABD'si ile Mao Çın'i arasında diplomatik ilişki ve giderek ışbırlığı kıırulmasıyla sonuçlanan gızlı görüşmeler. Açıklandıklaıı zaman yine birer bomba etkisi yapmış ve siyasal kartların yeniden dağıtıldığı, güç ilişkısı hesaplarının alt üst olduğu yenı bir süreç başlatmış bu olayların perde gerisı gunılmüzde çok bıiyük ölçılde biliniyor. Dolayısıyla bunlara kısa bu goz atmak, ABDİran gizli pazarlığııu da daha iyi kavramakta yardımcı olabilir. va'ya gelmesi için bir tarıh saptaıınıasını Molotov'dan yınc rica etmiş ve her zamanki kaypak ret eevabını almıs.iı. Molotov, saat 15.(X)'te Alman elçisini gonderdıkien sonra, hemen Stalin'in yanına gıımış ve aralnı ıııdu geeen konuşmayı aktarmıştı. O zaman Stalin, Schulenberg'in derhal gerı çağrılmasını, kendısıne biı anlaşma taslağı veııl mesini ve biı hafla içinde Rıbbentrop'ıı kabul cdeceğını bıldırmesini soylemışti Molotov'a. Saat 15.30'da Molotov Alman Buyukelçısi ile yenıdcn temas kuıdu. Bundan sonra olaylar son derece hızlandı. Ertesi gun Hitler, Dışişleri Bakam'nı birkaç gun daha erken kabul eimesi için, Stalin'e bir mektupla şahsen ricada bulundu. 21 ağustosta İngilizFransız ve Sovyet heyetleri son kez bir araya gelirken, Stalin de Hiıler'c gönderdiği mektupta şöyle yazıyordu: "Sovyet hükiımeti, Herr Ribbentrop'un Moskova') a 23 ağustosta gelmesini kabul ettigini si/e bildirııum için bana yetki verdi." 23 ağustos akşamı ve gece gec saatlerdc Kremlin'de Alman Dışişleri Bakanı ile Sovyet Dışişleri Bakanı Molotov ve Stalin'in katıldıklan iki toplantıda bir saldırmazlık anlaşması ile "gizlı ek protokol" imzalandı. Hitler Almanyası ile Stalin Rusyası arasındaki anlaşma, aynı gece tüm dünyaya duyuıuldu. 1 eylülde savaşın bombaları patlamadan bomba gibi patlayan bir haberdi bu. ABDÇin flörtü SovyetAlman flörtü 17 Ağustos 1939'da lngılizFransızSovyet askcri heyetleri arasında Moskova'da yapılan toplantıda varılan elle tutulur tek anlaşma, son toplantının dört gün sonra düzenlenecek olmasıydı. Ruslar hayal kırıklığı içindeydiler. Ne lngiltere ne de Fransa, faşist Almanya'ya karşı Moskova ile ciddi bir işbirliği yapmaya yanaşmıyordu. Tersine daha birkaç ay önce tngiltere, Fransa, Almanya ve Italya arasında duzenlenen Munih Konfcransı'yla Hıtler'i kendilerine dokunmadan Polonya ve Sovyetler Birliği uzerıne sürmeye ikna ettiklerini sanan Londra ve Paris, Moskova görüşmelerine, karar alma yetkisi olmayan sıradan bir heyet göndermişlerdi. Oysa bilmedikleri bir şey vardı: Daha mayıs ayından beri faşist Almanya ile komunist Rusya arasında gizli diplomatik temaslar yapılıyordu. !lk ışaret Almanlardan gelmiş, Bcrlın nisan ayı sonlarında Rusya aleyhtarı yayınları kesmiştı. 19 mayısta İngiliz Başbakanı Avam Kamarası'nda Sovyetler Birliği hakkında küçümseyici bir dille konuşunca, ertesi gün Stalin Dışişleri Bakanı'nı Almanların Moskova Büyükelçisı ıle temasla görevlendirmişti. 20 nıayısla, Sovyet Dışişleri Bakanı MololOv ıle Alnıan Buyukclçisi Von bchıılenberg arasında ticari ilişkilerin yenıden başlatılması konusu eksenınde başlayan ılk resmi tenıas, ha/ıran ve temmıı/ ayında Beılin'de Alnıan Dışişleri yelkililerı ile Sovyet elçiliğinin tanınnıamış bir danışmanı arasında surdu. Alnıanlar bir an önce sonuç alınması ıçın ıısteliyoılaı, Ruslaı agırdan alıyorlardı. Çıınku Stalin'in go/u oncelikle I ondıa ve Paris'le anlaşmaktaydı. Sovyetler ıle Ingılız ve Fransız yetkilileı aıasındakı diplomatik görüşme ve pa/arhklar açıkça yapılıyordu. Hitler'in iktidaıa geldiği 1932'den berı tıılen kopuk olan SovyetAlman ilişkileri ıse gizlice, el altından başlamıştı. Ama öyle ki Slalin, her an sorumluluğu soz konusu danışmanın'sırtına yukleyerek, leınasu son verebilırdı. Za Kapalı kapılar ardında diplomasi ten bir onlem olarak Sovyctler'in Berlin Büyükelçisi, ilkbahar ve yaz aylarını kendi ulkesinde geçırmışti. Yani bu gizli temaslar zamansız bir biçimde orlaya çıkarsa ya da lngiltere ve Fransa ile anlaşma sağlanabilirse Sovyet müsteşar, elçinin haberi olmadan kendi inisiyatifi ile Almanlarla temas kurmuş olaeaktı. Ağustos ayına gelindiğinde Berlin sabırsı/lık belirtileri gösteımeye başladı 3 ağustos gunu Alman Büyükelçisi Dışişleri Bakanı Von Ribbentrop'un bir mesajını Mololov'a iletti. Moskova ise yine ağırdan aldı. Molotov "uzun ön hazırlıklar" yapılması gereğinden dem vuıurken, Ribbentrop'un Stalin'le göruşme onerisini geri çcvırdi. Eldeki belgelcre göre, Stalin, Alman kartını oynamaya 19 ağustos gunu saat 15.15'le başladı. İkı gun önce İngiliz, Fransı/, Rus heyetlerinin goıuşmesı Batı'yla anlaşma olasılıgı olmadığını apaçık gosterınişti. 19 ağustosta Alman elçisi biı kez daha gclıp Von Ribbentrop'un Mosko tkinci Dünya Savaşı'ndan günümüze ABD ile İran arasında tam 18 aydır sürüp giden gizli diplomatik temas ve silah alışverişi, büyük devletlerin uluslararası ilişkilerinde, dönem dönem yaşanmış benzer olayları akla getiriyor. Bunlardan en önemlisi, tkinci Dünya Savaşı öncesinde, Hitler Almanyası ile Sovyetler Birliği, diğeri de 1970'lerde ABD ile Çin Halk Cumhuriyeti arasındaki pazarlıklar... 1971 ilkbaharında bir akşamüstu Pakistan'ın Washington Büyükelçisi Azha Hilalg, ABD Ulusal Guvenlik Kon seyi Başkanı Henry Kissinger'a muhurlu zaıf ıçınde bırnot ilettiğinde Pakistan Cumhurbaşkanı Yahya Han'ın bir mesajını verdiğini sanıyordu. Hıç kuşkusuz Kissinger da ilkin öyle sanmıştı. Oysa selam ya da imza taşımayan ve mavi çizgili kâğıda elle yazıhnış bir mektup çıkmıştı zarf içinden . Mektupta, Çin liderlerı ile ust düzeyde görüşmeler yapmak uzere bir ABD temsilcısı Pekın'e davet edilıyordu. İki de ad önerilmişti: Kissinger ya da Dışişleri Bakanı Rogers. Çin'e açılma fikri zaten biı surediı Nixon ve Kıssınger'ın olçüp'biçtikleri bir seçenekti. Başkan Nixon seçimini yapmakta gecikmedi, Pekin'e Kissinger gıdecektı. Bir Amerikan pıngpong takımı, davet uzeııne Çın'e giderkcn, basın "ping pong diplomasisi"ndcn söz etme>e başlamıştı bile. Ama Kıssenger'ın Pekın'i ziyaretı Ulusal üııvenlık Konseyi uyelerınden bile gizli tutuluyordu. Sadecc yenı Çin politıkasıyla ilgilı genel bir bılgı vermeklc yeıınilmıştı. Otc yandan, ikı ulke arasında bu/lann çatlamaya, hatta yer yer kırılmaya başladığını gosteren ba/ı gelişmeler de ozellikle sportıl, turıstik ve ticari alanlaıda birbiıi ardına belırdı. Ameıikan kamuoyu yavaş yavaş ha/ırlanıyordu. llktepkileı olumluydu. Yine de kımse çok ust duzeydc bir yetkılmin Çin'e gitmesine ıhtımal vermiyordu. Oysa Başkan Nıxon bir konuşmasında, laf arasında, belki sporcular gibı kendisinın de bir gun Pekın'e davet edılebileceğinden soz etmışti. Tabii bu ustu kapalı bir mesajdı. Sınırlı temaslardan sonra Kıssinger'ın Pekin'i ziyaret tarıhi olarak 911 Temmuz 1972 kararlaştırıldı. Ancak olayı gozlerden saklamak için 1 temmuzda başlayacak kuçuk bir Asya turu düzenlendı. Kissinger, yanında kaçınılmaz olarak kendisine eşlik eden kalabalık bir gazeteci grubuyla ilkin Vietnam'a uçtu. Bir iki gün sonra Tayland'a geçti. 6 temmuzda Hindistan'ın başkenti Yeni Delhi'deydi. 8 temmuz günü Kissinger'ın uçagı Pakistan'ın başkenti lslamabad'a indi. Sonradan bu ge/iyı Kissinger mıızip bir ıfadeyle şöyle anlatacaktı: "Basın goz yaşları icindt'ydi. Onlara gunde altı randevıı veriyor, hiçbirindc tek kclime soylemiyordum. O cehennemi sıcakta ayak iistıı dikilip benim loplantılara giriş çıkışımı i/lemek /orunda kalıyorlardı, Islamabad'a vardıgımda, benimle yola çıkanlardan yanımda yalnızca uç kişi kalmıstı." Aslında sırrı bilcnlerden bırı de Pakistan Cumhurbaşkanı Yahya Han'dı, hem ta en başından berı. Çünkü VVas 10