Katalog

Yorgos Theotokas’tan “Leonis” Bir İstanbul güzellemesi... Yunan edebiyatının akılda kalan ustalarından biri olarak gösterilen Türkiye kökenli Yorgos Theotokas'ın "Leonis"i, kendini ve kentini tanımanın, büyümenin, öğrenmenin, acının, aşkın, kaybın, savaşın ve yüzyılının hastalığının ana hatlarını meydana getirdiği, yazarın kendi özyaşam öyküsünden de beslenen önemli bir yapıt. Romanda her şeyi onun gözünden gördüğümüz, çocukluktan ilkgençlik yıllarına uzanan kahramanımız Leonis dışında öne çıkan iki kahraman daha var: İstanbul ve savaş. “küçüklerin” dünyasına etki ediyor, hatta onu ele geçiriyor. Büyüklerin dünyasında olup biten her şey bunun içinde en çok savaş, seferberlik ve aşk var çocuk kahrmanların yani Leonis ve arkadaşlarının dünyasında yankı buluyor. Ancak tabii yine o “masum” çocuk gözlerle. İKİ KAHRMAN: İSTANBUL VE SAVAŞ Bununla birlikte romanda, merkezdeki Leonis dışında öne çıkan iki kahraman daha var. Bunlar öyle kahramanlar ki konuşmasalar da “konuşturdukları”, yaşamıyor sanılsa da “yaşattıklarıyla” dikkat çekiyor. Her edebi yapıtın akışını kaplayan “çevre”, öyle ya da böyle, mutlaka göz önüne çıkar. Ancak Theotokas’ın İstanbulu ve bununla eşgüdümlü bir bütün oluşturan “savaş”, romanda canlı birer varlıkmışçasına sayfaların arasında dolaşıyor. Birinci Dünya Savaşı’nın ve 19191922 yıllarındaki Mütareke Dönemi’nin İstanbulu romanda anlatılan. Tabii yine küçük kahrmanımız Leonis’in kişiliğiyle doğrudan ilişkilendirilecek bir İstanbul bu çünkü anlatılan İstanbul’un merkezi de kendisidir. Resim yapma aşkıyla yanıp tutuşan bir çocuğun gözlerinden, Birinci Dünya Savaşı yıllarında İstanbul’da geçen mutlu çocukluk yıllarını anlatıyor roman ancak bu mutlu gidiş 1922 itibariyle keskin bir şekilde yön değiştiriyor. Çünkü her ne kadar çocuk da olsa kahrmanımız, silahı eline almasa da savaşı “görmüştür”. En yakın arkadaşlarından birini savaşta kaybetmiştir ve yaşamı artık hiçbir zaman eskisi gibi olmayacaktır. Artık “büyümüştür”. Thetokas, roman için yazdığı Sonsöz’de, hikâyenin de önemli sorunları arasında yer alan çocukluktan büyümeye doğru evrilen çizgide yaşanan tarihsel olayların insan yaşamını nasıl etkilediğine dair çok önemli tespitlerde bulunuyor. Tıpkı kahramanı Leonis’in yaşamında yer ettiği gibi yazarın kendi yaşamında da bu kırılma çok önemli bir yer oynuyor. Bu bağlamda roman da 20. yüzyılın ilk büyük buhranının doğurduğu insan tipini anlamada önemli nüveler veriyor okuyucuya: “Leonis içinde barındırdıklarıyla 20. yüzyılın çocuğunu, çocukluktan ilkgençliğe geçişini, ilkgençlik yıllarının en canlı dönemini anlatıyor ve elbette ilkgençlik krizini betimliyor. İnsan, bilinçli olarak yaşayan bireyin bu asırlardır süregelen ilkgençlik krizi konusuna ekleyecek bir şeyleri olduğunu düşünebilir. Beni ilgilendiren bu krizin büyük tarihsel krizlerle aynı zamandan gerçekleşmesi. Bu kitaptaki genç, tarihin akışının korkunç gerilimini de yaşamak gibi acı bir ayrıcalığa sahip. Kendi varoluşunun içinde tarihin varlığını da hissediyor. Bu tarih (...) yakıcı ve ağır bir varlık, varlığıyla ilkgençliğin filizlenmesini engelliyor, ama diğer yandan bu ilkgençliğe bambaşka bir tat ve bambaşka bir değer katıyor. Sanırım tarihin böylesi bir müdahalesi, kelimenin tam anlamıyla bu trajik müdahale, 20. yüzyılın gençlerinin ruhsal oluşumlarına bambaşka bir damga vuruyor.”Leonis, bu özellikleriyle romantik bir gençlik hatırası olmasının yanında trajik tarihsel bir evrenin de fotoğrafını çekiyor. n [email protected] Leonis/ Yorgos Theotokas/ Çeviren: Damla Demirözü/ İstos Yayın/ 280 s. 2 0 1 3 n S A Y F A 1 1 Yorgos Theotokas, Sakız Adası’nda. 1940. “Leonis”i yazdığı dönemde. (Aile arşivinden) Demirözü’nün notları, Nikos Sigalas’ın yol gösterici önsözü ve r Eray AK yazarın Mütareke dönemi İstanbulu’ndaki yabancı askerleri tasvir nemli tarihsel kırılmalar, ettiği renkli çizimlerle edebiyatta da kendine birlikte kapsamlı bir çalışma olarak yer bulur her zaman. okuyucuya sunuluyor. Bu tarihsel kırılmaları Leonis, Yorgos Theotokas’ın 20. anlatan yapıtların nitelikli olanları yüzyıl başlarında İstanbul’da geçirdiği ise edebi değerlerinin yanında çocukluğundan yola çıkarak yazdığı tarihe tuttukları ışıkla da önemli içinden sıcaklığın, masumiyetin, bir yerde durmayı sürdürdüler. samimiyetin ve özlemin aktığı bir Birinci Dünya Savaşı ve Kurtuluş roman. Tüm bu duyguların merkezinde Savaşı yılları dediğimizde Türkçede ise o günlerin Taksimi, Gezi Parkı, Halide Edip Adıvar ve Yakup Kadri İstiklal Caddesi, Sıraselvileri; sözün Karaosmanoğlu gibi isimler, bugün hâlâ özü İstanbulu var. Bu İstanbul’un yaşadıkları ve sonrasında anlattıkları merkezinde de çocukluk yıllarından dönemle anılıyor. hızını alarak ilkgençlik yıllarına adım Aynı şekilde, karşı kıyı Yunanistan’da atmaya hazırlanan Leonis... Okuyucu o yıllar hatırlandığında ise Yorgos olarak her şeyi Leonis’in o masum Thetokas ismi akıllara düşüyor. çokcuk penceresinden izliyoruz. İlerleyen Thetokas, Yunan edebiyatının önde sayfalarda ise ilkgençlik yıllarının gelen ustalardan biri olarak görülüyor. hırçınlığı da sayfaların arasına karışacak. 1850’lerde Sakız Adası’ndan gelip Büyüdüğünü dahi görüyoruz romanın İstanbul’a yerleşen bir ailenin 1905’te sonlarına doğru Leonis’in ama o masum dünyaya gelen oğlu Theotokas. En çocuktan eser kalmamıştır artık çünkü önemli yapıtları arasında ise Leonis savaşı yaşamış gözlerle bakmaktadır gösteriliyor. Bundan birkaç yıl önce artık etrafına. Saflığını yitirmiştir de okuyucu karşısına çıkan Leonis’in gözleri. Ancak Theotokas daha çok yapılan bu yeni baskısı, çevirmen Damla çocukluk ve ilkgençlik yıllarına vurgu yapıyor roman boyunca. Bu çocukluk ve ilkgençlik yılları ise aşklar, arkadaşlıklar, birbirinden güzel, heyecanlı oyunlar, serüvenler arasında geçiyor. Tüm bunların çok sürmeyeceği de tarihsel bir gerçek: Savaş kapıya dayancaktır. Uzaklarda sürüp giden Birinci Dünya Savaşı, İstanbul’un işgaliyle birlikte burada yaşanan tatlı günlerin sonu olacaktır. Leonis, önce tutkuyla sevdiği Eleni Foka’dan, sonra vatanı bildiği İstanbul’dan ayrılmak Yorgos Theotokas’ın çizgileriyle İstanbul manzarası 1919 zorunda kalacaktır. Ö “UNUTMAMA” ÇABASI Leonis’in yazıldığı tarihi göz önüne alırsak roman için bir “unutmama” çabası demek mümkün. İkinci Dünya Savaşı’nın eşiğindeki bir dünyada kaleme alıyor Leonis’i Theotokas. 1939’un Atinası’nda, savaşın boğuculuğunun hissedilmeye başlandığı bir atmosferde... 1922’de İstanbul’dan çoktan ayrılmış, Atina’da zor da olsa başka bir hayata tutunmuştur. Çocukluğu ve ilkgençlik yıllarını yaşadığı şehir ise artık çok gerilerde kalmıştır. Tonlarca güzel hatıra vardır şehre ve çocukluğuna dair, tabii savaş gibi kötü hatıralar da. Sanki ilkinde yaşadığı şehri elinden alan savaş, ikincisinde belleğini de silip süpürecekmişçesine hareket etmiş yazar. İkinci Dünya Savaşı’nın boğucu atmosferi, yazara, Birinci Dünya Savaşı sırasında İstanbul’da yaşadığı çocukluk günlerini hatırlatmış gibidir. Bu hatıraların silinmesinden korkar belki de ve Leonis’i yazar Thetokas. Leonis bir roman, ancak yazarın kendi yaşamına köklerini uzattığı, otobiyografik özellikleri içinde fazlaca barındıran bir roman. Leonis’i çocukluk ve ilkgençlik yıllarının o enerjik ışığında okuyabileceğimiz gibi bir tanıklığın ifadesi olarak da okuyabiliriz bu bağlamda. Theotokas Leonis’te, tanıklığın verdiği güçle yaşanmış olayları ve anıları sevgi ve özlem bağıyla güçlü bir romana dönüştürmeyi başarmış. Yazarın romanda yarattığı dünyayı ise iki kısma ayırabiliriz. Biri çocukluğun o saf görüşüyle akıp giden ve bize muhteşem İstanbul manzaraları sunan dünya. İkincisi ise “büyüklerin”, dönemin siyasi olaylarıyla harmanlanmış hüzünlü evreni. Ancak yazar her iki dünyayı da küçük kahrmanı Leonis’in gözünden seyrettirdiği için bize, okuyucu olarak bu dünyaları “çocuk” gözlüğüyle izliyoruz. Şöyle bir durum da var ki her zaman işleyen kural burada da değişmiyor. “Büyüklerin” evreni, 1 7 C U M H U R İ Y E T K İ T A P S A Y I 1235 E K İ M