Katalog

Felsefı açıdan konuya yaklaşıldığında, dıl de en genış anlamda bıı "araç" olduğundan yazınsal metınlenn "araçsallık" nıtelığı, ya zar tarafından dılc dokulduğu anda başlar Bu kapsamda seçılen yannsal tur, basım, yazın pazarı, okuyucıı, eleş.tırmen ve tele vızyon ve radyo gıbı tanıtıular bır "araç" olarak nıtelendırılcbılır Medyalıtc yukarıdakı bağlamlarda sorun suz gorunmektedır, ancak, bu kavramdan turetılen "entermedyalıte" kavramı soz ko nusu olduğunda durum daha da karmaşık laşmaktadır Ornekseme yontemıyle "enter tekstualıte" temel alınarak turetılen "enter medyalıte" kavramından yazın kuramında "bırbırınden kesın olarak ayrılan en az ıkı anlaşım ve ıletışım aracının kullanıldığı ya da en az ıkı araçtan yararlanıldığı durum yahutortam" anlaşılır "Entcrmedyalıte" kavramı bu yaklaşımla Turkçe karşılık bul mak amacıyla ırdelenınce, "medıum" koku temelınde yukarıda gelıştırılen onenlenn yetersı? kaldığı ortaya çıkmaktadır Tıpolo jik bakınıdan "entermedyalıte" şu anlam bağıntıları ıçerısındc kullanılmaktadır 1 Kullanılan ya da yararlanılan araçlar bakı mından edebıyatın guzcl sanatlar, fılm ve muzık gıbı araçlarla ya da onların eşlığınde kullanıldığı durumlar, 2 Bır yazınsal turde ya da yapıtta tek bır aracın başatlaşması ya da bırden fazla aracın bır arada kullanıl ması, 3 "Entermedyal bağıntıların nıtelığı, dıyesı, bır yapıtın bellı bır bolumunun soz konusu olduğu "kısmı" ya da yapıtın tumunun so7 konusu olduğu "tumel" bağ lantılandırmaların nıtelığı, 4 Açık ya da ortuk "entermedyal" bağıntıların ayıncı nıtelığı olarak etkıleşımlcrın yoğunluk du zeyı Yukarıdakı anlamlandırma denemesını bıraz daha belırgınleştııebılmek ıçın, "en termedyahte" den bır yazınsal turun bır başka ture aktarımı ya da donuşturumu, oıncğın, bır romanın fılmleştırılmesı, tıyat roya ya da operaya uyarlanması, bu uyarla nımın kendısı, surecı ve bu surecın sonucu da anlaşılır Kavrama bu çerçevede bakıl dığında, "medyalıte" iı^ın "araçsallık" one rıldığınde "entermedyalıte" ıçın "araçlar arasılık" ya da "ara ataçsallık" denmesı gerekır Ancak bu oneıının yetersız kaldı ğıgoıulmektedır Bu ncdenle, "medya" ıçın "dolayım", "medyalıte" îçın, "dola yımlılık" ya da "dolayımsallık", "enter medyalıte" ıçınse "dolayımlar arasılık" ya da "ara dolayımlıhk ' karşılık olarak onerı lebılır Guncel ya/ın kmamının en temel kavıamlarından bııı olan bu kavram da boylece uluslaıarası du/eyde yerleşmış olan anlam ıçerığıne uygun olarak Turkçe de karşılanmış oluı KULTUR, METİNLER TOPLAMI MIDIR? Prof Dı Aytaç ın "Edcbıyat ve Kul tuı"dc tartıştığı bu başka yontemsel kav ram "yenı tarıh(Jılık"tıı Ansgar Nunnıng tatahndan yayımlanan yukanda andığım "Yazın Kuramının Iemcl Kavramları" adlı başvuiTi yapıtından da anlaşılacağı gıbı, "yenı tarıhçılık" (new hıstorıcısm) 1980lı yıllarda Amerıka'da 'kultur bıhmsel açıdan edebıyatı gcrekçelendııen kuramsal bır pa radıgma" olarak ya/ın bılımsel tartışmada başatlaşan kuramsal bır akımdır Kultur antroplojı temelınde yazınsal metınlerı "yo rumlama" eğılımlı bu yaklaşım, butunluk ten buyuk olçude yoksundur Bu yorumla ma anlayışında one çikan başlıca kavram "bağlam"dır tlerleme duşuncesının ve \ o k kulturlu değerler çoğulculuğunun bu nalımına" bır tepkı olarak dı/geleştırılcn yenı tarıhçılık, oncelıkle yapıta ıçkınlığı vur gulayan ve yapılı tarıhsel kulturel bağıntıla rından soyutlayarak, yapıtın "ozerklığını" saltlas,tıran "yenı eleştııellığe" karşı kuram sal bır tepkı olarak gclıştırılmıştır Yenı tarıhselcı yonelım, yazınsal yapıtı toplumsal alt yapı ust yapı ılışkısı ıçerısınde değerlendıren Marksıst "yansıtmacı" yazın kuramını da eleştırel bır mesafeden değer lendırır Aytaç'ın ılgılı bolumde yaptığı tu tarlı belırlemeyle, yazınsal metınlerle kultu rel olgular ve sureçler arasındakı karşılıklı etkıleşımı one çıkanr "Edcbıyat ve Kultur" ıçerısınde yer alan "Doku Nıtelığıyle Kultur" bolumu, kultur ıle yazın arasındakı karşılıklı ctkıleşım ve belırleyım ılışkiMnı ırdelemck bakımından oncmlıdır Latınce kok anlamı "doku" ya da "dokuntu" olan metın (Text), yazmsal ço7umlemelerın somut dayanağını oluştu rur Ya/ın kuraınındakı yenı açılımlar bır kulturu, o kultur ıçerısınde yaratılan metın lenn tumu, toplamı olarak kavramaya eğı lımlıdır Bu bağlamda metınler, ıçerısınde oluştuldarı kultunın butun ozellıklerını ve ozgunluklerını yansıtırlar Dolayısıyla, her hangı bır metnın ıçerığıne uygun olarak ço zumlenebdmesı, taşıdığı kulturc ılışkın ye terlı bılgı donanımı ıle olanaklıdır Kultur yaratıcısı ya da bıçımlendıncısı olan bırey, kume, sınıf ve topluluklar, aynı zamanda yarattıklan kultur değerını ve değersızlığını sozcuklere, dıl bılımsel anlatımla "gosterge lere" dokerek anlattıkları ıçın yazınsal ya pıtın oluşumunu olanakklaştıran gosterge ler dızgesı olan dıl, kulturun de taşıyıcısı ve aktarıcısidır YAZINSAL YAPITLARIN ÇÖZÜMLENMESİNDE İKİ TEMEL KAVRAM: METİNSELLİK VE DOLAYIMSALLIK Dolayısıyla ya/ar yapıt okuyucu arasın dakı ıletışım ya da soyleşım (dıyalog), tarıh sel, toplumsal ve kulturel gostergeler dızge sı olan dıl dolayımıyla geçekleşır Bu bağ lamda bır dolayım uzerınden kendısını or taya koyan her yazmsal yapıtın ozyapısal ve ayıncı nıtelığının "kurgu" olduğu açıktır Bır yazınsal yapıt, oncelıkle kurgu, kurgu nun dılsel anlatımı olan bıçemselleştırım ve bıçemselleştınme oluşturucu olarak eşlık eden estetıkleştırım surecı sonucunda sa natsallık ve tekıllık ozellıklerını kazanır Bu sureçte dılın yapı taşlan olan gostergeler, kurgu bıçemselleştırım ve estetıkleştırım etkınlıklerının taşıyıcısı ve anlatımlarıdır Kulturun taşıyıcısı ve aktancısı olan gos tergeler "bıleşenı" metınler, dolaylı ve do laysız olarak karşılıklı bır esınlenım, hatta etkıleşım ıçerısınde bulunduklarından, her metın bır "ara metın", her kultur de bulun duğu an ıçensınde bır "ara kultur"dur Bu açıldamalar ışığında kultur edebıyat bağın tısı en açıkbıçımdc "gostergesellık", "me tınsellık" "dolayımlılık" kavramlarında açı ğa çıkar Cıostergesellık, metınsellık ve do layımsallık ıse yazınsal yapıtların çozum lenmesınde ve yorumlanmasında kuıamsal bakımdan belırleyıcı onemde temel olçut lerdır Gostergeler bıleşenı olarak kulturel do kuyu yansıtan metın ve onun dılsel geıçck leştırımı olarak "dolayım kavıamlaıı ya zınsal yapıtların "dallararası" (enteıdisıplı ner) bır anlayışla ve yontem bakımından çoğulcu bır yaklaşımla değerlendııılmesını gerektırır Boylece, kultur yazın arasındakı soyleşımsel ılışkı yazın kuramı açısından da verımlı bır bıçımde ırdelenebılır Prof Dr Aytaç "Edebıyat ve Kultur" kıtabında ayrı ca, yazın topltım, ya/ın dın yazın cınsıyet, yazın otekı ılışkısını konulaştıraraık, yazın kultur bağıntisının araştırılmasına onemlı bır katkı yapmaktadır Turkçenın bılım dılı olarak vetkınleşme sıne katkıda bulıınmak amacıyla, Prof Dr Aytaç ın anılan yapıtında değındığı kavram lardan bazılarının Turkçe karşılıkları konu sunda şu onerılerde bulunmak ıstenm "Fıktıon" ıçın kullanılan "kurmaca" yerıne kavramın ıçerığını daha belırgın yansıtması nedenıyle kurgu", "dısıplınlerarasılık" ye rıne "dallararasılık", "multıkulturalızm" ıçın "çok kulturculuk", "enteraksıyon" ıçın "eylemler arasılık" yerıne "eytışım", "enter subjcktıvıte" ıçın "ozneler arasılık", edebı yatın en temel kavramlanndan bırı olan "kanon" ıçın "koyut", "kanonıte" ıçın ' ko yutsallık", metınsellığın temel olçutu olan "kohezyon ıçın "bağlaşım", "koherens" ıçın "bağlam , Brecht ın tıyatro anlayışının temelı olan "Verfremdung" ıçın "yaban cılaştırma" yerıne "yadırgatım", "selfreflec tıon" ıçın "ozduşunum", Kant'ın "Im peratıv" kavramı ıçın "emır" yerıne "buy runı" kullanılabılır • (*) Hacettepe Unıvımtest Edebıyat Fakultesı ELYOn ÜLKESİKİTAP J KARAriLlK TEPELER HATTI PATRICK On ıkt ya.}indakı Ale\a Daley bir >a/.ı daha babasıyla birlikte Bridewell"de geçirmektedir. Ormanlarda ve Karanlık Tepeler'de pusuşa yatan isimsiz bir kötü gücü dı^arıda tutmak için yapılmış duvarların ötesindeki gizemi çözmek için sabırsızlanan Alexa, hayatı boyunca ardında yaşadığı koruyueu bariyerin dışında bulunanlarla ilgili gerçeği ortaya çıkanrken. tuhaf ve çok eski bir sihri ' esteder. Beklennıedik. veni bir cüçle tnanan AIexa, Önem verdiği her şeyi ;ok edebilecek ve Elyon Ulkesi'ni sonsu/a dek deği'jtirebilecek bir tehltkeyi açığa çıkarır. KARAMJK TEPKLER HATTl LKon Llkcsi Kilap 1 Patrick Carman Çevıren: Ayça Sabuncuoğlu «: i s i m ı K C E V H f R 0 i Z ı S I uzev Philip Pııllman Bizimkine paralel bir dünyada ya^ayan L\ra ile cini Pantalaimon. bir akşam. gizlı blr toplantıya kulak • misafıri olur... To/. Ku/ây'de havada asılı bir ^ehir ve cinayetle sonii ' " •'••••'• •• > e f e n h a k k ı n ! ! esi. jr dinier. L} Kuzev 't çidıp. /ırhlı aytlar il. Arktik""in v" ' * ! ' olducii bır henüz habe; Phılip Pııllman. h hem de çocut u.iemesi "Ka, Dı/.isi"nin bu iı ' Tol>%l^^^ inanıimaz bır hava^ birinci Mnıfbiryaz kanıthyc K.ıranlık Cevhj D hilıp Pı>a «wwithaktcom.tr email: [email protected] Edebiyat ve Kultiir/ Gursel Aytaç/ Hece Yaytnlart/ 160 s ' alısverisinde giiveniür. hesaplı. siirprizi Ij'of'bir adres www.ilknokta.com O A \S r A < *%