Katalog

Onur Bilge Kula’dan ‘Kant, Schiller, HeideggerEstetik ve Edebiyat’ ‘Kant, tikel anlamda edebiyatı felsefileştirmedi’ ? Gamze AKDEMİR Onur Bilge Kula yeni çalışmasında, insanın insancıllaşmasına ve dünyanın yaşanır olmasına en belirleyici katkıyı yapanın estetik, dolayısıyla da edebiyat olmasından yola çıkarak estetik ve edebiyatı, insanın gizil güç olarak içinde taşıdığı yıkım eğilimini denetlemesi ve etkisizleştirmesinin güvencesi olarak irdeliyor. Kula çalışmasında, estetik ve edebiyat kuramının kalıcı temellerini atan Immanuel Kant ve onu izleyen ve geliştiren Friedrich Schiller’i inceliyor önce. Hegel’in estetik felsefesini söz konusu sağlam temeller üzerine nasıl kurduğunu açımlıyor ve Martin Heidegger’in, anılan filozofların estetik kuramlarını daha belirgin bir şekilde idealist felsefe geleneği doğrultusunda nasıl özgüleştirmeye çalıştığını inceliyor. Kula’yla Türkiye’de estetik ve edebiyatın kuram birikimine, öncelikle de terminoloji alanındaki boşluğun doldurulmasına katkı yapmak, koşutunda da estetik ve yazınkuramsal düşünüyü özendirmek amacıyla hazırladığı Kant, Schiller, HeideggerEstetik ve Edebiyat adlı kitabını konuştuk. SAYFA 4 ? 19 TEMMUZ u kitabı, Türki“SCHİLLER ESTETİĞİ, KANT İLE ye’de estetik ve HEGEL ARASINDA KÖPRÜ” edebiyatın kuram Romantizmin estetik anlayışının birikimine, öncefelsefileştirilmesine “Yargı Gücünün likle de terminoloji alanındaki Eleştirisi” adlı yapıtıyla öncülük ettiboşluğun doldurulmasına katkı ğini irdelediğiniz Kant, hangi temel yapmak amacıyla hazırladığınızı kaygıdan/kaygılardan yola çıkmıştır? ifade ediyorsunuz. Hem bu boş Kant’ın “Yargı Gücünün Eleştiriluğu değerlendirmenizi hem de si”nde dizgeleştirdiği önermeler, bir kitabın diğer amaçlarını açmanızı rica yönüyle estetik alanındaki karmaşayı ediyorum? giderme çabasını, diğer yönüyle de Türkiye’de “edebiyat üzerine yazıAydınlanmanın bilimselakılcı yaklaşılar”, “edebiyat yazıları” adıyla veya mının estetik ve edebiyata toplumu yazınsal türler hakkında yayımlanmış aydınlatma görevi yüklemesi ve buepey araştırma olmasına karşın, ede“SCHİLLER’İN TRAGEDYA nun yol açtığı tekdüzeleştirmenin biyat kuramı alanında Türklerce ANLAYIŞI, AYDINLANMANIN eleştirisini kapsar. Türkçe olarak yayımlanan kitap sayısı, SANATSALLAŞTIRILMASIDIR” Kant’ın bu yapıtında felsefileştirdiği bir elin parmaklarının sayısından da Tümleyici örnekleri açarsak, Schil“beğeni yargısı estetiktir”, “beğeni ha azdır. ler estetik ve edebiyatta nasıl bir tümyargısı, her türlü çıkar duygusundan Edebiyatın çeşitli aşaleme getirmiştir, kitapta bu nasıl bir arınmıştır”, “güzel, kavramlar olmakmaları vardır: Birincisi ve açıdan ele alınıyor? Ayrıca Kant estesızın, genel bir hoşlanmanın nesnesi en önemlisi “yazınsal üretiği, “Sanatçı” adlı şiiriyle “güzeli müolarak tasavvur edilir”, “beğeni yargıtim”, bir başka deyişle, kemmele bağımlılaştıran” Schiller için sı, nesnenin amaçsallığının biçiminyazınsal yapıtların yazım nasıl bir eleştiri ve yol göstericidir? den kaynaklanır”, “beğeni yargısı, aşamasıdır. Bu aşamada Schiller, “Kallias veya Güzellik yetkinlik kavramından tümüyle baözgür ve özerk yazar, yaÜzerine”de sanatsal yetkinlik ile sağımsızdır” gibi belirlemeleri bu günzınsallaştırma yeterliliği ve natsal malzeme arasındaki, hayal gücüyle baş başadır. güzellik ile dışsallık arasınİkinci aşama yayımladaki dolaysız ilişki, güzellimadır. Üçüncüsüyse “yaği duyumsayan tikelliğin zınsal alımlama” aşamasıtümelliğe dönüşümü, güdır. Yazınsal alımlama, zelliğin sanatsallığın doğayayımlanan yazınsal yapısı olduğu, sözcüklerin yatın okunmasını, eleştiri zınsal biçemin başlıca kaydahil her türlü yazınsal nağını oluşturduğu gibi değerlendirimini kapsar. konulardaki belirlemeleri, Dördüncü aşama, yazıntümleyici katkının örneksal çeviriyle ilgilidir. leri olarak anılabilir. Edebiyat biliminin araş“İnsanın Estetik Eğititırma nesnesi her türlü mi”nde dile getirdiği “güyazınsal yapıttır. Yazınsal zellik, özgürlüğün yolunu yapıtın yaratım süreci tüaçar”, “sanatçı malzemesimüyle özneltikeldir anne şiddet uygular”, “sanatcak bunların bilimsel deçının keyfiliği/özgürlüğü, ğerlendirimi, diyesi, edegüvence altına alınmalıbiyat bilimi, nesnel olmak dır”, “sanatçı insanlığın yizorundadır. Hemen belirtirdiği onurunu kurtarır” teyim, buradaki nesnellik, gibi söylemleri her zaman doğa bilimlerinden farklıgeçerliliğini koruyacaktır. dır. Her bilim alanı gibi Bu belirlemeler, Schiller’in edebiyat biliminin, bilim sanatsal yaratım sürecini sıfatını hak edebilmek ve sanatçının tikel özneliiçin, özgün kuram(lar)ı, ğini betimlediği “Sanatçı” kuramsal birikimin ürünü şiirinde çizdiği sanatçı imolan terminolojisi, yöngesini de ortaya koymaktatemleri ve doğruluğu ve dır. yanlışlığı sınanabilir çıka Schiller’in tragedyaya rımları olması gerekir. yaklaşımı nasıl özetlenebiİşte tam bu noktada lir? doldurulması gereken be Schiller’in tragedya anlirgin bir boşluğun oldulayışı, Aydınlanmanın özğu kanısındayım. Estetikgür bireylik ilkesinin sate, dolayısıyla da edebiyatta beğeni, eleştiri ve Onur Bilge Kula, edebiyat biliminin araştırma nesnesinin her türlü yazınsal yapıt natsallaştırılmasına dayanır. Özgür birey, ? çeviri yetkinliğinin belir olduğunu belirtiyor söyleşide... 2012 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1170 B ginleşmesine katkı yapmak, kitabın diğer amaçları arasında sayılabilir. de geçerliliğini korumakta ve estetik tartışmalara yol göstermektedir. Bununla birlikte, Kant, genel anlamda estetiği felsefileştirdiği kadar, tikel anlamda edebiyatı felsefileştirmemiştir. Schiller’in özgürlükçü coşkusu yapıtlarında ve estetikte nasıl tezahür etmiştir? Ayrıca Schiller, Kant ve Hegel arasında nasıl bir içsel köprü (mü)dür? Kant’ın çağdaşı olan Schiller, estetik birikimini edebiyata uyarlayan bir düşünüryazardır. Bu anlamda Kant’ın bıraktığı boşluğu doldurduğu ve genel estetik birikimini, edebiyata, özellikle de drama türüne uyarlamak suretiyle, Kant ile Hegel arasında köprü işlevi gördüğü rahatlıkla söylenebilir. Hegel’in “Estetik Üzerine Dersler”de çoğu konuda Schiller’i örnek göstermesi rastlantı değildir. Schiller’in Kant’tan yararlanarak dizgeleştirdiği “estetik haz, özgürleşmiş ve özyarar duygusundan arınmış gönüllerde daha yüksektir”, “duyumsama yeterliliği ile özgür imgelem gücü arasında orantısal bir ilişki vardır”, “biçim, bir yazınsal yapıtı amacına ulaştıran araçların dizgeli bağlantısıdır” gibi saptamaları Hegel’i etkilemiştir. m Bütün nün öz ? ac “KAN BİR N HER Nie na ise s nasıl d “özgür anlatım eleştird dir? Evr rak tik biçimle ğinin ö ve tarih Nietzsc evreni fun am çok gö dir. Ka likle do Nietzsc sır. Sch yarak a özelliği yaklaşt estetik bilir? Sch birikim rılı old gürlük zof/yaz önems nitelikl terliliği Dolayı ve baze ğan say “SCH DÜŞ PAM TEM Orh ler etki ta? Orh celi Ro ğumda pıtı üze tirmişt ye çevr ve çevr Pamuk Bu kon nuştum lemek hem sa olması ve yazı rektiğin pıtını, belirten söyledi bağlam Sch şünceli lu izled Sch şair, ok canlı d /düşün tinselli Duygu tetik iç tinin m CUMH