Katalog

Yurt dediğimiz, toplumlarya da topluluklar halinde insanı biçimlendirirken bireyleri de tek tek yapılandırıyor kuşkusuz. Adına "yurt" denen erke merkezinin kesip biçtiği, söküp diktiği, kısaca "oralı" dediğimiz insanlar böyle çıkıyor ortaya. Başka yurtlarda görüldüğünce bizde de böyle yaşandı bu; Yunan Egeli oldu, Türk de Anadolulu! ır yurt, bağrına vanp ka pısını doven kım olursa olsun, ıçerı aldı mıydı bır ke/, kendıne benzetır onu Turkıyelıyı Turk yapan, bı raz da Anadoludur Nasıl kı Yu nanı Yunan vapan bulgur gıbı serpıldığı salkım saçak o Ege'yse 1 urk, Yunan her ıkı halk da yurtlarına sonradan geldı Yurt larına gelışlerı, bırbırınden farklı zamanlarda gerçekleşse de baş langıçta yaptıkları ılk ış, doluş tukları yurdun halkını tanımaya 1 çalışmak oldu Ycrlı halkları ızle dıler, otesınde onlara oykundu 1 ler Sığındikları topraklar, kendı lerınden once gelenlerı nasıl yurtlu yaptıysa, onları da yurtlan dırdı, yapılandııdı gıdc gıde Yurt dedığımı/, toplumlar ya da topluluklar halinde insanı bı çımlendırırken bıreylerı de tek tek yapılandırıyor kuşkusuz Adına "yurt" dcnen crke merke zının kesıp bıçtığı sokııp dıktığı, kısaca "oralı' dedığımı? ınsanlar boyle çıkıyor ortaya Başka yurt larda gorulduğunce bızde de boyle yaşandı bu, Yunan Egelı oldu, Turk de Anadolulu1 Bunları, Andre Bonnard'ın Antik Yunan Uygarlığı (Çevıren Kerem Kurtgozu, Evrensel, 2004) başlıklı uç cıltlık şolenıne katılıp da kıtapları okuduğumda bır kez daha uuşundum Du şunmeklc kalmadım kendımızı de sorguladım bu arada NaMİ bır Anadolulu olduğumu/u Nıtekım çevırmen Kurtgozu, Bonnard ıçın, " O ınsan kıtabın da bıze sadete Eskı Yunan'ı an latmıyor, bıra? da bi7İerı anlatı yor" derken, sanırım bunu anış tırmak ıstıyor usumu/da Nasıl mi') Bonnard ın anlatısından ızle yclım bunu "Art arda ( ) dalgalar halinde Balkanlara gelen } îellen halklar, goçebe kavımler halinde yaşayan nalklar gıbı yaşam surmektcydı ( ) Bu yabanıl halk, temel gıda sını avla elde edıyordu ( ) Koy ludıır bu halk En gorkemlı do nemınde, Atına bıle Attık kırsalı nın Pazaryerıdır hâlâ ' (19) 'Yu nan kabılelerı yenı yurtlarına yer leşmeye başlarken tum bu bolge lerı elınde tııtan ve kendılerınden ok daha ılerı dtı/e>dekı bır balktan tarıını oğıendıleı " (24) "Üemek kı Yunanlılaı ÎO 2000 yilı de 1500 yılı arasında bu bol gelerı ele geçırırkcn buralarda uygarlıkta çoktan bu yuc vaımıs, bu halk bulmuşlaıdı Egclıleıın buyusunc vt egemenlığıne bağ lanmakla başladılar onlara haraç oduyorlardı Sonra ayaklandılar ve 1400 e doğıu Knossos Saıayı M. Sadık Aslankara Kitaplar Adası Troyalı Hektor'dan Türkiyeli Hektor'a 'nı yaktılar / / Hellen halkı Gı rıtlJerden kendısını her zaman koylu ve denızcı bır halk yapacak şu ıkı armağanı aldı Tarım ve de nızcılık Zeytın ağaçları, uzum bağları ve gemıler " (26, 27) Bonnard, Herodot'tan, "Yuna nıstan yoksulluğun okulunda ye tıştırdmıştır" sozunu de aktarıp şu yargısını dıle gctırıyor "Denız Yunanlıları uygarlaştırmıştır" (32) Oysa "Yunanlılar ulkelerıne geldıklerınde ne denızı ne de ge mı kullanmasını fazlaca bılıyor lardı " (72) "Egelılerın denızcılık geleneklerını ancak yavaş yavaş benımsedıler, bunun ıçın yuzyıl largerektı" (73) Andre Bonnard, "Yunan mu uzesı" savının hıçbır temelı bu lunmadığını belırtırken "Bu ko nuda mucızelık hıçbır şey yoktur, sadece ınsanlığın ağıı ılerleyışın de yenı bır adımdır bu" değer lendırmesını getırıyor (36, 37) ıle Hektor arasında bakın nasıl bır karşılaştırmaya gırışıyor " Yıkıcı guç, kana bulanmış guç Acıması/dır Akhılleus " (56) "Akhılleus'un gucunun ruh sal nedenı buradadır Tutkulara ve derın bır bıçımde dostluğun, ozsaygının, şan ve şohretın ve nefretın bırıktırıp besledığı tut kulara duyarlı bırı " "Hıçbır /a man dıngın olmayan ruhu, tutku nun, ıçerısınde ardı arkası eksıl meyen fırtınalar devşırıp patlattı ğı genış bır gok gıbıdır ' (57) "Tutku kendıne ozgu yıkıcı ve bozguncu eylemle erdem duygu sunu yok eder, onu en ınsanlık dışı bır acımasızlığa yoneltır" (58) "Akhılleus Yaşamın yo ğunluğunu, suresıne yeğleyecek kadar sever onu " (61) Hemen herkesın paylaştığı bır yargıya Bonnard'ın da katüdığı goruluyor 'Homcros yınc de Hektor'a karşı sevgısını bızden gı/leyemez ( ) Hektor onun en Değendığı kışıdır " (62) Pekı nasıl bır Hektor'dur bu'' Andre Bon nard dan aktanyorum Hektor un yığıtlığı Doğanın değıl de aklın yığıtlığıdır Akhıl leus'un tııtkusu savaştan hoşla nabılır, Hektor ıse savaştan nef ret eder " (62) "Akhılleus'un yı ğıt olmak ıçın duşunmeye gerek sınımı yoktur Hektor akıl ve fı kır edımınde yığıttır " (63) "Hektor'un her eylemı Tro ya'nın kurtuluşuna yonelıktır Akhılleus ne kadar toplumsal duyguları onemscmezse Hektor o kadar sıtesıne hemşerılerıne, aynı /amanda kralı olan babasına yonelttığı sevgıye bağlıdır " "Sa vaş Hektor un hem yurtsever hem de uygar olmasını engelle mez Onun yurtseverlığı duşma na karşı kın ıçermez / Onda ınsanları bırleştıren seyın onlan ayıran şeye baskın olabıleceğı duygusu çok açıktır" (64) "Akhılleus tutkunun kendısını ıçıne kapattığı ozelın dışına çık mazken Hektor evrensel ıçınde devınır / Hektor'un ulkesıne gosterdığı ve çoktan ınsan toplu luğuna da yayılmış gıbı gonınen sıcak sevgı daha derın ve daha dın bır temele dayanır Hektor bır kadının ve bır çocuğun aşkın da kok salmıştır " (65, 66) "Akhılleus ve Hektor Yalnız ca ıkı ınsan mızacının değıl, ın san evrımının ıkı donemının de karşıtlığıdır" (69) B ANADOLU KADINI: "KULTURUN DİŞİ TANRILARI" Bız, soylencelerle beslenmış bın yıllar oncekı Anadolu kadını nı da yıne Homeros'un dev yapı tındakı ıpuçlarıyla tanıyoruz dı 1 yebılıri/ Bonnard da zaten, "Üyada'da yalnı/ca askerler yoktur, kadınlar, yaşlılar da vardır" (51) vurgusunu yaparken bellı kı bu gerçeğın altını çızıyor Oyleyse Yunandan once bas kın bır kultur oluşturmuş Ege'dekı yerlı halkın "kadın"a bakışına bır goz atalım ükın "Gırıtlıler donemınde kadın, V yuzyıl Yunan kadınınkıne kı yasla çok daha ozgurdu vc daha çok saygı gorurdu Gırıt'te kadın lar çok değışık ışlerle uğraşmış gıbıdırler Zaten bırtakım yenı araş tırmalar çok eskıden, Ege kıyıla rında bırçok halklar bufunduğu nu ve bu halklarda, kadının du rumunun yuksek sevıyede oldu ğunu gosterdı Bu halklardan ba zıları anaerkını yaşadılar Çocuk lar analarının adını taşıyorlardı, akrabalık da kadının soyuna gore hesaplanıyordu Kadınlar art ar da bırçok koca seçıyorlar ve top luluğa egemen oluyorlardı " (26) Bonnard, bırıncı cıltte "Kole lık, Kadının Durumu" başlığı al tında şunları soyluyor "Yunanlılar demokrasıyı ıcat ettıler Amenna Ama onlar de mokrasıyı ıçerısındekı bırtakım sınırlamalarla ıcat ettıler " "Bu sı nırlamalardan başlıca ıkı tanesı Kolelık ve kadına dayatılan kotu yaşam koşulu " (149) "Atına de mokrasısı katı ve sert bıçımde bır erkek toplumudur" (162) "Yu nan şurınde baştan başa tam bır kadın duşmanlığı damarı goru lur" (164) "Demosthenes'e mal cdılen bır soylev şunu belırtır 'Zevk ıçın fanışelerımız, ıyı bakıl mamız ıçın nıkâhsız kanlanmız, bıze meşru çocuklar vermelerı ıçın de eşlerımız vardır " "Atınalı bır yurttaşın karısı sadece bır 'o'ıkourema', yanı bır 'ev ışlerı ıçın yaratılmış nesne'dır " (165) "Demek kı antık toplumda kadı nın durumu kolelık kadar cıddı bır yaradır " (167) Oysa "Yunanlılar Balkan yarı madasının guneyı ıle Ege'nın As ya kıyısını dalga dalga ıstıla edın ce çoğu anacrkıl duzcnde yaşa yan bırtakım topluluklar bul(muşlardı) Aılenın başi anay dı ( ) ve akrabalık kddının soyu na gore hesaplanıyordu En bu \uk tanrılar doğurganlığı yone ANADOLU ERKECI: "EVRENSEL SEVCİ" Bonnard, Homeros'un Ilyada ıle Odysseia adlı yapıtları ıçın "Yunan halkının Inullerı" (21) tanımlamasını getınyor Buna go re bız, Anadolu ınsanını bu kı taplardan çıkarabılırmışii' gıbı gelıyor bana Gerçekten de ya7a rın anlatımından Yunanın Egelı karakterıylc sonradan adına "Turk" dıyebıleceğımız Anado lulu karaktennı bırbırınden ayı rıp ortaya koyabılıyoruz bır oiçu de Yazar, "Homeros'un buyuk, olağanustu bır tıpleme ustası ol duğunu" vurgulayıp "İlyada'ntn hemen tum kışılerı askcrlerdır Bu askerlerden çoğu yığıttır Ama hıçbırının aynı tarz yığıt ol mayışı çok belırgındır" (45,46) saptamasını getırdıkten sonra, onun, "butun kahramanlannı tam bır yansızlıkla ele al(dığını), onlar hakkında hıç yargıda bu lunma(dığını)" (62) belırterek 11 yada'nın ıkı kahramanı Akhılleus ten kadın tanrılardı ( ) Ana Tanrıça ya da Kybele ıle adı Top rak Ana ya da buğdayın anası an lamına gelen Demeter " "Bu halklar barışçıydılar " Buna gore "durum Atına demokrasısınde ve genel olarak lonya'da bam başka(ydı) " (16) Hoş yazar, "modern bır buyuk sosyofog" olarak nıteledığı Le nın'den şu değerlendırmeyı ak tarmayı da savsaklamıyor bu ara da "Antık devletın bıçımı ne olursa olsun monarşık, anstok ratık cumhurıyet ya da demokra tık cumhurıyet kolelık donemı nın devletı kolecı bır devlet ıdı Işın aslı aynı kalıyordu " (130) Ancak Anadolu'da başka bır kadın modelıyle karşılaştığımız soylenebılır Sozgelımı Hektor'la karısı Andromakhe arasındakı Jışkı bunu pekıştırmeye yetıyor "Ikı eşın () son goruşmesınde antık edebıyatta çok seyrek goru len bır şey vardır Onların bırbır lerıne gosterdıklerı sevgıde tam eşıtlık Aynı duzeyde konuşur, aynı duzeyde sevışırler Hektor, Andromakhe'de ve oğlunda ken dısının olan ona an nımetlen sev mez O, onlarda kendınınkıne eşıt değerde varlıkları sever " (67, 68) Yıne Anadolu'da Mıdıllı'de şa ır Sappho da "tanrıçanın yardı mıyla ( ) genç kızlara bır yaşama sanatını kadın olma sanatını oğretmeye çalışıyordu(r) " "Bu, Lesbos'ta kadının durumunun obur Yunan sıtelerının bırçoğun da olduğundan çok farklı olması demektır / Kesın olan şudur (Mıdıllı Adası'ndakı) Mytıle ne'de kadın, çekıcılığı, gıyım ku şamı, zekâsı ıle sıtenın yaşamını renklendırır Evlılık onu (Ana dolu'da ) erkek toplumunda ay nı duzeye getırır Donemındekı muzık ve şıır kulturune katılır Kadın, sanat alanında crkelderle yarışır (Anadolu'nun) torelerı, eş ıçın boyle bır yer ayırdıysa, bu arada genç kızların kadmlardan beklenen bu rol ıçın yetıştırıldık lerı bırtakım okullar da ıstemesı şaşırtıcı değıldır " (108) "ANTİK YUNAN UYGARUĞrNI OKUMAK. AMA NASIL? Andre Bonnard, Antik Yunan Uygarlığı tula soyleşı havasındakı anlatımıyla dıkkatı çekıyor Halı karnas Balıkçısı da anlatımını boyle bır suslemeye dayandırma mış mıdır'' Bu arada çevırmenın Turkçeleştırmc çabası da teşek kurle karşılanmalı Ayrıca eklemem gerekır, Ke rem Kurtgozu'nun Ilyada yı bıze Azra Erhat A Kadır ıkılısının dı zelerınden aktarışı, yalnız değer bılır bır tutum değıl, aynı 7aman da doğru bır tutum da 1 Yapıtın, bu yoldan da guç kazandığı one surulebılır Andre Bonnard, Antik Yunan Uygarlığı'nda "Homeros'un Hu manızmı"ne ozguledığı bolıımu şoyle sonlandırıyor "Soylu tlyada; bızlere dek ulaşan, doğruyu haykıran çığlık " (69) Turkıyelı olmanın ayırıcı ozel lığı de ışte bu tumcede yatıyor bana sorarsanı/ Akhılleus yerıne 1 lektor olmayı beceremedıyse nız, kadının saltık anlamdakı de ğerını sezemedıysenız ağ/ını/la kuş yakalasanız boşuna' Çunku rurkıyclılık Iroyalı Hektor'un ardılı olmak ınançlaı dan sıyrılıp buıta ıısun ba^rağını dıkmck kadının yucelığını gor mek demek bana gore1 Hahaya konuyu bır başka boyutta sıır dureteğım yıne • SAYFA 23 „ C U M H U R İ Y F T K İ T A P