Katalog

ENERJİ 18 Dicle nehri nehri Dicle Ortadoğu’da stratejik önem sıralaması değişiyor Ortadoğu’da su pazarlığı Bahadır Selim DİLEK NKARA 21. yüzyıla küresel enerji rekabeti damgasını vururken, ABD’nin Irak’ı işgalinden sonra ortaya çıkan tablo, Ortadoğu’da birçok yeni potansiyel çatışma noktasının belirginleşmesine neden oldu. Bu çatışma noktalarının başında ise su konusu geliyor. Türkiye’nin uzun yıllar Suriye ile yaşadığı su ve terör sorunu dikkate alındığında, Ankara’nın bu konuya ilişkin adımlarını dikkatli atması zorunlu hale geliyordu. Ancak son dönemde ortaya çıkan gelişmeler, AKP Hükümeti’nin su konusunda uzun erimli stratejik yaklaşımlar içinde olmadığını gösterdi. AnkaraŞam arasındaki sıkıntılı günler geride kalmış gibi görünse de, şimdi su sorununun Türkiye ile Irak arasında ciddi boyutlara tırmanacağının işaretleri ortaya çıkmış durumda. Bunun yanı sıra, İsrail ile Suriye arasında Türkiye üzerinden yürütülen aracılı görüşmelerin de en önemli konu başlıklarından birisinin su olduğu biliniyor. Üstelik, yakın geçmişte ABD’nin Türkiye’nin vereceği su garantisini, Suriyeİsrail barışının parametresi olarak ortaya koyması, bu konuda kritik bir sürece girildiğini gösteriyor. Son yıllarda küresel ısınmaya bağlı olarak ortaya çıkan kuraklık, Ortadoğu’daki su sorununu yeniden gündeme taşıdı. Bugüne kadar petrol ve enerji kaynakları ile küresel aktörlerin dikkatini yönelttiği Ortadoğu siyasetinde bundan sonra en önemli belirleyicinin su olması söz konusu... A AnkaraBağdat arasında su pazarlığı Irak Kabinesi’nin Kürt İttifakı ENERJİ ENERJİ ENERJİ kontenjanından Su Kaynakları Bakanı olan Abdüllatif Raşid de göreve gelmesinin hemen sonrasında bu konuyu ele aldı. Daha önceleri Ankara ile Bağdat arasında sürdürülen ikili temaslara da katılmış olan Raşid, 2007 yılında iki ülkenin su konusunda yeni bir anlaşma imzalanması için harekete geçti. Raşid ilk hedef olarak da “Fırat ve Dicle nehirlerinin paylaşımı konusunda Türkiye’den garanti alınması” konusunu belirlendi. Gerek Türk heyetinin Bağdat’taki, gerekse çeşitli Irak heyetlerinin Ankara’daki temasları sırasında bu konu bir çok kez ele alındı. Iraklı yetkililer açık bir dille “Dicle ve Fırat nehirlerinin geçtiği komşu ülkeleri adil su paylaşımı için yeni bir anlaşma imzalaması önerisi” getirdi. Bu öneriyle birlikte bir dizi talep de söz konusuydu. Buna göre Türkiye’nin Dicle ve Fırat’taki projelerine ilişkin Irak’a ön bilgi vermesi gerekiyordu. Bu, Türkiye’nin Dicle ve Fırat’a ilişkin herahangi bir tasarrufuna Bağdat yönetiminin onay vermesi anlamına geliyordu. Yani Türkiye’nin egemen bir ülke olarak kendi sularına ilişkin atacağı adımlarda onay mekanizması (!) Bağdat olacaktı. Aslında Raşid, su konusunu gündeme taşımadan önce de bir sonraki bölgesel savaşın su sorunları yüzünden çıkabileceği iddiasını ortaya atıp, Türkiye’ye aba altından sopa göstermişti. Raşid’in geçen ay yaptığı Ankara ziyareti çok fazla dikkat çekmese de, verdiği mesajlar önemliydi. Raşid, “Kuraklık bizi de çok etkiledi. Türkiye, Irak’a daha fazla su versin” diyerek mesajını ortaya koymuştu. Bu yaklaşım, Türkiye’den sessiz sedasız onay da aldı. Türk kamuoyu, ülkede yaşanan kuraklığa karşın, Ankara’nın Irak’a su sağlama garantisini, Irak’ın Kürt kökenli Cumhurbaşkanı Celal Talabani’nin açıklamasından öğreniyordu. Talabani, Başbakan Recep Tayyip Erdoğan’ın Irak’ı ziyaret edeceğini açıklarken, ENERJİ ENERJİ ENERJİ BM’nin 2003 yılında hazırladığı “Gelecek için Tatlı Su” raporunda, dünyanın su bakımından en sorunlu bölgesinin “petrol zengini” Ortadoğu olduğu gösterilmişti. Ortadoğu, dünya nüfusunun yüzde 5’ini barındırıyor. Ancak dünyadaki temiz su kaynaklarının sadece yüzde 1’i bu bölgede bulunuyor. Üstelik bu kaynağın yüzde 90’ı sınır aşan sulardan oluşuyor. BM raporunda, 2040 yılında Ortadoğu’da “su savaşları” yaşanabileceği uyarısı yapılıyor. “Türkiye, petrol ve gaz olmak üzere iki boru hattının finansmanını ve Dicle ve Fırat’taki su payının artırılmasını onayladı” diyordu. Talabani, Irak Su Kaynakları Bakanı Raşid’in Dicle ve Fırat’taki su sevilerinin düşüklüğünü görüşmek üzere Türkiye’yi ziyaret ettiğini anımsatmıştı. Yani, Türkiye Erdoğan’ın Bağdat ziyareti öncesinde Irak’a jest yapmıştı. Türkiye’nin desteği bu jest ile de sınırlı kalmadı. Irak, Suriye ve Türkiye’den on beşer uzman ve üçer öğretim üyesinin katılımıyla gelecek yıl Nisan ayında su konusunda toplantı yapılmasını da kararlaştırdı. Toplantı yeri olarak da Urfa’daki Atatürk Barajı üzerindeki sosyal tesisler belirlendi. Böylece, Türkiye’nin su konusundaki uygulamaları konusunda hem Iraklı, hem de Suriyeli yetkililerle bilgi paylamışımına gidilecek. Suriye’yi katederek ülkeye ulaşan Fırat ile doğrudan ülkeye giren Dicle nehrinden karşılıyor. Her iki nehir suyunun kullanımı konusunda 1921’den başlayarak çok sayıda uluslararası anlaşma imzalandı. Ancak imzalanan bu anlaşmalar su konusundaki sıkıntıları gidermedi. Irak ve Suriye açısından tartışmalar GAP’ın faaliyete geçmesinden sonra hızlandı. Türkiye, “yukarı havza ülkesi” olarak iki nehrin tanımı konusunda “uluslararası sular” kavramı yerine “sınır aşan sular” kavramını kullanıyor. 2007 yılında DSİ’nin hazırladığı “Nehir Havzaları” çalışmasına göre Türkiye, kişi başına düşen yıllık bin 600 metreküp su ile Irak’ın gerisinde bulunuyor. Bu miktar 2020 yılında 950 metreküpe düşecek. Irak’ta ise kişi başına 2 bin 110 metreküp su düşecek. Söz konusu çalışmada, “Türkiye su zengini bir ülke değildir. Kişi başına düşen yıllık su miktarına göre ülkemiz, su azlığı yaşayan bir ülkedir” saptamasına da yer verilirken, Türkiye’de mevcut kullanılabilir su kaynaklarının ancak üçte birinden yararlanılabildiğine işaret ediliyor. 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı’na göre ise Türkiye’nin su kaynaklarının yüzde ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ Türkiye su fakiri... Bu noktada Türkiye’nin ve Irak’ın suya ilişkin yaklaşımlarını ve mevcut su varlıklarını mercek altına almak, su sorununun çözüm parametlerinin daha iyi anlaşılması açısından önem taşıyor. Irak su gereksiniminin büyük bir bölümünü Türk topraklarından çıkan ve ENERJİ ENERJİ ENERJİ ENERJİ