Katalog

Ama sadece oyle mı? BATILITOPLUMLARIMIZ GİBİ SOĞUK Pastoureau, Mavi'de Batı toplumlarının tarıhı ıçınde bu renge yuklenen anlamları ve one çıkarılan değcrlerı ortaya koymakla kalmıyor Gunumu/ toplumunda mavının şaşırtmaz, yaralamaz, başkaldırmaz, tedır gın etmez, sakın, barışçıl, mesafelı, nere deyse yansız bır renk olarak edındığı yen de tartışmaya açıyor Avrupa Bırlığı'nın, BM'nın, UNESCO'nun, Avrupa Konse yı'nın rengı oluşunun tesadufi olmayışına değınırken, mavının gundclık ve sıyasal hayatımızdakı yennı eleştırel bır bakışla sorguluyor Mavının ılımlı, uzlaşmacı, renksız kımlığınc dıkkat çekerek okuru gundelık hayatı ıçınde uzlaşımsal olarak belırlenen tercıhlerını sorgulamaya yon lendırıyor Bu mavı sevgısı, sanılanın aksıne, çok guçlu ıtkılerın ya da sımgesel onemle rın ıfadesı değddır Mavının, sımgesel ola rak dığer renlderden (ozellıkle kırmızıdan, yeşılden, bcyazdan ya da sıyahtan) daha az 'belırgın' olduğu ıçın oybırlıgi oluşturduğu bıle sanılnıaktadır Sevılmeytn rengın so rulduğu kamuoyu yoklamalannda tn az geçen renk olması bunu doğrular Mavı şa şırtmaz, yaralamaz başkaldırmaz Aynı şekılde, nufusun yarısından çoğunun en sev dığı renk olması nıuhtemelen, nıspeten zayıf olan ya da her halukarda şıddetlı ya da aylurı olmayan bır sımgesel potansıye lın ıfadesıdır Çunku kısacası, en çok sev dığımız rengın mavı olduğunu ıtıraf ettığı mızde, kendımızle ılgılı neyı ortaya koya rız? Hıçbır şeyı ya da neredeyse hıçbır şe yı Bu, son derece sıradan, son derece onemsızdıı Oysa sıyahı, kırmızıyı ya da hatta yeşdı sevdığını soylemek " (s 192) Pastoureau'nun, benım gıbı en sevdığı renk sorulduğunda hıç duşunmeden mavı yanıtını verenler ıçın bır çıft son sozu var "Mavı, hem amblemı hem sımgesı hem de en sevılen rengı olduğu çağdaş Batılı toplumlarımı/ gıbı soğuk " Mavi Bir Rengin Tarihi/ Michel Pastoureau/ Çev Incı Malak Uysal/ îmge Kıtabcvı Yayınlan/2005, Ankara/ 206 ç 702 sayfalık, Amenka'nın alternatıf tarıhı Gençlığınde ışçılık ve askerlık de yapmış Profesor Howard Zınn (doğumu 1922), dıpnotlara boğulmuş bır akademık çalışma yeııne, herkes tarafından rahatlıkla okuna bılecek, beş yuz yıh kapsayan bır tarıh an latısı yazmayı tercıh etmış Kıtabın esas onemı, ısmınden de tahmın edılebıleceğı gıbı, Amenkan sermayesının ve devletının karşı kutbunda yer alan ve onlar tarafın dan ezılen, somurulen, yok edılmeye çalışı lan Amerıkan halklannın bakış açısından yazılmış olmasından gelıyor KızJdenlıler, koleler, sıyahlar, ışçıler, yoksul çıftçder, ka çak askerler, kadjnlar, goçmenler, Amerı kan sermayesı ve devletı tarafından somur geleştınlen ya da yarı somurgeleştırılen halklar açısmdan " tarıh ya/mada ayrıntılar ve vurgula rın seçımının yol açtığı 'taraf olma' olgusu nun bır sonucu olarak ben Amenka'nın keşfı oykusunu Arawak yerlılerı açısından anlatmayı yeğlıyorum Aynı şekdde, anaya sanın oykusunu koleler, Andrew Jack son'ın oykusunu Cherokee Kabılesı ıç sa vaş, oykusunu New York'takı trlandaldar, Mcksıka savaşımn oykusunu Scott'ın oıdu sundan kaçan askerler endustrıleşmenın hı/lanmasını Lowell tekstıl fabrıkaJarında kj genç kadınlar, Ispanyol Amerıkan ^dvâ şını Kubalılaı, Fdıpınleı ın alınışını Lu /on'dakı zenu askerler Ikınıı Dıınya Sa vaşı nı barış yanlısı hareketler, Ncw Deal (Yenı Dırlık) Polıtıkası'nı Harlem'dekı zentıler ve savaş sonrası Amerıkan tmpa ratorluğu'nu Latın Amerika da borçları karşdığı koleleştırılen emekçıler açısmdan anlatmayı yeğlıyorum " (s 16) fakat torunlanmız ve onlann torunlan ıçın de daha farklı ve mukemmel bır dunya gorme umudunun yaratıcdan oluruz " (s671) Yoksa sıstemm mahkumlan da erte lenen duşler gıbı patlar mı? Evet pat 1 lar Dun Seattle'da, bugun Iskoçya'da, yann BİRKAÇ ELEŞTİRİ "ULUS"UN DEĞİL EZİLENLERİN TARİHİ Boylece Howard Zmn, ulusal bır tarıh yazma geleneğınden de koklu bır şekılde kopmaktadır Onun ya/dığı "ulus"un de ğd, ezılenlerın tarıhıcîır "Bu karmaşdc durumları anlamaya çalı şarak, bu kıtapta yıne de kultur ve polıtıka lar yardımıyla yonetımlerın sıradan msan ları, ortak bır çıkarlan olduğu kandırmaca sıyla ulus denden o buyuk ağ ıçıne sokup tuzağa duşurme gırışımlen konusunda kuşkularımı dıle getıreceğım Kurbanlann, sıstemm yuk vagonlarına sıkış tepış doldu ruldukları zulmu go/ ardı etmemeye çalı şacağım Bunlan romantddeştırmeyı hıç duşunmuyorum Bır zamanlar bır yerde okuduğum şu cumleyı dauna anımsıyorum 'Zor durumdakılerın çığlığı her za man haklı olmayabdır fakat ona kulakları nızı kapatırsanız hakkın ne olduğunu asla oğrenemezsmız " (s 16) Dolayısıyla Zınn, "derleme" adma halk ların yok edılmesı anlayışına da tum kıtap boyunca esaslı darbeler ındırmektedır "Romantık bır mıtleştımıe gıbı gorunse de on altıncı, on yedıncı ve on sekızıncı yuzyıllarda Amerika'yı zıyaret eden butun gezgınlenn Kmlderılı yaşamı uzenne an lattıklannı bır araya getıren Amerıkah uz man Wdlıam Brandon'ın kıtabı bu mıtleş tırmenın haklı dayanaklan olduğunu gos termektedır Mıtlerın gerçeğe uymayan yonlerı olduğu duşunulse bde, gerek o do nem gerekse bugun ıçın, ırkların yok edıl mesının 'ılerleme'nın mazeretı olarak kul lanılmasını ve tanhın, fatıhlcrın ve Batı uy garlığı lıderlermm ağzın dan anlatılmasını sorgula mami/! gerekmektedır" (s27) Howard Zmn, îngdızle re karşı " Amerıkan bağım sızlık savaşı" ya da "Ame rıkan devnmı" denen ola ya da farklı bır bakış getır mektedır "Ust sınıflar yonetmek ıçm, orta sınıfa tavızler vermek ve zencılerın, Kı zdderdderın ve yoksul be yazların yaşamlannı hıçe sayarak kendı /engınlıkle rını ve ıktıdarlarmı koru mak zorundaydılar Bu, onlara orta sınıfın sadaka tını kazandırıyordu Dahası, bu sadakatı parasal ustunlııklerınden daha guçlu bır bağla ellerınde tutabılmek ıçın, 1760'lar ve 1770'lerde yonetıcı grup, ışlerıne son dere ce yarayan, harıka bır buluş yaptı Bu bu Iuş ozgurluk ve eşıtlığın dıiını kullanarak, yettrlı sayıda beyazı, ıçmde buiundukları eşıtlığe aykırı kole durumundan kurtar maksmn Ingıkere'ye karşı bır devrım ha reketındc bırleştırmektı " (s 64) "Yonetıcı seçkınler, kuşaklar boyu suren bır deneyımden, bdınçlı ya da bıhnçsız, oğreneıeklerını oğrenmışlerdı Duşmanla savaş kendderı açısından ıç çatışmalardan daha guvenlıydı " (s 85) Hovvard Zınn, elbctte Amenkan ta nhındekı her olayı anlatmak zorunda değddır Başından, kıtabının halkların tanhı olacagını bebrtmıştır Bu yuzden, halklan doğrudan dgdendırmedıkçe, "yuksek katlarda"kı, seçkınler ve polı tıkacdar çevresmdekı tepışmelerle ılgı lenmemıştır Ne var kı, bu dgdenme meyı, Amenkan halklarmm tanhınde de onemlı etkılerı olan Abraham Lın coln, Wdlıam Mcktnley ve J T Ken nedy sudcastlarından soz bde etmeme ye kadar vardırması kanımca hatadır Jlelehele AmerLka'nın dk yaydmau ve emperyalıst polıtıkalarının mımarı Cumhurıyetçı Mckınley'e sudcast dıı zenlcycnm Leon ( /olgosz adlı gcnç bır anarşıst goçmen olması bu hatayı daha da katmerleştırmektedır Çunku, Emma Goldman ın da otobıyografısınde etraflı bır şekdde anlattığı gıbı (1 layatımı Yaşar ken I,ss 297 318), Mckınley suıkastından sonra, başta anarşıstler olmak uzere, ışçıler ve ezdenler uzerındekı baskı ıyıce yoğıın laşmıştı "Polıs ve basın ulke çapında anarşıst avı nı surduruyordu Toplantdar basılıyor ma sum ınsanlar tutuklanıyor, çeşıtlı yerlerde anarşıst olduğundan kuşku duyulanlar şıd dete maruz kalıyordu Pıttsburgh'da so kakta suruklenen sevgdı dostumuz Harry Gordon'un lınç edılmesıne ramak kalmış tı New York'Ta Freıe Arbeıter Stım me'nm matbaası saJdırgan bır guruh tara fından basılmış, eşyalar vc makıneler tah rıp eddmıştı " (Hayatımı Yaşarken I, s313) Paul Avnch de aynı baskı ortamını şoyle açddıyor "Mckınley'e yapdan saldın, vahşı, aman sız bır ofkeyı ateşledı 'bır saldırganlık no betı', 'anarşısdere yonelık bır Samt Bartholomew," dıye tanımladı bu ofkeyı C L }a mes, Free Socıety'de Yalnız Chıcago'da değd, butun Amenka'da, Haymarket'ten daha koru bır ısten dalgası ortalığı kasıp kavurdu " (Cleyre'ın Yaşamı, s 160) Çevınyle de dgdı bır eleştınm olacak Sevınç Sayan Özer'ın guzel bır Turkçesı var Metın, hıçbır çevın kokusu almadan, rahatlıkla okunuyor Ne var kı, Ozer, orgut adlarının kısaltmalannı da Turkçeleştıre rek Amenkan halklarının tanhınde onemlı roller oynamış orgutlen neredeyse tanın maz hale getırmış Orneğın ben, unlu IWW'yı (Industnel Workers of the World) uzun sure aradım ve sonunda onun DSt (Dunya Sanayı tşçılen) dıye çevnldığını fark ettım Kıtabın hıçbır yennde ıngdızce dekı açdımı da verdmedığınden (oysa Knıghts of Labor ve Wıtch gıbı orgutler verdmış), Amenka'yı 20 yıllann başlarında sarsan bu ışçı orgutu adıyla sanıyla nere deyse tanhten sdınmış ve yennı hıç bdın meyen ve olmayan DSÎ adlı bır orgut al mış Oysa orgutlerın, aynı ınsanlar gıbı, ısımlenyle bırleşen bır kışdıklerı vardır Orneğın benım adımı tutup ıngdızce "Day" dıye soylerscnız ben yok olurum Keza boyle bır yaklaşım, unlu IRA'yı (Ire land Republıcan Army) ICO (Irlanda Cumhurıyet Ordusu) dıye takdım etmeye kadar vanr Son bır nokta Dızın duzenlenırken, kı şılenn ad ve soyadlarıyla geçtıklerı sayfalar verdmış sadece Orneğın Wdlıam Mckın ley'ın ya da Abraham Lıncoln'un sadece ' Mckınley" ya da "I ıncoln" olarak geçtık len bırçok sayfa dızınde verılmemış Yanı dızın, bdgısayarın ya da onu kullananların azızlığme uğramış • Amerika Birleşik Devletleri Halklarının Tarihi/ Hotvard Zınn/ Çev Sevınç Sayan Özer/ İmge Kıtabevı/ Nısan 2005/ 746 s AMERIKAN İÇ SAVAŞI Ve 1860 lardakı, "kolelerı ozgurleştırdı ğı" ıddıa edılen unlu Amenkan Iç Savaşı nın ıçyuzu "Fakat terk edılen plantasyordar daha once çıftçdık yapmış olanlara ve kuzeylı beyazlara kıralandı Sıyahların bır gazete sınde şoyle denıyordu 'Koleler serfleştınl dı ve toprağa zıncırlendder Yankee'lerın elınde, sıyah adamın elde ettığı, o çok ovu nulen ozgurluk ışte boyle bır şeydı (s 205) Ya ıkı partılı Amenkan "demokrasısı" "Insanlara ısyan etmeye hazır olduklan bır zamanda, dcı partıden bmnı seçme hakkı tanıyarak, ıçlennden azıcık daha de mokratdc olanı seçmelenne ızın venrıek onları denetım altında tutmanın en kolay yollarından bınydı" (s 230) Amerıkalı kadın anarşıst Emma Goldman'ın, 199O'lı ydlarda Turkçeye de çevrı len Hayatımı Yaşarken (2 cdt, Metıs Kaos, Çev Berd Eyuboğlu EmıneOzkaya, 1996 97) adlı otobıyografısınde ve Paul Avnch'ın, Amenkalı Anarşıst Voltaırıne de Cleyre'ın Yaşamı'nda (Sel, Çev Emıne Ozkaya, 1999) anlatdan, Amenka'da cere yan eden çetın sınıf mucadelestnın 1890192O'lı ydianndakı olay ve kışdenyle onemlı olçude ortuşen ve Amenka'nın gerçek, derınlerdekı tanhmı oğrenmek ıs teyenler ıçın onemlı bır başvuru kaynağı olan kıtabın sonlarında Howard Zınn şu ıyımser onende bulunarak mucadele gucumuzu tazelemektedır "Sıstemın mahkumlan, onceden olduğu gıbı, hıç tahmın edılemeyen bıçımlerde, hıç ongorulmeyen zamanlarda başkaldırmayı surdureceklerdır Yaşadı ğımız donemın yenı gerçeğı ıse bu mahkumlara gar dıyanlann da katdabde teklen olasdığıdır Kıtap ların yazarlan ve okurları olan bızler de genış olçu de gardıyanlar arasında yer alıyoruz Lğer gardı yan olduğumu/u anlar ve buna gore hareket eder sek, yalnızca yaşamdan daha buyuk bır doyum al maya başlamakla kalmaz, Amerika Birleşik Devletleri Halklarını n Tarihi ö CunzlLELl Evet Patlar1 Ertelenen bır duşe ne olur? Kuruyup gıder mı? Guneşın aJtında kalmış uzum orneğı? Yoksa yaranın ıltıhaplanması gıbı Akıtır mı cerahatıni'' Yoksa çurumuş bır et gıbı mı kokar? Ya da kabuk bağlaması gıbı şuruplu tatlının Şekerlenmesı gıbı? Belkı de bel verır ağır bır yuk gıbı Yoksa patlar mi'1 Langston Hughes, Lcnox Caddesındekı Duvar Rcsımltn KA BIRLEŞIK DEVLETLERI HALKIARININ B atılıların koyduğu adla Amerika kı tasının varlığının, Krıstof Ko lomb'un somurge seferlerınden bı rınde oğrenddığı 1492 yılından gunumuze, TARİHİ