Katalog

Ot deyip de geçmeyin... .0) Toprak aşınması yani erozyonu, doğal güçlerin etkisi altında, verimli toprakların sürüklenip kullanılamayacak yerîere gitmesi diye tarif edebiliriz. Ülkemiz için de bir sorun olan toprak aşınmasını önlemenin en güzel örneğini istanbuTda görüyoruz. Ister erozyonu önle, ister başka işlerde kullan.» KISA KISA KISA Savurganlık ve gelir Bizde dernoklor hep gelır azlığından yakınır. Çünkü bunlar gelıri ya devletten, ya üye ödentılerlnden veya ( hayırsever yurttaşlardan bekler. Ama böyle bekleyenler o kadar çoktur ki bunlann hepsine yetecek para çok kez bulunmaz. Sonuçta herkes halktan yakınır: "Devlot yardım etmiyor ki, üyeler aidatlarını gününde ödemiyorlar ki, zenginler kesenin ağzını açmıyorlar ki..." Oysa dernek kasalarını dolduracak para çoktur. Bu para atık şeylerde bulunur. Yalnız Istanbul'da her gün tonlarla kâğıt, tonlarla plastik şişe ve eşya, tonlarla demir, karton, kumaş ve deri parcası atılır. Atılan cam eşya da büyük yekün tutar Hurdacılar sadece rakı şişelerinı alıılar. Peki, ya reçel kavanozları, su şişeleri?.. Her dernek bunlardan birlni veya bir kaçını her gün toplatabilir, llgililere satabilir. Ama bunun için masa başından kalkıp çamura elini sokmak gerekir. Buna da kimse yanaşmaz. Oysa, Batıda, atığı değerlendirmek için pek çok kuruluş vardır. Hatta bir de 'Röcuperation' derneği uluslararası alanda faalıyot gösterrnektenr'. (Recuperation, atığı değerlendırme). Ingllizcede buna "recycling" deniyor (rlsaphling) I önlem almmayan bir meyve bahçesinde, yağmur sulannm sürükleyip götürdüğü verimli topraklardan geriye artık kurumaya yüı tutmuş birkaç ağaçlan başka bir şey kaİmamış. topraktan 15 santimlik üst toprak ediyor: Yaklaşık Türkiye kadar bir alan oluşturuyor bu... Hindistan hükümeti, aşındırmayı durdurmak için 1950'den bu yana 1 milyar dolar harcamış; fakat bu kadar paranın sarfını haklı gösterecek sonuç alamamış. Ulkede aşınma şöyle oluyor: Kurak mevsinıin sonu olan mayıs ve haziran aylarında sığır sürüleri son otları da yiyince otlaklar çırılçıplak kalıyor. Üstelik, milyonlarca hayvanın gezinmesi ile topraklar, silindir altında kalmışçasına ezilip sertleşiyor, su geçirmez hale geliyor. Temmuz ve ağustos aylarında Umman Denizi'nden kuzey Hindistan'a esen yağmur dolu muson rüzgarlarının (Muson, Arapça mevsim kelimesinin Portekiz dilinde değişmiş şekli) getirdikleri bol yağmurlar otsuz kaimış yaylalardaki toprakları alıp götürüyor. Sığırların ayakları altında ezilip sıkışmış topraklar ise suların pek azını aşağıya çekip saklayabiliyor. Verimli toprakların böyle gitmesini önlemek için birçok yollar denenmiş, hiçbiri fazla başarılı olarnamış. Şimdi "vetiver" diye bir ot deneniyor. Bu nedenle, bitkiye 'Hindistan ayrık otu' da deniyor. "Kuskus o t u " da denen vetiver, çimin, ayrık otunun (chiendent, şiendan) yaptığı gibi toprağı tutuyor. Bilimsel adı "vctiveria zizaionides" olan bitki; çim ve ayrık gibi sadece toprağı tutmakla kalmıyor, başka birçok işlere de yarıyor. B ilim yazarının görevi sadece yeni buluşlardan söz etmek değil, başka ülkelerdeki başarılı ve başarısız denemeleri de okurlarına sunmaktır. Başarılı denemeler ülkemizde de denenebilir. Başarısızların nedenleri araştırılır, aynı hatayı yinelememek için. Hemen bütün ülkelerde, nüfusun, adeta, koşan at hızı ile artması, toprak aşınmasını (erozyonu) ön sıraya çıkarmıştır. 3040 yıl önce zaman zaman sözü geçen aşınmadan bugün hemen her gün söz edilir olması bundandır. Toprak aşınması ülkemiz için de sorun; belki biraz abartmalı, ama sorun. Bu yüzden, aşınmayı önlemek için başka ülkelerde yapılanları izlemek önem kazanıyor. fâ^ Eski ağıza yeni taam Taam, Osmanlıcada yemek anlamına kullanılan Arapça bir kelıme ıdı. Uşaklıgll, bir romanında, 'Akşam taamından başka bir şey kabul etmemesinden...' diye yazmıştı Yemekten sonra yerine 'bâdettaam', yemek sırasında yerine 'esany'ı taamda', yemekten önce yerine 'kablettaam' diye yazan Osmanlı aydını, zevkten dört köşe olurdu. Herkes onu büyük bılgin sanırdı. Aslında cahil bırakılmış halka bir gövde gösterısı ıdi bu. Bugün, Batıda, gövde gösterısı, servet göşterisine dönüşmüş. Zengin turist, rnavi patates, mor fasulye, beyaz havuç, pembe veya beyaz lahana, dışı beyaz, içi kırmızı turp yıyor. Tablı bunları yetiştirenler çok para kazanıyor Bazıları ithal ürününden başka urünü ağzına, sırtına, ayağına layık görmüyor. Kimilori de kalkıp bunlann yetlştirildiklerı ülkeye gidıyorlar. Kali'orniyalı beş kafadarın, bir zamanlar, uçaklarına atlayıp, Boğaziçimizın dünyaca ünlü isiakozlarından yemek üzere ülkemıze geldıklerınl anımsayanlar olacaktır. Aşınmanın tanımı Toprak aşınmasından o kadar çok söz ediliyor ki, bunun tanımını yapmak gereksizdir sanılıyor. Ama biz, aynı şeyleri birlikte düşünmek için, kuçük bir tanımla işe başlayacağız. Toprak aşınması, doğa güçlerinin etkisi altında verimli toprakların sürüklenip kullanılamayacak yerlerc gitmesi... Aşınma, denizin karayı aşındırması; yağmurun, kar sularının, buzların aşındırması; rüzgârın aşındırması biçimlerinde oluyor. Aşınma her yerde başka bir nedenle olduğundan, önlem de yere göre değişiyor. Ancak, biz bu yazımızda sadece yağmur aşındırmasından söz etmek istiyoruz. Yağmurun değerli toprakları sürükleyip göturmesini önlemenin en güzel örneğini lstanbulumuzda görüyoruz. lstanbul sokaklarını şöyle bir gezerseniz, evlerin, bahçelerin, setler üzcrinde kurulduğunu görürsünüz. Baştan başa tepelik bir kent için de bu normaldir. Karaköy'den Kavak'a sol taraf taş duvarlardan setler üzerindedir. Unkapanı Köprüsü'nden Saraçhane'ye sağ taraf yine taş duvarlı setlerden oluşur. Evler, bahçeler, camiler bu setler üzerindedir. Set duvarları olmasaydı kentten bugüne ne kalırdı, düşünemiyorum. Ancak, set yöntemi, "her karış toprağı altın" diye nitelendirilen bir kentte yarar sağlar. Milyonlarca metre karelik yerlerde aşınmayı duvarlarla önleyemezsiniz. Bunun için başka yöntemler bulunmuştur. örneği Hindistan'dan vermek istiyorum. Hindistan yetkililerine göre, ülke, yağmurlara her yıl 12 milyar ton verimli toprak kaptınyor. Bu da 100 milyon hektar Verimli toprakların yağmurlarla akıp gitmesini önlemek için birço yollar denenmiş ama başarılı olmamış. Şimdi Vetiver denen narika ot'la önlem alınmaya çalışılıyor. Bitkinin en önemli yanı, kökleri ve sürgünleri (rizomları). Bunlar, oldukları gibi kullanılırsa, levanta çiçeği gibi, çamaşırlara güzel bir koku sindiriyor ve yün kumaşlara güve gelmesini önlüyor. Sanayide, parfümcülükte, kokulu sabun yapımında, ilaçlarda kullanılıyor. Köklerden hasır, yelpaze, pencere güneşliği, tente, sepet, yastık.. yapımında da yararlanılıyor. Hindistan'a özgü bir bitki olan vetiver, Endonezya, Fiji ve Afrika'ya götürülmüştü. Bütün buralarda hep aşınmayı önlemede küllanıldı ve yerini yadırgamak şöyle dursun, daha da gelişti. Orneğin Fijide, 30 yıl önce şeker kamışlarının toprak aşınmasından zarar görmesini önlemede yararlanılmıştı. Aşınma hemen tamamıyla durmuştur. Kuzey Zimbabve'de, Zambiya'da da çok iyi sonuçlar alınmıştır. Uzmanlar, bitkinin ekiminin Hindistan'da yaygmlaştırılması ile aşınmanın % 50 önüne geçileceğini söylüyorlar. Dünya Bankası, denemenin 5 eyalette (Karnataka, Madya, Pradeş, Maharaştra, Andra ve Uttar Pradeş) yapılması için 100 milyon doHindistan a öıgü bir bltkl olan Vetlver eroz lar vermeyi kararlaştırmıştır. Bu bilgileri Tarım ve Köy tşleri Bakanlıyonu önlemenin en iyi çaresi olarak her yerğımız uzmanları ile genellikle tarım mühende kuüanümaya başlandı. Yukarda kendisini, çiçeğini (A) ve tanestni (B) gördügu dislerimize sunuyorum ve bitkinin bizde de denenmesi koşullarının bulunmasını önerimüz vetiver ülkemizde de kullantldtğı takyorum. D dirde yararlı sonuçlar altnabilir. Neden ve çözüm Batıda olay nedenleri üzerinde genellikle anlaşmaya varılır, çözüm yollarında kavga çıkar. Bizde her ,,~»^ ikisinde de kavga çıkar. VH NEZAHAT EKMEKCİ Ortaköy Galari EKİM'de 10 Eklm 1986 tariMmle reslm Mrglsl açtı. 23