Katalog

ROMANTİK GERÇEKÇİLİĞİN KURUCUSU HUGO'NUN ŞttRLERİ ÎLK KEZ TÜRKÇEDE. "Victor Hugo'yu krakalıkla suçlayanlar. devrimcfleT, gerçegi en iyi kendilerlnin bildigini sanırlar. Oysa her gerçekçilik devrimci degildir (...) Sanat sanat içindir âşıklannın. gerçek kaçkını gerçekçilerin koyduğu ilkelerle yetinirsek gerçekçiligi suçlu sandalyesine oturtmuş olunoz (...) Tarihin, bilimsel toplumcu kuramın gözünü açtığı, toplumculugu yaşayan günümüz yazarları. işte bu nedenledir ki, sanat sanat içindir görüşünö savunanlara, cumhuriyetçi olsalar bile cephe alır da, Victor Hugo gibi monarşistlere gönül bağhlıgı duyar (...)" Louis Aragon Seçme Şilrler / Vlctor Hugo Dünya Klasiği Şilr Türkçesl Tozan AlkanlBO »ayfa 3 TTL Cema] Süreya'nın denemeleri oldukça kapsayıcıdır ve zekâ parıltılanyla yiiklüdür. Bu denemeleri poetika alanımn mctinleri olarak görürüm. Tıırgut Uyar 'Efendimiz Acemilik' adlı denemesinde, "Şiiri eskiten, kendi yapısındaki öğeleridir. Yahut şiirin bazı gcrekleridir" diyor. Tümünü yeniden okuduğumda bu dencmcnin poetik önermeler içerdiğini görebiliyorum. Şairlcrin öteki şairler üzerine yazdığı yazılarda nesnel olunamadığı doğrudur. Bir şair başka şairi kendi şiir poetikası doğrultusunda eleştirirse nesnel olamayacağı açıktır. Şairlerin yazdığı, şiir poetikasına belli bir uzaklıktan bakabilen nesnel eleştiriler yok mu? Var elbettc. Güven Turan'ın Turgut Uyar ilc Edip Canscvcr'in şiirine ilişkin yazılarını anmaLyım. Ama kişisel polemikJere yol açan bir eleştiri biçemi başat durumda. Nesnel dayanaldarı olmayan polemik yazüarınm ne eleştirene ne de eleştirilene bir yararı yoktur. Eleştiri bu yüzden biraz yara almadı mı? Bu yüzden yerini incelemeye, çözümlemeye bırakmadı mı? POETİK YAZILAR özellikle son yirmi yirml beş yıldan beri ülkemizde dc sdcçaflneçıkan "DoguBatr kimbgl taruşması veyenflerdr gündemimizi tutan ABnin ne oldugu soruları. "Aydınta/una'nın üzerinde tekrar düşunmenln önemfni arünyor. Baü'yı hep "akıl". Dogu'yu da "gönül" dünyası olarak karşı karşıya getiren bir anlayış yaygın. Tarihscl belirlenimlerirıclen soyutlanarak kavranan bir "evrensel akıl", Baü'yı tarihin amacına yaklaştınrken. Dogu'yu boynu bükük bırakmış gibi! Postmodemiznı de bu "akh" tahündan indirerek "gönlünıüzü alıyor". "Aydınlanma". Ban'da burjuvazinin smıisal kimlige kavuşma hareketinin ikinci aşamasında araçsallaşürdıgı aklın, felsefeye. ideolojiye, kültür, edebiyat ve poliükaya vb. yön verrne süreçlerinin adı. Aydınlanma harekeüni öyiece tarbşmanın. kapitalizmi tartışmamanın mazereti olmayacağını kavradığımız ölçüde, 9ahlci bir Baü tarüşmasına da girişebileceğiz. Bu metln bu yönde bir ilk adını. Aydınlanma/Derleyen Veysel Atayman Temel KUltiir ve Düşünce Dlzisl 140 sayfa 3 TTL 'SiirOkumaDuraklari, Şiirin îmgesi', 'Şiirin Genel Sorunlari, 'Şairin Îmgesi', 'Şiir Okuma Duraklanna Ek' adlarınt taşıyan be\ hölümden olu$uyor. Şairın Imgesi'nde söyleşiler ve yazılar yer alıyor. Şiirmize ilişkin ipuçlart da bulmak nıümkün. Poetika kavramtyla yan yana düşünülebilir mi bu bölütrü Poetik yazılardır bunlar. Bir şair şiirine ilişkin poetikasını söyleşi, deneme, mektup, şiir, makale biçimlerini kullanarak açıklayabilir. Rilke'nin, Rimbaud'nun mektuplan poetik görüşlerini de aktanr. James Joyce'un 'Sanatçınm Bir Genç Adam Olarak Portresi'nin kahramanı Stephen Dedalus poetika üretir. Poetika bağlamında şunlar söylenebilir: Bir şairin poetik metinleri ile şiiri örtüşebilir de, örtüşmeyebilir de. Incelemecüer, metin çözümlemesine yönelenler bunu fark ederler. Ayrıca, başka disiplinlerden gelenler de şiir üstüne söylemler, şiir sanatını inceleyen metinler üretebilirler. Bu çabalar şiiri zenginleşti değil, metni çözümlemeye yönelerek nesnelliği korur. Çözümleme, şiirin kodlan üzerinden şairin zihinselüğine varabilir. Kullandığı sözcükler bile şairin zihinselliğini ele verir. Ama çözümlemenin işi bu degildir. Çözümlemenin işi şiirin derin yapı ile yüzey yapı geçirgenliğini göstererek bu gcçirgenlikten doğan şiiri çözümlemenin diliyle yeniden söylemektir. Çözümleme şiirin estetik sürecinc katılır, katkıda bulunur. Çözümleme bir üst metindir. Çözümleme şiirsel yapıyı dilsel, göstergesel öğelerinden çözme, ayrıştırma, böylece şiirin nluşunıunu gösterme ve şiiri yeniden söyle medir. Şiire ilişkin yazılartnızda şiir dilinin, düzyazıntn dilinden, dog'al dilden ayrtldığını ve sapmalarla oluştug'unu sık stk vurguluyorsunuz. Şiir kımuşma diline de dayanmaz mı? Şiir dili konuşma diline dayanır. Konuşma dilindc de imgeler, eğretilemeler vardır. Ancak şair, dolaşımda olan konuşma dilinin beylik imge ve cğretilemelerini kullanmaz. Dili dc yeniden yaratır, kurar. 'Yalın Şiir Nedir?' adlı denemede bunu irdelemiştim. Burada şunları ekleyeyim: Konuşma dilinin tümceleri de, sözceleri de şiirsellik taşır. Konuşma dili ile yalın tem bir araya gelerek 'yalın şiiri' oluşturur. Bu dille de uzak çağnşımlar yapabiliriz. Bu da konuşma dilinin şiirsel bölgelerine girmeyi gerektirir. Şair büyük ölçüde konuşma diline dayanır, ama konuşma dilini dönüştürerek kullanır. Çağrışım gücü olan sözcüklcri seçer. Tamlamalarla, değişik bağdaştırmalarla uzak kavram bağlantıları, uzak çağnşımlar kurabilir. Böylece konuşma dili aşılır. Konuşma dilinin şiir diline dönüşmcsinde sözcüklerin şiirsel düzenlenişi olan sözdizimi de etkin rol oynar. 'Şiir tçin FragmanlarII' de Bâki'den bir örnek vermiştim: "Gözlerimiz yollarda kaldı, haber gelmedi" tümcesi, "Yollarda kaldı gözlerimiz, haber gelmedi" biçiminde kurulunca şiir olur. Modern şiir bağlamında şiir dili hem konuşma diline dayanır hem de ondan kopar. Örneğin : "fatih'tc yoksul bir gramofon çalıyor" dizesi alışılmamış bir bağdaştırmayla konuşma dilinden kopar. Yoksul bir gramofon bağdaştırmasıdır bu. Örnekler çoğaltılabilir. Kısaca, konuşma dilinin göstergeleri şiir dili kurulurken farklı anlamlar, uzak çağnşımlar kazanır. Eksiltili anlatımlar da konuşma dilinden kopuşu sağlar. rir. Ahlakbilim anlamma gelen "etik" sozcüğü Yunanca "ethos"tan gelir. Kthos. başlarıgıçta birlikte yaşanıanıu. vabşmanın ve üretmenln çeşitli düzlemjeirlhi Ifade edcrken zamanla kolektif bilinrin alışkanlıklan. âdet. örf ve törc anlanıına gelıniştir. Giderek felsefe içinde ayn bir disiplini temsil eden etik, sadece mevcut ilişkileri ahlaki yönden taıumlamaz; olması gerekenl bir "gereklilik" olarak da belirler. Bu anlamda etik, bir yandan ahlakın temellerini belirlerken. bir yandan da toplumsal, bireysel davranışa normlar sunar. Etlk/Derleyen Veysel Ataym«n Temel Kültür ve OUfUnce DUlsi 100 sayfa 3 TTL Düzyaztlartntzda jiirin terim ve kavramlartyla şiiri açımlamaya özen gösteriyorsunuz. Tenmlerin, kavramlartn yanlış kullamlmanna karşı bir 'onarma çabası içinde olduğunuz söylenebilir mi? TEMEL BELİRLEYENLER Modern şiirin temel belirleyeninin hep tekniğiya da biçimselliği olduğu söylenir. Bu doğru mudur? Doğru değilse modern şiirin temel belirleyenleri nelerdir? Bu sorunun yanıtı da 'Şiir Okuma Duraklan'nda yer alan 'Modem Şiirin Temel Koyucu Dkesi: "Ben Bir Başkasıdır" ile 'Modern Şiirin Serüveni' adlı yazılarımda var, ama burada kısaca durayım. Modern şiirle klasik şiirin farklarını ortaya koymak modern şiirin temel belirleyenlerini ortaya çıkarır: 1. Modern şiirde şiir dili gidimli dilden kopar. Dil içinde ayn bir dil oluşur. Kısaca, modern şiir dille hesaplaşarak kendi dilini oluşturur. 2. Modern şiirle, dünyayı, nesneleri algılayış biçimi değişir. Duyuları birbirine kanştıran epistemik bir kınlma yaşanır. GörmeAjilme edimindeki değişimler modern şaire nesnelerin bilinmeyen boyutunu algılatma vc algılatma yolunu açar. 3. Modern şiir bireyi bütün oluşuyla şiire taşır. 4. Modern şiir bireyin zihinselliğini içerir. Modern yaşam biçiminin, kentleşmenin, modernleşmenin zihinselliğidir bu. 5. Modern şiir yaratıcı imgelemin şiiridir. 6. Modern şiir klasik şiirin kalıplarını parçalamıştır. Serbest koşuğun olanaklarını özgürce kullanan bir şiirdir. Aynı zamanda düzyazısal bir şiirdir. Kısaca, şiirde biçimin olanakları da genişler. Bütün bu değişimler modern şiirin temel belirleyeninin sadece biçimsellik olmadığını gösterir. 'Şiir Okuma Durakları' çağdaş Türk şıirinin kısa bir larihçesini de içeriyor. 'XXI. Yiizytla Gırerken Modern Türk Şiiri', Ştirimizin Modern Ha'li', 'l%0l<)7()19X0'lerdeŞiirin Durumu', 'GençŞiirin Durumu', ' 198(1 SoıırasıŞiiri', '1997'deŞiir', 'GençŞiir', 'YeniYüzyılın Eşiginde Şiir' adlı yazılarınız çag'daş Türk şiirinin kısa bir tarihçesi gibi. Daha kitabımz Devlet ve hukuk üzerine genel teorileri kapsayan "Hukuk Felsefesi'nin başlı başına, özerk bir felsefe disiplini oluşturamayacagına, devleti ve hukuku ikl ayn duzlemde degerlendirmenin imkânsızlı£ına işaret edcn bu metin. ayrıca "Dogal Hukuk" ve "Salt Hukuk" kavramlan üzerinden "hukuku" tarihsel toplumsal zeminde kavramaya çalışıyor. Hukuku. adalet ve haklılık dayanaklarından soyutlayan "normatif bir anlayışı, ya da onu olgusallığa bağlayan "pozitir hukuku tartışmaya açan bu kısa metin. bir bütün olarak "hukuk tartışmasına" girişin sorunsal alanlarını belirliyor. Hukuk Felsefeni/Derleyen Veysel Atayman Temel Kültür ve Düşünce Dizlsi 100 sayfa 3 TTL Buna özen gösterdiğim doğrudur. Örneğin 'Şiir tçin Küçük Önsöz X' adh metinde 'nesnel bağlılaşım'ın neyi içerdiğini, ne olup ne olmadığını düzelttiğim göriilür. 26 Ağustos 2003 tarihli 'Şiir Günlüğü'nde 'söylem' kavramı üstünde durdum. Şiirin bir 'üstdil' değil, üstdilin konudili inceleyen dil olduğunu dilbilimcileri, göstergebilimcilere dayanarak açıkladım. Ayrıca, 'Türk Şiiri' kavramlaştırmasını bulanıklaştıran Türkçe Şiir' kavramlaştırmasının yanlışlığını ortaya koydum. Bunlar, şiire ait terim ve kavramların yerli yerine oturtulması çabalandır. Benden önce Özdemir lnce, Celâl Soycan terimlerkavramlar konusunda 'onanm' çabası içinde oldular. 'Modern Şiirin Müziği', 'Şiirde Ses veAnlam Olgusu', 'Modern Şiirde Ses ve Kitim' adlı yazılarımzda şiirde ritim olgusunu inceliyorsunuz. Çö'zümleme ve incelemenin kesiştiği bir yerde duruyorsunuz. Ne dersiniz? Şiirin müziğini ortaya çıkarmak ancak çözümsel (analyüque) bir dille yapılabilir. Şiirde sözcüklerin yan yana gelişi, yinelemcJer, vurgular, tonlamaların inişiçıluşı ritimleri doğumr. Bunları incclemek ayrıştıncı bir yöntemi gerckli lular. 'Çöziimleme ve incelemenin kesiştigi yerde' durmaJarının nedeni, çöziimleme ve incelemenin saydam ve geçirgen olmalarındandır. Konudü şiir olunca şiirin dili nasıl oluyor da ritim kurabiliyor? Konudili ayHarfler, heceler ve sözdiziminin sessel alışverişleri çözümlenerek ritim gösterilebilir. Hatta ses kaimanlarının ortaya çıkarılmasında vurguların, noktalama imlerinin rolü çözümleyici yöntemle ortaya çıkarılabilir. Böylece ritim ortaya çıkarılabilir. Şiirin ritmini incelediğim yazılarda çözümleyici yöntemi kullandım. Çözümleyici dil şiir dili üzerinden yürüyerek, diJin taşıdığı ritmin nasıl dogduğunu yüzey yapıdan sökerek ortaya çıkarabilir. Ben de öyle yaptım. ÇözümJeyici olan nesneldir, çünkü şairin zihinselliğini nştıncı bir yöntemle bu ortaya konulabilir. I Yayın Graflk & Snlış l'ıızurluınıı: Calrragu Malı. Mühünlar Cd. No:60/5 l'usta Kodıı .'M71U Kaclıkiiy/isl .TK I I Trl: [02161 348 98 03 Pltt Kax: (0216) 349 93 45 EmalI: infoabcinloslyah.coni.tr Wcb: vww.ljordo5iyah.com.ir I