Katalog

îran Köyünde Kadın Olmak * *JM * 4 * 4İM hep engebeli arazisine, görünürdeki yalnızlığına kar şın dağları vc sularıyla hoş bir yerdir. Alçak bölgelerdeki yerleşimlerin bezdi ren sıcaklığıyla karşılaştırılığında havası daha temiz, rüzgârı daha serin, ağaçlar la bezeli tepelerinin görü nümii daha güzel, elmaları daha tatlı, koyunlan daha etli butlu ve çocukları da ha sağlıklıdır. Sinekler bıle sanki daha az bir baş belasıdır burada; kadınlarm geniş etekleri, onlara kabi lesel bir miras olan tunık benzeri ıızıın üstlüklcri, başka herhangi bir yerde kiııdeıı daha renkli, daha görkemlidir." ğişen, köydeki insanlar arası ilişkiler de sürekli değişir, yenide tanımlanır, zorlanır. Her yeni gelin, her ölüm ya da doğum, kısırlık, erkeğin iş için köyden ayrılması ya da köye dönmesi, dedikodular, fısıldaşmalar, bazen tek bir yeni etek bile, temelleri sarsar ve yeni bir ıızlaşım gerektirir. Doğrular da kebin değildir köyde: Golgol ile Alı'nin evliliklerınden anlaşmazlığa ilişkin görüşler her anlatıcıya göre değiştiği gibi, Mamalus'un öyküle rı de her anlatışında değişir. Abbası'ın Turan'a te cavüz edip ctmediği anla şılamazken, köyün kadınları onun köyde başka bazı kadınların yaptığı gi bi intihar etınesinin doğru olup olmadığını tartışır... Oykülcrin tümü beklendiği gibi bitmez bıı kitapta, sıra dışı yaşamlar da yoktur, gerçek yaşamda olduğu gibi, "mutlu sonlar" da yaratmamıştır yazar. başlıyorum işte... varlığımdan geri çekiliyorum. ilk zihnin hareketsizliğine varabilrnek için bütün anlardan, anlamlardan kurtuluyorum... nasıl başladı zihninde bir harfin ilk başlangıeı... düşünceden önce mi ilk beliriş... ilk nefes alış ya da ilk nefs olıış... aynı an da nıı ilk belirme düşünce ile birlikte... sonra kayboluş... vazgeçiş mi yoksa. başlıyor işte hikaye... varlığın hikayeai, sahibine doğru, sessizee, akan kanla... 3 Dr. Füsun ERTUĞ * Y irmi yılı aşkm bir süre antropolog olarak lran'ın bir köyünde araştırma yapan Erika Friedl, Îran Köyünde Kadın ()l mak kitabında araştırdığı bıı dağ köyünün kadıtılarını anlatıyor. Kitaptaki orı iki öykiide bir köyün gündelik yaşamını, sosyal ilişkilerini, yazıya dökülmemiş kurallarını aktarıyor. Sabırla kaydettiği, ustalıkla aktardığı öykülerde dini ve sosyal kısıtlamalarla, ki şisel tııtku ve hırslarla öriilü yaşamlarını izliyoruz. Her bir kadının aile ve hısımlarıyla ilişkilerini ve başlanndan geçenleri okurken bu öykülerdeki yaşamların kurgusal olmadığını, her birinin yaşayan, var olan kişilerin gerçek öyküleri olduğunu anlıyoruz. Perican'ın, Mar yam'ın, Simin ya da I luri'nin öyküleri, sadece komşu îran kadınlarını anlatmıyor, Anadolu'dan da izler buluyoaız onların yaşamlannda; evrensel kırsal kcsim insanlaruıın sorunlarını da, gündelik yaşam ıçınde buldukları çözümleri de... İÇERDEN BAKIŞ Yazar, yaşamınm önemli bir bölümünü geçirdiği köyü ve oranın insanlarını olağanüstü bir sevecenlik le, içeriden bir bakışla ve bir resım çizcr gıbi anlatır. Alışılagelmiş antropolog lardan değildir Friedl, sunduğu öykülürde kendisi yoktur, kendi başından geçen ilginç olayları anlat maz; araştırdığı konu da yoktur bu kitapta. Kendisinin deyişiyle bu gözlem ler, öyküler, çalışnıa sıra suıda "rastlantısal" olarak kaydettiği verilerdir. Amacı, son yıllarda giderek görünmez kılınan Îran kadınlarının öykülerini ve dünyaya ilişkin yorumlannı ilk elden anlatmaktır. Kitapta ki öykülerin "onlar hakkında" değil, "onlann" olmasını seçmi^tir. Bu arada bir bilim insanı titizliğiyle köylerle ilgili yaygın inançlann yanıltıcıhgı konusunda bizi sürekli uyarır. Soyudanmış ve unutulmuş görünen köylerin, dış dünyadan kopuk, korunakh mekânlar olmadıklarını ve köydeki değişimin hızlılığını sürekli vurgular öykülerinde. Yedinci bölümde "Sinıiıı Avdal'a Varınca" öyküsünde köyde yaşamın akışını şöyle anlatır: "Güne^in ve ınevsimlerin yaşamın akışını belirlcdiği bir coğrafyada zaman durur, deriz. Bu görüş bir yanılsamadır... Kayalıklı zeminden bir pabucun eskimcsi sadece haftalar, alır; yalnızca birkaç yıl önce ekilmiş bir üzüm bağını, yol yaptırmak için üzcrinden geçen bir buldozer yok cder; anıa yol da çetin bir kışın ertesinde toza karışacak, çukur çukur olacaktır. Şahlar ve hanlar, Devrim muhafızları ve doktorlar zamanı gelince yok olup giderler; insanlar yaşlanıp ölmcden önce büyürler, kızlar kuruyııp kırışmadan önce kısa süreliğine çiçek açarlar; evler yuvalık etükJeri ailenin büyüklüğüne göre genişleyip daralır; bir de çocuklar, ellerini neye atsalar o anda kırıp parçalar." Sadece köy değildir deSAYI 782 DEĞİŞİMLER... Aslen Avıısturyalı olan Prof. Friedl, uzun yıllardır eşiyle birlikte Amerikada yaşamaktadır ve birkaç yıl önce emekliye aynlana değin Wcstern Michigan Üniversitesi'ndc antropoloji dersleri vermiştir. 1978'de gelişen îslam Devrimi'nden sonra Iran'a girmeleri, araştırmalarını sürdürmeleri uzun bir sürc cngellenmiştir. 1989'dayayınlamıştır kitabını Friedl. Köyde devrımın yarattığı dcğişimleri de aktarmaktadır bu kitapta. Örneğin şarkıların söylendiği, dansların edildiği cski, görkcmli düğünler yasak lanmıştır. Epsilon Yayınevi'ni bu kitapla 10. kitaba ulaşan yeni dizisi Toplumlar ve insanlar için vc dizinin yönetmeni Şenısa Yeğin'i bu olağanüstii kitabı seçerek dilimize kazandırdığı için kutlamak isterinı. Çevirmen Barış Şannan'ı özenle çevirisi ve kitaba emcği geçen herkesi de katkdarı için kutlarım. Bilimsel bir çalışmanın bir roman tadında, sürükleyiciliğindc olabilirliğini kanıtladığı için de özellikle yazarı, sevgili dost Frika Friedl'i kutlar vc bu keyifli kitabı insanları taııımayı seven herkese öneririm.» tran Köyünde Kadın OlmaU/Erıka Friedl/ Çeviri: Barış Şannan, Epsilon Yayınctlık, Toplumlar ve insanlarDızısı: 10 A&ustos 200i, htanbul. * Arkeolog, etnolog Yeditepe Ünıversıtesi Antropoloji Böliimü öğretim görevlisi SAYFA 27 ıf , /'.: GERÇEK BİLGİLER Friedl, yıllarca çalıştığı köyün gerçek adını vermck yerine Deh Koh, dağ köyü demeyi yeğlemiş. îsim kurgusal olsa da, köy ve verilen bilgilerin tümü gerçek. Güneybatı lran'da, Zagros sıra dağlarının eteklerinde yer alan bu köyün sakinleri, 1870'lerden başlayarak bölgeye yerleşen ve hayvancılıkla geçinen göçmen bir aşircte mensupular ve Luri dili konuşıırlar. Köy, lran'ın yirmi sekiz bin dağ köyündcn biridir, hem de birçok bakımdan diğerlerinden şanslıdır: "Kuzeyinde yükselen Kar Dağı, kayalıklı yamaçlarından aşağıya yumuşakça kıvnlan ovaya doğru inen yeşil tarlaları ve bah çeleri korur. Köyün bir mil kadar yukarısında birkaç pınar, kayaların altından fışkırıverir... Deh Koh, taşlı topraklarına, soğuk ve karlı laşlanna, CUMHURİYET KİTAP