Katalog

Y eryüzü Kitaplığı CELÂL ÜSTER [email protected] yılları arasında bir önceki yılda çıkmış ski Yunan’ın önde gelen yevski, ilk romanı İnsancıklar’ı yazdığınyazı, öykü ve şiirlerden yaptığı seçmelekomedya yazarlarından da yirmi beş yaşındadır. Romanı, bir arrin yer aldığı yıllıklarla da sözü en çok Antiphanes’in yapıtlarınkadaşı aracılığıyla Belinski’ye gönderir. dinlenen edebiyat eleştirmeni olmuş, dan 134 oyunun başlığı İnsancıklar’ı okuyan Belinski’nin, bir yazar ve şairlerimizin pek çoğu her yıl bilinmekle birlikte, yazdıklarıngece yarısı Dostoyevski’nin kapısını çal“Memet Fuat’ın Seçtikleri”nde adlarını dan günümüze yalnızca bazı parması genç romancının yüreğini ağzına aramıştır. çalar kalmıştır. Döneminin eleşgetirir. Onun, roman kahramanının gizFethi Naci de, Orhan Kemal, Sait Fatirmenleri için söylediği kin ve öfli dünyasını yansıtmadaki sanatsal beceik, Yaşar Kemal gibi yazarların yapıtları ke dolu sözler de, Antiphanes’ten bize risini öven Belinski’nin, gelecekte büüstüne kaleme aldığı hem kapsamlı, kalanlar arasındadır: “Başkalarının şiiryük bir yazar olabileceğini belirtmesi, hem de derinliğine incelemelerinin yanı lerini köküne kadar eşeleyip sorgulayan Dostoyevski’nin ustalığa giden yolunu sıra, Hürriyet Gösteri, Yeni Düşün ve aylak dil uzmanları… Söz ustalarının aydınlatacaktır. Cumhuriyet Kitap gibi dergilerde sürgizliden gizliye kanını emen tahtakuruBelinski’yle karşılaştırmak için söyledürdüğü “Eleştiri Günlüğü” ile, yeni ları, yok olun…” miyorum, ama yetke açısından bizim yayımlanan romanları kılı kırk yararcaSeyirciyi evlilikle, insan ilişkileriyle edebiyat dünyamızda da egemenlik kuGabler, “Kültür alanındaki eleştirmenlerin sına sorgulayan yazılarıyla, edebiyatıacımasızca yüzleştiren Kim Korkar Hain ran, döneminin yazarlarının yüreğini titöğütlerine uymaya yanaşmamak yeni bir şey değil” diyor. mızda eleştiri yetkesini elinde tutmuşKurttan’ın yazarı Edward Albee, belli reten eleştirmenler olmamış mıdır? tur. ki, eleştirmenlerden de korkmamış: ATAÇ’LI YILLAR Evet, dediğim gibi, yalnız edebiyatta “Hun hükümdarı Attila bugün yaşasaysan’ın bloglarda, web sitelerinde, hatta değil, sanat, sinema gibi alanlarda da dı, tiyatro eleştirmeni olurdu…” Akla ilk gelen örnek, kuşkusuz, NuFacebook ve Twitter’da kendi görüşleeleştirmenler, zaman zaman tepkiler alGizli Ordu adlı oyunu bir zamanlar rullah Ataç’tır. ’50 Kuşağı yazarlarının rini geçirdiği bir sır değil…” makla birlikte, zaman zaman karşı kobizde de oynanmış olan, İngiliz karşıtı belki de tek ortak özelliği olan yeni bir Burada akla gelen soru: “İnternetin nulması zor egemenlikler de kurmuşlarasi yazar Brendan Behan, o keskin yeredebiyat dili kurma kaygısında, daha yarattığı olağanüstü teknolojik olanakdır. gisini bu kez eleştirmenlere yöneltmiş: genel anlamda dil özeninde, Ataç’ın balardan yararlanarak, belki de yüz milPeki, bu egemenlik şimdilerde tarihe “Eleştirmenler haremağalarına benzerzen alaycı, kimi zaman öfkeli yazılarının yonlarca insanın, sanat, sinema, edebimi karışıyor? Eleştiri, tahtını yitiriyor ler. Her gece oradadırlar, her gece yapayı yok mudur? Ataç’lı yıllar, denilebiyat gibi alanlarda görüşlerini dile getirmu? Neal Gabler’ın geçenlerde The pıldığını görürler, her gece nasıl yapılalir ki, “tek eleştirmen” dönemi gibi geçmesi ve bu görüşleri yine yüz milyonlarObserver’da yayımlanan “Artık herkes cağını da görürler, ama kendileri yapamiştir. ca insana iletmesi, bu konuda demokraeleştirmen” başlıklı yazısı üstünde dümazlar…” 40’lı, 50’li yılların Ataç egemenliğinin tik bir gelişme sayılabilir mi?” şünmeye değer bence. Eleştirmenlerin değerlendirmelerine, ardından, kişiliklerinin de ağırlığıyla döDEMOKRATİK BİR GELİŞME Gabler, “Kültür alanındaki eleştiröğütlerine kulak asmamak, yalnızca yanemlerine damgalarını vuran, karşı çımenlerin öğütlerine uymaya yanaşmazarlara, ozanlara, ressamlara, film yökışlarla karşılaşmalarına karşın edebiyat Bana sorarsanız, kuşkusuz, sayılabilir. mak yeni bir şey değil” diyor. “Ama innetmenlerine özgü bir şey değil. Ben ne dünyasına sözünü geçiren eleştirmenleHerkesin görüşünü, düşüncesini dile sanların kendi farklı görüşlerini Twitsinema tutkunları bilirim, belirli eleştirrin başında, kuşkusuz, Memet Fuat ile getirme, başkalarına iletme olanağını elter’da, Facebook’ta ve toplumsal medmenlerin övdükleri filmlere tahtırevanla Fethi Naci’yi de anmalıyız. de etmesi, kimsenin önünde duramayayanın başka alanlarında hızla paylaşabilgötürsen gitmezler, yerdikleri filmlere Memet Fuat, özellikle 60’lardan başcağı, gerçekten demokratik bir gelişmedikleri bir dönemde eleştiri ölüyor mu koşa koşa giderler. Öyle okurlar vardır layarak yayın yönetmenliğini üstlendiği dir. Gabler’ın da dediği gibi, sanat ve acaba?” ki, kimi edebiyat eleştirmenlerinin yere Yeni Dergi, Yazko Edebiyat ve Adam kültür alanlarını değerlendiren eleştirgöğe koyamadıkları bir romana ellerini Gabler’a bakılırsa, bu değişimin soSanat gibi dergilerdeki yazılarıyla, dümenlerin bu konuda yapabilecekleri sürmezler. rumlusu İnternet: “İnternetin, alışagelşünce özgürlüğünü, hoşgörüyü ve tophiçbir şey yoktur. Ne var ki, Antiphanes’in de, Aldiğimiz eleştirmenlerin egemenliğini lumcu/toplumsal temellere dayalı nesKaldı ki, bu demokratik gelişme, gebee’nin de, Behan’ın da nefret ettiği, sarstığı ve bunun yerine ‘sıradan innelliği tutarlılıkla vurgularken, 196372 rek devletin, gerek bazı özel kuruluşlaokurların belirli bir kesirın sanat ve kültür üzerindeki minin boyun eğmeye yaegemenliğini, sansür çabalarınaşmadığı eleştirmenler, nı büyük ölçüde kıran bir nidönem dönem, okuyucuyu telik de taşımaktadır. derinden etkiledikleri gibi, Peki, bu gelişme, yeni bir yazarları da tir tir titretkültürel popülizm çağının mişlerdir. İlk ağızda, Rusbaşlangıcı mıdır? Olabilir. ya’daki köktenci intelliBence, kültür ve sanat eleştigentsiya’nın babası Vissarisi açısından baktığımızda, rion Gregoryeviç Belinski burada önemli olan, İnternegeliyor aklıma. Pek çok yatin değişik bölgelerinde karzar, yalnızca otuz yedi yıl şımıza çıkan görüşler ile kenyaşamasına karşın, 19. yüzdi alanlarına emek vermiş, biyıl Rus edebiyatının yönerikimli, bilgili eleştirmenlerin limine damgasını vuran görüşlerini sağlıklı bir biçimBelinski’nin ağzına bakde ayırt edebilmektir. mıştır. Belinski’nin, PuşUnutmayalım, eleştiri, sakin, Lermontov, Gogol, natın, edebiyatın ayrılmaz bir Dostoyevski gibi yazarlar parçasıdır. Tarih boyunca, üstüne incelemeleri, çağpek çok yapıt, okurun gözündaş Rus edebiyat eleştirisideki değerine eleştirmenlerin nin de temellerini atmıştır. yorumlarıyla kavuşmuştur. Nerede okudum, anımSaintBeuve’ün dediği gibi, samıyorum. Bugün birçok“Eleştirmenin saati, başkalalarınca insan ruhunun en derinlerine inen romancı 40’lı, 50’li yılların Ataç egemenliğinin ardından, edebiyat dünyasına sözünü geçiren eleştirmenlerin başında, kuşkusuz, Memet Fu rının saatlerinden beş dakika ileridir”. olarak kabul edilen Dosto at ile Fethi Naci’yi de anmalıyız. SAYFA 6 2 HAZİRAN 2011 CUMHURİYET KİTAP SAYI 1111 Artık herkes eleştirmen... E