Katalog

Kostas Ferrls. klaslk Rebetiko'yu, varo$lardan büyük şehre göç etmiş taşralıların sarkısı olarak tanımlar. yönlendirdiği 'mitoloji' oluşturma çabası büyük önem taşıyor. Bu haliyle edebi bir çalışma olarak 'Rcbetiko'nun, gerçek yaşamdaki karşılıgına yönelmiş bir amacı olduğu görülüyor ki bu amaç bizi ikinci noktaya götürüyor. Mitolojiyi doğuran sosyal koşullara... Ve tabii Rebetiko'nun özclinde incelenmesi gereken ve Yunanistan ile Türkiye arasında yapılan 'Halkların Mübadelesi Sözleşmesi'ne." Böylecc karşımıza 'tki Gözüm Marika'mRebetiko' yapıtını oluşturan öğeler çıkar. Siyasal bir karar ile, doğdukları topraklardan sürülcn insanların, acılarından beslenen bir müziğin göç ettiği kültürde ve yasaları, sınırları belirlenmiş yaşam alamnda kendine yer açma mücadelesi görülür. Ardından kısa süren bir yükseliş döneminin ardından yok oluşunu ve kendini var eden unsurların tek tek yitip gidişinin ardından 'anlatılagelen'den oluşan bütüncül hikâyeye, Ferris'in dcyimiyle mitolojiye ıızanan yolculuğuna... Kuşkusuz burada, yazarın askeri cunta tarafından da yasaklanan Rebetiko'ya yönelik kaygılarının yeni bir boyut kazanması büyük değer taşır. Gerek Rebetiko ustalarının yaşamlarının sona erişi ve gerekse bildiklerini öğretecek birilerini bulamayışları ve resmi tarihin yasaklı gücü, yazılamayacak bir tarihin mitolojisini yaratmayı zorunlu kılar. Bir ileri adımda, mitoloji oluşturmak yolunda önde gelen bir kültürden aldığı güç ile Ferris'in savunusunu verdiği görülür. Kendi deyimiyle, yapılan yorumlardaki büyük mitoloji yapıtlarına benzemeyişin önemi yoktur. Zaten kurgusal yönün doğrudan gerçekle ilişkisine yönelik yorıımu da hizaya çekici, Herakleitos'tan beslenen bir felsefenin itici giicüyle, kurgusal tarih yapıtı yazarının okura yönelik uyarısı niteliği taşır. MARİKA HEM MARİKADIR HEM DEĞİLDİR...' Kuşkusuz Rebetiko, yalnızca bir müzik türü değil, onu taşıyanların görüşlerinin ve gerçeklerinin bildirimidir. Karşısında da böylesi hadsiz ve hesapsız bildirime öfke duyan yerleşik yargıyı bulur. Yine de, yerleşik, sosyal ve siyasal yapıya huzursuzluk veren bu bildirim kendisine belirgin bir yer açmaktan geri kalmaz. GüçlücHir çünkü. Rebetiko, bu haliyle, hikâyemizin kahramanlannın hikâyesiylc paralel bir gelişim sürdürür. Hikâyenin kışilcrinin gerçekliği sorgusu, kuşkusuz Rcbetiko'nun amacı ve Ferris'in tanımladığı mitoloji yaratma C U M H U R İ Y E T KİTAP yolundaki ereği ve zorunluluğu diişünüldüğünde doğal olarak anlamsızdır. Böylesi bir sorguda, konuyla ilgili yazılan hcr yazıda dile getirilen Italyan atasözünü de anmak pek gerekli değil. Ama şu söylenmelidir ki, önemli olan, hikâyenin belgescl niteliği ve gerçek dünyaya uzanan kanallarıdır. Bu ise bizi kültürel bir girdiye yönelik eğilimin 'tarihe' yönelik açılımda oynadığı rolün açığa çıkışı noktasına götürür. Bu haliyle anlatıyı oluşturan kurgusal yapının, kültürel bir girdi olarak Rebetiko'ya ve onun geçirdiği süreçlere sıkı sıkıya bağlı oluşu tesadüf değildir. Kuşkusuz, Rebetiko, kültürel öğelere yönelik araştırmaların "onların doğduğu koşullara" yolculuğu zorunlu kılacağı ve bu yolculukta, bu kültür ile taşıyıcıları arasındaki karşılıklı diyalektik ilişkinin kaçınılmazcasına iç içe geçişinin açığa çıkışı açısından da ayrı bir önem taşır. Bu kaçınılmazcasına her kültürel doku için geçerliyken, özel ömeğimizde Rebetiko'nun hikâye kahramanlarıyla paralel yürüyen gelişimi bizi gerçek insanların, tarihsel uzamda anlamını bulan acılarına götürür. Oradan da bu acılan yaratan siyasi tarihin sorgusuna yöneliriz... Ferris, klasik Rebetiko'yu, varoşlardan büyük şehre göç etmiş taşralıların şarkısı olarak tanımlar. Sibel Doğan'ın sözleriylc, o zamana Yunanistan'da hapishane ve tekkelerle sınırlı kalan, ama göç dalgasıyla, yerleşik kültürde kendilerine yer açan "göçmen"lerin, aşağılayıcı ifadeleriyle "Türk tohumlarının" gelişiyle birlikte geniş toplumsal kitlelere yayılışı gözükür. Ferris ise, daha önce kendi yaşam alanına sıkışmış bu kültürel öğenin, sahiplcriyle birlikte göç edişinin ciddi bir demogratik patlama doğurduğu üzerinde durur. "Şehrın bu yeni sakinlerı, artık ddedıklcrınce klarnetlennı ve davullarını çalarak gönül eğlendtreceklert, köylerinin basıt meydanlarında, daglarında ovalarında değildiler..." Böylece ortaya, dışlanmış, çatışkılı bir toplumsal grup çıkar ve onun kendisi gibi dışlanmış kültürel öğeleri... "Onlar kendılerini toplumsal huzuru tehdıt eden bir unsur olarak buldular. Bağlamalarının sesinı kısmak ve yalnızca yakın çevrenin kulağtnın duyabileceği bir tona indirmek zorunda kaldtlar..." HÜZNÜN ÖZÜNÜN ORTAYA KONULUŞU Toplumun czilen kesimlerine bu eklemleniş, göçmenlerin taşıdığı bu kültürel öğeye ve onun felsefesine yönelmiş resmi bir iktidar öfkesi doğurur. Yaşam alanları baskıyla karşılaşır ve şarkıları sessizce söylenir olur. Cunta dönemlerinde ise açıkça yasaklanan Rebetiko'nun, ustalarının insan ömrüyle sınırlanmış etkileri ve değişen yaşam koşullarının getirileri hüzünlü bir hikâyenin ana unsurunu oluşturur. Rebetiko'ya dair gelişim süreci doğal olarak, onu sürgüne sürükleyen insanlarla yakından ilişkilidir. Onların yerlcştikleri toplumda kendileri için açtıkları yerden, kendilerini eğlence dünyasındaki kabul ettirişlerine, oradan Amerika hayalleri kurmalarına kadar atılan adımlardan, toplumun yaşadığı acılara ortaklıkları ve zamanın önüne geçilemez adımlarında ortadan kalkana ya da gözden düşme sürecine dek gizil bir iz sürülür. Acı bu haliyle geçmişten gelsc de geleceğe uzanır. Ama hikâyeyi bu haliyle güçlü kılan, Rebetiko'ya yazgılı insanların sonundaki hüznün özünün ortaya koyulıışudur. "Elbetteki 'Fisane', 'Cîerçek'tcn daha görkemlidir ve belki de bu nedcnden, çok daha 'Gerçek'tir." Rebetiko'dan...* tki Gözüm Marika'mRebetiko/ Kostas Ferrts/ Çevıren: Fulya Koçak/ Lıteratür Yayıncılık/ Mayıs 2005/ 189 s. Moöewı &R aşk cnasah. H0WARD KUNSTLER Maggie Darling insanlann rüyalannı süsleyen bir yaşam sürerken elindeki her şeyi yitiren ve tüm olanlara karşın yılmadan, korkusuzca savaşmayı öğrenen çağdaş bir kadıntn öyküsü. MAGGİE DARLİNG James Hovvard Kunstler ithaki > Çağdaş Dünya Edebiyatı 18,00 YTL (18.000.000 TL) S AY I 8 0 7 SAYFA 19