Katalog

çocuklarının gülüşü ile karşılaşıyoruz. Öyküler ve yaşamlar süreklilik kazanıyor böylece. Geçmişin izini taşıyan fotoğraflar, zaman içinde değişmeyenleri de görünür kılıyor. Çocuğuna sarılan bir baba, yıllar sonra hapishanede ziyaretine gelen çocuğunun ensesini koklayan başka bir baba ile tekrar hissettiriyor kendini. Tarihin tekrarları, insanın değişmez acıları, zamanda ve mekânda uzaklıkları yok ediyor. ZAMANIN İÇİNDE BİR YOLCULUK Zamanın merceği Fotoğraflardan söz ettik ama bunca dondurulmuş ânı birleştiren şey Ercan Kesal’ın metinleri. Bazılarında bir öykü, bazılarında yazarın anıları, dostlarıyla paylaştıkları, kendi arayışında yoluna çıkanlar, hayalleri ve geçmişi... Bir yandan Kesal’ın hekimlik öyküleri, si nemaya ve edebiyata olan ilgisi ile onu “Zamanın İzinde”, Enis Rıza’nın seçtiği fotoğraflara Ercan Kesal’ın daha yakından tanıyoruz, bir yandan da bir fotoğrafa bakarken gördüklerini, yazdığı metinlerle oluşan ve son yüz yılın Türkiyesi’ni bu fotoğraflar ve yazılar eşliğinde sunan bir kitap. Kayıp zamanın izleri değil, zamanın kaybolmaması için izler bunlar. Toplumsal belleği güçlendiren fotoğraflar, anılar, tanıklıklar can buluyor kitapla. dans eden bir kadının hareketini takip edişiyle dikkatini görmeye başlıyoruz. Yazarın hem öykücülüğü hem de araştırmacı yanı çıkıyor ortaya. Titiz araştırma gerektiren tarihî fotoğrafların yanı sıra dostlarda geçirilen bir akşamın içten anlatımı. Bir bakıma sevdiklerini anmak, artık aramızda olmayanların B u hafta okumaktan çok baktım. Sayfalar dolusu fotoğrafa baktım, tekrar baktım. Enis Rıza’nın derlediği fotoğraflara uzun uzun baktıktan sonra, Ercan Kesal’ın yazdığı metinleri okumaya başladım. Önce metinler olmadan fotoğrafların bana ne verdiğini hissetmek istedim. Kesal’ın yazılarıyla gördüklerim çoğaldı, zenginleşti. Zamanın İzinde (Ercan Kesal, Enis Rıza Ayrıntı Yay. 350 s.) adlı bu kitabı Ayrıntı Yayınları, otuzuncu yılını ve bininci kitabını kutlamak üzere yayımlamış. Fotoğraflarda neler gördüğümü anlatarak başlayayım: Bu ülkenin tarihinin faili meçhullerle anlatılabilir olduğunu gördüm. Bazıları çok kereler gördüğüm, yakından tanıdığım fotoğraflardı: Sevgili Hrant Dink’in üstü örtülü, ayakkabılarının tabanının göründüğü fotoğraf gibi belleğime yerleşmiş, acısını derinden hissettiğim, bildiğim karelerdi. Bazılarını da ilk kez görüyordum, sayfa ardına sayfa çevirdikçe fotoğraflar âdeta iliklerime işliyordu. Bazılarına çok çok dikkatli bakarsam sanki babaannemi ya da tanımadığım dedelerimi görecekmişim gibi hissettim. bu birliktelikten güç alır gibidir. Bir de kameranın yakaladığı toplu fotoğraflar vardır, bunlar bambaşka bir duygu verir. Kameranın bilinci yoktur bunlarda. Yakalanmış anlar vardır. 67 Eylül’de yağmalanan Beyoğlu, ölülerinin yanı başında ağlayan yakınları, sürgüne yollananlar, 1 Mayıs 1977’de Taksim’de olanlar... Bu fotoğraflarda dehşeti, şoku, hazırlıksız olmayı, korkuyu görürüz. Başkasının mektubunu okumak gibi bir his bırakır bazıları, görünen bizi de şaşırtır. Gerçeklik bir âna hapsedilmiştir. Sıradan insanlar, toplumun aynası olur; onlar sayesinde tarihe biz de tanık oluruz. Kitapta toplumsal olan ile bireysel olan incelikle bir araya geliyor. Sonsuzluk içinde anlar yakalanıyor. Genelden özele, sonsuzdan dondurulmuş âna, en uzaktakinden yakındakine, geçmişten bugüne, değişenler ve hiç değişmeyenler birbirlerinin öyküsünü tamamlıyor. Örneğin Balkan Savaşı yetimleri için açılan yurtlardan birinde babasız büyüyen çocukların gözlerine baktıktan sonra, başka bir sayfada Aziz Nesin’in kurduğu Nesin Vakfı hatırasını sürdürmek yaptığı. Aslında belki tüm kitaba bu gözle de bakılabilir. Bir bellek yaratmak. Bu Ercan Kesal’ın hayatı olduğu kadar, birkaç neslin öyküsünü de anlatıyor. Anadolu’nun yüz yıllık öyküsünde bugün belki en çok özlem duyduğumuz şey, halkların barış içinde birlikte olduğu dönemler. Anadolu’nun zenginliği olarak görülen kültür mozaiği: Çerkez, Ermeni, Laz, Kürt, Rum, Alevi, Yahudi’nin birlikte yaşadığı, şehirlerden kırsal bölgelere farklı müziklerin, türkülerin söylendiği topraklar. Bu bir düğünün, ayinin hikâyesi olabildiği gibi bazen de boşaltılan köylerin hikâyesi. Burhan Sönmez giriş yazısında “Ercan Kesal bir kilim gibi dokuya dokuya ortaya bir tasvir çıkarıyor. Kendi hayatından parçalarla ördüğü bu tasvirde, kişisel olanın aynı zamanda politik olduğu duygusundan hareketle, sıradan bir insanın düşleri ile toplumun düşleri arasında dolanıyor” sözleriyle anlatmış kitabı. “Kilim” gerçekten de kitabı en iyi anlatan imge, Kesal’ın dokuma şeklinde bir bütün ortaya çıkardığını söyleyebilirim. ‘Fotoğrafta Kendine Rastlamak’ ve ‘Maymun Neden TOPLUMSAL VE BİREYSEL İNCELİKLERİN BİRLEŞİMİ Toplu fotoğrafların ayrı bir cazibesi vardır. Bir okulun bahçesinde toplanmış öğrenciler, bir cenaze evinde bir araya gelen aile fertleri, bir yetimhanenin çocukları, cephede savaşan askerler, bir Çerkez düğününde dans edenler, köy enstitüsünde ya da bir kır gezisindeki dostlar, direniş mitinginde aynı amaçla omuz omuza gelenler... Hiçbirini tanımadığımız bu insanlar kendi bireysel öykülerini, toplanarak başka bir öyküye taşır. Bu fotoğraflarda, kameranın farkındadır fotoğrafı çekilenler. Kameraya dönük olmayanlar bile fotoğraf için toplandıklarını bilir. Bu bilinç ayrı bir bilgi katar bu karelere. Bir arada olmanın verdiği artı bir duygu, bir şeyin parçası olduğunu bilmek; sanki can erok Enis Rıza’nın derlediği fotoğraflardan ve Ercan Kesal’ın yazdığı metinlerden oluşan kitapla, Ayrıntı Yayınları otuzuncu yılını da kutluyor. Yakalanır?’ benim en sevdiklerim oldu ama her biri farklı yapıda, farklı yönleriyle etkileyici yazılardı benim için. Zamanın İzinde’nin başarısı, bu denli çok duyguyu tek kitapta bir araya getirmesinden kaynaklanıyor. En iyi tarih bilgisi, bireysel tanıklıkların doğru şekilde bir araya getirilmesinden ve belgelenmesinden oluşur. Hepsi farklı bir fotoğrafçının kamerasından çıktığı halde, sanki aynı filmin kareleri gibi algılanıyor. Zaman içinde bir yolculuk sunuyor okuruna. Kayıp zamanın izleri değil, zamanın kaybolmaması için izler bunlar. Toplumsal belleği güçlendiren fotoğraflar, anılar, tanıklıklar. n 6 6 Nisan 2017 KItap