Katalog

Türkçe Günlükleri idim’deyim. Dün Denizli’de, Atatürkçü Düşünce Derneği’nin konuğu olarak Pamukkale Üniversitesi’nde konuştum. Buca Eğitim Fakültesi’nden öğrencim Doç. Dr. Nurettin Öztürk’ün beni tanıtan görsel sunumu duygu yüklüydü. Hafta içi bir gün olmasına karşın salonun doluluğu; şimdi öğretim üyesi olan eski öğrencilerimin sevgisi; okurlarımın ilgisi, lise ve üniversite öğrencilerinin katılımı ve katkısı, her şey heyecan vericiydi. Bu gece de burada Dil Bayramını kutlayacağız. Didim bildiğimiz gibi… İngilizler her yere damgalarını vurmuş. Az önce onların oturduğu sitelerden birinde, bir apartmanın adını görünce kendimi İngiltere’de sandım: “Topaz Complex / A Block”. Zaten onlar da yönetim toplantılarını Londra’da yapmayı önermeye başlamışlar. Yarın kentin yönetiminde de söz sahibi olmak isteyecekler. İngilizlerin buradaki her işe el attığı anlatılıyor. Emlakçilik yapanlar, lokanta işletenler, hatta evlere temizliğe gidenler bile varmış. Didim’de her yerde İngilizler olunca her şey de İngilizlere göre düzenlenir olmuş. Yakında Türkler burada kendilerine özgü bir şey göremeyecek; turist olarak, hatta İngiltere’den gelenler bile Türkiye’ye özgü bir şey bulamayacaklar. FEYZA HEPÇİLİNGİRLER 26 Eylül Cuma D enizli’de “Yüksek Öğretmen’li Meslektaşım” Mustafa Kılıç rahatsızlığı nedeniyle, konuşmama gelemedi; ama şiir kitabını gönderdi: “Düş Gibi”. Ben de Onat Bahadır’ın “Boşluğa Gülümsemek” (Everest Yayınları) adlı öykü kitabını almıştım yanıma. İkisini de okuyacak zamanı henüz bulamadım. Belki bayramda, Ayvalık’ta… 28 Eylül Pazar D idim’le ilgili 27 Eylül Cumartesi yazdıklarımı yeniden okuyunca Olcay Akkent’in mektubunu anımsadım. Bütün turistik yörelerimizde durum aynı. Simit yerine “Special Turkish Bread”, Anadolu Alış Veriş ve Gösteri Merkezi yerine “Anatolian Shopping Show Center”, Altın Tabak yerine “Golden Plate”, Meltem yerine “Breeze” yazılmasından yakınıyordu Akkent mektubunda. Ek olarak Türkçe sözcüklerin İngilizce gibi yazılması da var. Artık kime sesleniliyorsa bu yazılışla… Maymun yerine “Maymoon”, Çul yerine “Chull”… Olcay Akkent bir de, “Değil mi yerine ‘dimi’ denmesini, ‘Teşekkür ederim’ deyince ‘Önemsiz” diye cevap verilmesini kabullenemediğini yazmış. Yozlaşma İngilizce ile sınırlı değil ne yazık ki! Her türü var. D enizli ve Didim’den sonra İzmir’e teğet geçerek Ayvalık… Bayramı Ayvalık’ta geçirip İstanbul’a döneceğim. Renkler konusundaki yazıma pek çok teşekkür ve kutlamanın yanında katkılar da geldi. Çingene pembesini unuttuğumu Didim’de Erdal Yücel anımsatmıştı. Dicle Üniversitesi’nden Prof. Dr. Emrullah Güney, 1950’li yıllarda Nevşehir’in Göre köyünde, anası Zatigül Hanım’ın oğluna ördüğü kazağı nasıl “cevizi”ye boyadığını yazmış mektubunda. Rengi tanımlarken de, “Cevizi ya da cevizli, içinde biraz göğce olan kahverengi demekti.” demiş. Bu renkteki boya, ya ceviz ağacının yapraklarının ya da ceviz meyvesinin sıyrılan kabuklarının suda kaynatılmasıyla elde edilirmiş. Üstelik bu yolla boyanmış kazakları güve yemezmiş. Hasan Fehmi Nemli ise, “Şu dünyada bir nesneye / Yanar içim, göynür özüm / Yiğit iken ölenlere / Gök ekini biçmiş gibi” diyen Yunus Emre’den ve bir halk türküsündeki, “Meşeler göğermiş varsın göğersin / Söyleyin huysuza durmasın gelsin” dizelerinden örnek vererek “gök” (göğ) sözcüğünün “yeşillenmek, yeşermek” anlamında kullanıldığını anımsatmış. Mavi ve yeşil sözcükleri gerçekten birçok dilde birbirinin yerine kullanılmış yüzyıllarca. Benim anmadığım ‘tirşe’den de söz ediyor; bu rengin kimine göre mavimsi yeşil, kimisine göre yeşilimsi mavi olduğunu söylüyor Hasan Fehmi Bey. Fransızcasının “glauque”, İngilizcesinin “glaucous” olduğunu da ekliyor. Bir de mora çalan kırmızı renge, İtalya’nın birliğini sağlayan General Garibaldi’nin pelerinin renginden değiştirerek verdiğimiz bir ad varmış: Galibarda. 29 Eylül Pazartesi D Renkleri üç ayrı öbekte toplamıştım. Tek sözcük olanlar, bileşik sözcükler, iki ayrı sözcükten oluşanlar. Hasan Fehmi Nemli’nin dikkatini çekmiş. “Saman sarısı, yazınızda iki defa geçiyor. Birisi bitişik, diğeri ayrı” diyor. İki kez geçmesi benim hatam; ama ayrı mı, bitişik mi olacağına karar veremeyenler yazım kılavuzlarımız. Şimdi yeniden baktım. TDK’de ve Ana Yazım Kılavuzu’nda ayrı, Dil Derneği’nin ve Nijat Özön’ün yazım kılavuzlarında bitişik yazılmış. “Samansarısı sözcüğünün bulunduğu paragraftaki sözcüklerin (sözgelimi narçiçeği, vişneçürüğü) neden bitişik, bir sonraki paragraftaki sözcüklerin (sözgelimi kumru göğsü, civciv sarısı) neden ayrı yazıldığını anlamadım. Buradaki ölçüt nedir? Burada bitişik ve ayrı yazılması gereken sözcüklerle ilgili kurala pek uyulmuş gibi gelmedi bana. Ne dersiniz? Vişneçürüğü ayrı, kumru göğsü bitişik yazılsa daha doğru olurdu gibime geliyor.” diyor Hasan Fehmi Bey. Hangilerini ayrı, hangilerini bitişik yazacağıma kendim karar vermedim; yazım kılavuzlarına baktım. Şimdi üşenmeyip soruda geçen renk adlarına bir kez daha bakacağım. En güvendiğim dört kılavuzu, Dil Derneği’nin (DD), Türk Dil Kurumu’nun TDK) kılavuzlarıyla, Ömer Asım Aksoy başkanlığındaki bir kurulca hazırlanmış Ana Yazım Kılavuzunu (AYK) ve Nijat Özön’ün Büyük Yazım Kılavuzunu (BYK) aldım önüme, narçiçeği, vişneçürüğü, kumru göğsü ve civciv sarısı için sırayla bakıyorum yeniden. narçiçeği – Tümünde bitişik. vişneçürüğü – DD’de, AYK’de, BYK’de bitişik, TDK’de yok. kumru göğsü – BYK’de bitişik, ötekilerde yok. civciv sarısı – Hiçbirinde yok. Önce bir not: Tek sözcük olarak yazım kılavuzunda bulunmayan sözcükler ayrı yazılacak demektir. Öyleyse özet şu: “Narçiçeği”nde birlik sağlanmış; bütün yazım kılavuzları bitişik yazıyor. “Vişneçürüğü”, dört yazım kılavuzundan üçünde bulunduğuna göre bitişik yazılmalı. “Kumru göğsü”, dört yazım kılavuzundan üçünde bulunmadığına göre ayrı yazılmalı. “Civciv sarısı”, hiçbir yazım kılavuzunda bulunmadığına göre ayrı yazılmalı.? www.feyzahepcilingirler.com feyzahep@gmail.com Yıldız Teknik Üniversitesi, Türk Dili Bölümü Çukursaray Binası Kat: 2, Barbaros Bulvarı34349 Yıldız / İst. B U L M A C A Önce aşağıda tanımları verilen sözcükleri bulmaya çalışın ve her bir harfi bir yatay çizgi üzerine gelecek biçimde yazın. Sonra çizgilerin altlarındaki sayılara göre bu harfleri bulmacadaki aynı sayılı karelere aktarın. (Kara kareler iki sözcük arasını gösterir. Bir satırın sonunda kara kare yoksa bu, sözcüğün alttaki satırın başına sarktığını gösterir.) Bulmaca tamamlanınca, sorulan tanımların karşılığı olan sözcüklerin ilk harfleri yukarıdan aşağıya doğru bir şairin adını oluşturacak; bulmaca karelerindeyse, aynı şairin dizeleri ve şiir kitabının adı ortaya çıkacaktır. 1 J 2 3 L 4 B 5 B 6 E 7 A 8 F 9 A 10 B 11 B 12 B 13 G 14 H 15 C 16 G 17 I 18 A 19 A Hazırlayan: İLKER MUMCUOĞLU 34 56 14 20 A 21 K 22 J 23 A 24 A 25 D 26 G 27 D 28 A 29 E I. “Akşama doğru Gökbel’den kurtulmuşlardı ama ... işleri yine ters gitti.” (Halikarnas Balıkçısı). 30 E 31 E 32 E 33 B 34 H 35 L 36 C 37 D 38 K 39 G 17 78 69 65 80 J. Bez, beze. 40 A 41 J 42 L 43 G 44 L 45 G 46 B 47 B 48 D 49 G 50 G 1 22 59 41 66 51 B 52 K 53 G 54 A 55 B 56 H 57 G 58 G 59 J 60 K 61 G 62 B 63 B 64 A 65 I 66 J 67 B 68 D 69 I 70 G 71 D K. “Elli, altmış günlük bir ayrılık için bu kadar telaş ... değil mi” (R. N. Güntekin). Tanımlar ve sözcükleriniz: A. Güzel Avrat Otu, İmbatla Dol Kalbim ve Ona Sevdiğimi Söyle adlı hikâye kitapları da olan yazar. 72 E 73 G 74 A 75 F 76 F 77 F 78 I 79 L 80 I 52 21 60 38 15 36 77 75 76 8 L. “Onlar kahve, süt, hatta kışın salep içmeyi, zeytin, peynir ... ve ekmek yemeyi tercih ederler.” (Abdülhak Şinasi Hisar) 7 18 40 54 28 D. Ölü, ölmüş. 19 74 24 64 23 20 9 G. Çocukluğun Soğuk Geceleri ve Yaşamın Ucuna Yolculuk adlı romanları da olan, müntehir yazar. 79 42 3 44 35 25 2 71 68 37 48 27 973. sayının çözümü: A. YEĞİN, B. OPUS, C. MAĞDEN, D. YÜREĞİNİN GÖTÜRDÜĞÜ YERE GİT, E. AĞDALI, F. YUTUŞ, G. IMMANUEL KANT, H. ND, I. LAT, J. ABDİ, K. ROSTAND, L. IŞILTI. Şiir: “güneşin doğduğu yerde/ battığı yer arasında/ göğün altında/ toprağın üstündeyim/ şimdilik! Ayten Mutlu” B. Kan Dökülecek adlı romanı da olan, Pulitzer ödüllü yazar. E. “Kan ...” (Serdar Akinan yönetmenliğinde hazırlanan belgesel). 53 39 61 70 45 49 57 13 50 58 26 73 43 16 33 51 3 11 12 C. Yüz, çehre. 10 46 67 63 5 55 31 30 6 29 32 72 F. ”tefeciler ... koymuşlar” (İzzet Yaşar). H. “... Baydar” (Elveda Alyoşa ve Kedi Mektupları adlı yapıtları da olan yazar). CUMHURİYET KİTAP SAYI 974 SAYFA 31