Katalog

Peter Bürger'den önemli bir çalışma Avangardın tarihsel dönüşümü rıhsel şemayı ızlemektedır Avangardızm 1848 oncesınde Romantı/m ın ısyanıyla perdahlanır Polıtık ve sanatsal ılerıulık anlamında 'avangard' Courbet ıle zırvesı neerışır Ancak "modern avangard" ge nellıkle 1868'deManet ıle baslatılır Bu çoğu duşunure gorc, avangardın ıkıncı ev resı kabul edıJır Saııat ve edebıyatta top luma ve kendı kendıne yabanulaşma, Ma net ve çağdaşjarı saydabdeeek Baudelaıre ve Flaubert'e ozgudur Onlar ıçın burjuva ıçınde var oluşları son derece sorunludur Önlan sadece mevcut toplumsal ve sanat sal kurumlardan yalıtmakla kalmaz, ıçın ıçın derın ıkılemleıe surııkler 1920'lerde la kırılma ıse, ne başjangıçta olduğu gıbı burjuvaya, ne 1848 onccsındekı gıbı top kıma yonlendınlmış bır başkaldındır Baş kaldırının odağında sanatın kendısı ycr aJ maktadır vc dolayısıyla onunla ılışkdcndı rılen tum kurumlar aynı yıkımın bıı par çası gıbı gorunmektedır Buıger ın avan gardıst tutumlarını sorunlu bıdduğu 1968 dolaylarının neo avangardıstlerı ısc ger çekte herhangı bır kurum >a da sısteme karşı çıkmak bır yana, mevcut polıtık kııl turel ve toplumsal yapının meşrulaştı rılmasını sağlayan bır tavır ızlcmekte dırler Bu sureçte avangardıst eskısı gıbı lanetlı, ası, scrkeş, hayalperest anarşıst falan değddır Sanat ışlerıyle sanat yonetımıne aıt ışler bırbırınc ka rışır Sanatçdar kurumların duşmanı değıl, sorumluları olurlar, akademık mevkılere, sanat ışletmelerındekı ıdaıı mevkılcre kayarlaı Avangard'ın omıunıı ıkı dıınya sa vaşı arasına konumlandıran Bıırgcr bu doncm boyunca tardısel avangaı dın duşlerını gerçekleştırmeyı başara madığından ve sonunda savaştığı ku rumlara ycnık duştuğunden soz ct mckte ve gunumuzdekı avangard olu şumlarınsa sadece avangardın şoke etme, şaşırtma ve skandal yaratma teknıklerını kullandığını savlamakta dır Dahası, sanatın mevcut toplum ıçensınde hayat pratığıne dahıl edıJ mesı ıddıası, avangardıst amaçların başarısızlığa uğramasından sonra ar tık cıddıyetle ortaya atılamaz Bugun bır sanatçı bır soba borusunu sergıye gonderdığınde, Duchamp'ın ha/ır nesnelerının sahıp olduğu ısyan yo , ğunluğuna hıçbır şekılde ulaşama/ Aksıne, Duchamp'ın Pısuar'ı (muze ve sergı gıbı ozgul orgutlenme bıçım lenyle bırltkte) sanat kurumunun yı kımını hedeflerken, soba borusunu "bu lan kışı" eser'ının muzeye gırmesını talep edcr Boylelıkle avangardıst ısyan tersıne çevrdmış olur Burger'e gore, daha kusursuz bır bıçım de tasarlanıp gerçekleştırılseler bdc, hap penıng'ler, dadaıst gostenlenn ısyan değe rıne artık ulaşamamaktadjrlar Bunun nc denlennden bın, avangardıstlerın başvur duğu etkı araçlannın şoke etme etkısını kaybetmesıdır (s 117) Avangard yalnızca bıreysel uretım kate gonsını değd, bıreysel alımlama kategorı sını de olumsuzlar Bır dada gostensı kar şısında, provokasyonla galeyana gelen ız leyıcderın yuhalamadan tartdkkmaya ka dar uzanan tepkderı, kuşkusıı? kolektıftır Bunlar, daha oncekı bır provokasyon kar şısında gostenlen tepkılerdır îzleyıtder ne kadar etkın olursa olsun, uretıcı de alımla yiLi belırgın şekdde ayrıdır Hayat pratı ğınden ayrı bır kuıum olarak sanatı orta dan kaldırma yolundakı avangardıst amaç çerçevesınde, uretıcı de alımlayıcı arasın dakı karşıtlığın yok eddmesı mantıklıdır Gerek Tzara'nın dadaıst bır şıır oluştuıma yonundekı talımatnamesının, gerekse Bre ton'un otomatık metınler yazma kdavuzu nun bırer reçete nıtelığı taşıması tesaduf değddır Ama bu uretım sanatsal uretım olarak değd, ozgurleştırıcı bır hayat pratı ğının parçası olarak algdanmalıdır Oto matık metınler de bu anlamda bırer bıreysel uretım kdavuzu olarak okunmalıdır Boylece sanatsaJ eylem, ıçıne her katdanı ozgurleştırıu bır edım ortaya koymaya da vet eder Dondurulmuş ve çozumlemeyı bekleyen bır sanat yapıtı yoktur artık Ya da az çok yaratıusının estetdt maharetlen nı ve nıyetlerını sergdeyen bır urun Her tur provokasyona açık ve yaratıcı surece dahıl olmaya gızlı bır çağrı vaıdır Ustehk bır kcz ıçıne gırddığınde tepkısiz kalına mayacak bır sarsıntı halı mevtuttur bu sa natsal eylemde "Aıtık uretıcder vt alınılayıcdar yoktur, y.dnızca hayatı olabıletek en lyı şekılde ya şamak ıçın şıın kullanan bırev var dır"(s 110) Creenberg ın modeınıst formalızmını tleştırmekle ışe başlayan Pop un temsdı yutelterek (sublımatıon) ncsneyı sanatsal ıdımın merke/me \ erleştırmesı başlan gelere tapıyorsunuz" dıyerek bu gruptan ayrdmasını bu şekılde ırdclemtk gerek Sanat mertebesıne yukseltden tuketım urunlerınm, zamanla kendı gorsel meşru ıyetını dayatması ve boylece Soyut Dışa vurumculuk'un kendı ıçıne kapalı, ego santrık, bılınç oıtucu estetık arayışlarının, tuketım pıyasalarının renklı nesnelerıne yonlendırdışı BURCERİN AVANGARD KURAMI AÇISINDAN DUCHAMP VE NEOAVANCARDİSTLER Burger ın Avangard Kuıamı ında yo ğunlaştığı cn onemlı sorunsallardan bın de, Avrupa avangardı ıçerısındekı en radı kal hareket olan Dadaı/m'ın kendınden oncekı sanat ekollerını dcğd kurum ola rak sanatın ve sanatın gelışımının bur|uva toplumunda ızledıgı seyre daırdır Burada Burger, "kuıum olarak sanat" mefhumuy la, sanat ıçerısındekı uretıcı ve dağıtıcı ay gıtın yanı sıra sanatla ılgılı olaıak belli bıı /amanda hakım olan ve (.serlerın algdanı şını onemlı olçude belırleyen hkırlerı kas tetmektcdır Avangard ıkisine de karşı çı kar henı sanat eserının bağlı olduğu sa nat aygıtına (kurumuna) hem de sana tın burjuva toplumıında o/uklık kav ramıyla tarıf edılen statusııne Duchamp'ın ha/ır nesncleıı antak sanat eserı kategorısuıc atıfta buluna rak anlam ka/anabdır Ducham|5 ın rastgele seçtığı serı uretım nesnelerını ımzalayıp sanat seıgderıne gonderme sındekı pıovokasyon onctlıkle tıtyın sanat olduğu konusunda bıı anl.ıyışın vaılığını gerektırır Dııehamp ın pıovo kasyonu sanat denen kurumu hedefle mektedır, o haldc bu alana sokulan sa nat nesnesı de bu provokasyondan muaf olamayacaktır Hayat pratığınden kopmus, ve gerçektc sısteme angaıe olan bıı sanatsal anlayış suıeklı gele neksel olana gonderme yaparak kendı gerçekJığını daha ne kadar varedebılır k P Ya da tumden estetık stratejıler den sokulup atdmış bır nesne nasıl olur da yenı bır estetık değerle kuşatı lır'' Dadaızm ıçınde bu guçlu kırdmayı yaratan Duchamp'ın dk elden kendısı nı de şaşırtan bır durumduı bu Nı tekım 1%0'laragelındığındeDuc hamp, yaklaşımlarını referans gosteren bır dızı sanatçının çalışmalannı kaygıy la ızlerken, Hans Rıchter'e yazdığı bır mektupta bu durumu şoyle ıfade et mektedır "Yenı Gerçekçdık, Pop Art, Montaj (montage) falan deddden bu Yenı Dada (Neo Dada) kolay bır çıkış yolu ve Da da'nın beslendığı (yararlandığı) şeylerden beslenıyor Hazır yapımları keşfettığım /a man, estetıkçderı yureklendırmek ıstemış tım Yenı Dada benım hazır yapımları aldı ve onlarda sanatsal guzellık buldu Şışe kurutucusunu ve pısuarı bır meydan oku ma olarak suratlarına hrlatmıştım, şımdj kalkmış bunlann estetık değerını yuceltı yorlar" Peter Burger, neo avangardıst tutuma kuşkuyla bakarken, onun sanat olarak avangard'ı kurumsallaştırdığını ve sahıh Peter Bürger'in 1974te yayımlanan Avangard Kuramı "(Theorie der Avantgarde), Türkçe'ye çevrileli neredeyse iki yıl oluyor. Ali Aıtun'un etkili sunumuyla, sanatın en temel sorunsallarından biri olan "avangard" meselesine eğilen Bürger'in bu önemli yapıtı, sanat ortamında büyük bir ilgiyle karşılandığı gibi, bir dizi tartışmanın da merkezine yerleşmişe benziyor. Özellikle 1960 sonrası süreçte hızlı bir evrilmeyle, Modernizm'e ilişkin çoğu kavramı alaşağı eden postmodern çıkışları ve günümüzde hüküm süren yeni algı ve kavrama süreçlerini irdelerken, avangardın geçirdiği evrimi de çözümlemek ve 20. yüzyılın ilk yarısında olup bitenlerin farklı bir düzeydeki tezahürünü değerlendirmek için belli bir tartışma alanı oluşturuyor bu kitap. • RlfatŞAHİNER B urger, gunumuzdekı neoavan gard yapıtlarm, polıtık bır dola yım (medıatıon) ve sarsıcı bır usİup sergıleyemedıklerı ıçın, sanat la hayat arasındakı yabancılaşmayı gıder meyı hcdefleyen tarihsel avangardın "mıs yonuna sahıp olamayacağını" derı sure rek son kırk yıla yayılan s>anatsal tartışma lara yenı bır boyut getırmıştı Gerçckte Burgeı'ın yaklaşımı, avangard'ın tarihsel konumu ve kapsamını yenıden go/den ge (,ınıken neo ya da post oncklerıyle kate gorı/e edı'cn yenı aıayışların bu kapsanıla kurduğu ılışkı uzeııne teınellenn Avangard ıncelemelennın çoğu aynı ta gıçta sen uretım nesnelerıne ve ordan ure ten sısteme karşı eleştırel bır tutum gıbı gorunurken, zamarda bu yaklaşımın nere deyse gızlı bır hayranlıktan başka bır şey olmadığı kanısı yaygınlaşacaktır Sozgelımı Andy Warhol bıtevıye tekrarlarla suretını çdtardığı gorsel âlemı eleştınnek bır yana seçtığı metaları estetıze ederek, onla rı ıkonlaştırarak, konu edındığı bu nesne ler arasinda bır nesneye donuşmuştur Yuksek sanat ve kurumlarına saldırmak bır yana, Warhol, bu kurumların bıçımsel bır değışımle devamını mumkun kılan bır yaklaşım ıçıne suruldenmıştır zamarda Warhol'un Campbell Çorbası (Campbell Soap (vari!)), bızı guzel ve çırkın arasında, gerçek ve gerçekdışı arasında bır seçım yapmaktan kurtarıyor dtonlar gıbı var lığına ınanmaksızın bızı sanata ınanmaya çagırıyordu Burger'ın ısrarla ışaret ertığı, Pop Art'ın nesneyı kendı ımgesıyle butunleştırerek meta estetığınc donıışturmesı ve bunu normalleştırmesı olarak gorulebdıı Son raları Tom Wcsselmann ın "Başlangıçta eleştırdıklerınıze gızlı bır hayranlık duy maya başladınız ve artdt neredeyse bu ım avangardıst amaçlan oJumsuzladığını be lırtmektedır " Esenn toplumsal etkısını belırleyen, sanatçdarın kendı faalıyetlerıyle dgdı bı lınçlerı değıl, urunlcıının statusudur Neo avangardıst sanat, kelımenın tam an lamıyla ozerktır, yanı sanatın hayat pratığı ne dahd eddmesı yolıında avangardıst amaci olumsuzlar Sanatı olumsuzlama ça baları da, uretıcderının nıyetlerınden ba ğımsız bıçımde eser nıtelığı kazanan sa natsal gostcrıler halınc gelır" (s 118) K İ T A P SAYFA 14 C U M H U R İ Y E T