Katalog

Gürsel Aytaçın"Edebiyat ve Kültür'ünün edebitartışmalarımıza katkısı Türkiye'de yazın kuramsal tartışmanın düzeyi Daha önceki yazıları ve kitaplarıyla yazın kuramsal tartışmanın düzeylileşmesine ve çeşitlenmesine uygun ortam hazırlayan malzeme, içerik, yol ve yöntem ortaya koymaya çalışan Prof. Dr. Aytaç, son kitabı "Edebiyat veKültür'de yazın kuramının temel konularını ele almaktadır. • Prof. Onur Bllge KULA* mının zorluğuna değınmekte, yazınsal ba kımdan onemlı bulduğu Terry Eagleton'un "kultur yazın" ılışkısı konusundakı yaklaşı mını one çıkarmaktadır Yazann aktarımına gore, Eagleton 2002 yılında Başkent Unıversıtesı'nde verdığı "Kultur Savaşlan" konulu konferansta, ya zınsal açıdan tutarlı bır yaklaşımla kulturu "estetık bağlamda sanatsal ya da entellektucl değerler taşıyan eserler butunu" olarak, ant ropolojık açıdan da "yaşam tarzı" olarak ta nımlamaktadır Anılan Ingılız yazınbılımcı, 'yazılı her şcyı vazın" olarak değerlendıren genış bır yazın anlayışından yola çıkarak ya 7inı "kulturun taşıyıcısı" olarak değerlendır mektedır Gıderek yaygınlaşan bu tumelcı yaklaşun, kultur yazın bağıntısı ıçm verımlı bır temel oluşturmasının yanı sıra, kultur bı lımsel açıdan yazın kuramı tartışmalarına da genış açılım olanakları sunmaktadır Aytaç anılan kıtabında "romantızm done mı" kapsamında oncelıkle Alman duşun ve yazın tarıhının Johann Cjottfrıed Herder, Frıedrıch Schıller, rrıedrıch Schlcgel, Jacob ve Wılhelm Grımm ve Wılhelm Dılthey gıbı kultur ve edebıyata felsefı açıdan yaklaşan ya7ar ve duşunurlenn konuya ılışkın goruşle rını ve katkılarını tartışmaktadır Çağdaş Alman yazınında kultur sorunsalı na Heınnch Boll bağlamında değınen Prof Dr Aytaç, Boll'un 1963 64 kış yarıyılında Frankfurt Unıversıtesı'nde verdığı konfe ransların başlıca konusu olarak "ınsana o/ gu ınsansal" kavramında yoğunlaştığını vur gulamaktadır Boll'un "ınsansalı" temel so runsal olarak belırlemesı rastlantı dcğıldır Bu temel belırleyım, tarıh boyunca çoğulcu luk, eleştırellık, çozumleyıcılık, ak'lcılık, laık lık, demokrası, ozgurluk ve ahlak gıbı ınsan lığın evrensel değerlerının çıkış noktasını ve ereğını oluşturmaktadır Nıtekım Heınnch Boll de anılan konferans dızısınde "ınsana ozguluğun" ve "ınsancılın" anlatımı olan humanum" kavramını, edebıyatın temel so runsalı vc gckştırıcısı olarak nıtelemış ve ya zın estetığı anlayışını bu kavram ustune yapı landırmıştır KULTUREL AÇIDAN YENİ AÇILIMLAR: YENİ ELEŞTİRİCİLİK VE YENİ TARİHÇİLİK "Edebiyat ve Kultur"de "yenı cleştıncı lık", edebıyatı kultur bdımsel araştırmalara doğru genışleten bır akım olarak değerlendı nlmektedır "New crıtıcısm", dıyesı, "yenı eleştırıcılık" yırmıncı yuzyılın ılk yansında Amerıka'da ortaya çıkan ve daha sonra Av rupa'ya doğru yayılan yazın kuramsal bır yaklaşımdır Oncelıkle yazın kuramı, yazın eleştınsı ve yazın oğretımı alanlannda yenılık ıstemını anlatmakla bırlıkte, kalıcı kuramsal bır okula donuşemcmıştır Ancak bu yakla şımın onde gclcn savunucularından T S Eh ot, edebiyat yapıtlarının "ozerklığı" ve "oz yasalhğı" ılkelennı one çıkarmak suretıyle, "yapıta ıçkınlık" olarak adlandınlan yazınsal metın çozumleme yontemını ve yazınsal ya pıtların temel nıtelıklerı olan "yorumlanabı lırlık" ya da "yorum açıklığı" ve "sanatsal lık" ılkelerının daha belırgın olarak yazın ku ramsal tartışmada gunccllcştırılmcsıne katkı yapmıştır Yenı eleştırıtılık, ayrıca "metın" kavramına ozel bır onem venrken, metnın tarıhsel, toplumsal ve yazann kışılığıyle ılgılı oznel boyutlannı goz ardı etmıştır Yazın bılımcı Prof Dr Aytaç, "yenı eleştı rıcılık" akımının edebıyatın sınırlarını kultur boyutuna açacak olçude genışlctmcsı kapsamında Alman kultur felscfecısı Ernst Cassı erer'ın Nazı zulmunden kaçarak, Amen ka'da Yale Unıversıtesı'ndekı gorevı sırasın da yazdığı "Sembolık Bıçımlerın Felsefesı" adlı yapıtını anmaktadır Cassıerer'ın kultur ve dıl felsefesınde "sembol" kavramı onemlı bır yer tutar "Sembol", bu bağlamda "sım ge" ya da dılbilımdekı guncel anlatımla "gosterge" anlamındadır Konuya bu açıdan balulınca, ıletışım ve bddınşun aracı olan dd bır gostergeler topla mı olarak, kultur de ınsanlığın "gostergeleş tırdığı" duşunscl ve nesnel etkınlıklerın sure cı ve sonuçlarının tumu olarak tanımlanabı lır Boylece, her metın bır yandan gostergele nn anlamlı bır orgusu ve butunleştırımı, obur yandan da ozgun bır kultur urunu ola rak değerlendınlebdır Bu duşunsel ve ku ramsal açdım, edebiyat ıle kultur bağıntısını dolaysız olarak ortaya koyduğu gıbı, yazınbı lımın yontem anlayışını dallar arasılık ya da dallar ustuluk gıbı dkelerı de kapsayacak ol çude genışletır Soz konusu açdım ya da yo nelım, Aytaç'ın kıtabında da yankısını bul muştur "MEDYALİTE": ARAÇSALÜK Ml, DOLAYIMLILIK MI? "Ya7inbılım ve kultur bılımler" bağlamın da ele alınan kavramlardan bın de medyalı te" kavramıdır Andan kavram yazın kuram sal tartışmada onemlı bır yer tutmaktadır Bu nedenle yakından ırdelenmesınde yarar var dır Prof Dr Aytaç, kavra ma Turkçc bır karşdık oncrmcmckte, sadece butun kulturlerde metın ler tarklı medyalara ve ıle tışımsellığe dıkkatımızı çe ker" saptamasıyla, kavra mın ıçerığını belırgırdeş tırmcye çalışmaktadır La tınce "medıus"tan (aracı, aktarıcı vb ) turetden Batı ddlenndekı "medıum" ve onun çoğulu "medıen" kavramı, Turkçede en ge nel anlamıyla ve çoğul du runıuyla "medya" ya da medyalar" bıçımınde kul landmaktadır Kavram, ya zdı basını anlatmak ıçın kullanddığı bağlamlarda sorunsuz gorunmektedır Ancak, yazın kuramı soz konusu olduğunda kavra mın ardam ıçerığı belırsız leşmektedır Bu nedenle, yazın kuramsal tartışmada dd bırlığı sağlanabdmesı ıçın kavramın ırdelenmesı ve karşdığının belırlenme sı gcrekmektedır Yazın kuramsal bağlam da "medyalıte" kavramına B azı yazarlarımız oncelıkle sıyasal ve hukuksaJ alanda hâlâ sayısız zor lukla boğuşmak zorunda bırakıl tnalanna karşın, uluslararası nıte lıkte vc saygınlıkta yapıtlar gerçekleştırmeyı başarmaktadır Genç ve çeşıtlı cınsıyetten çok sayıda ya/ar, ya/ınsal turlerın tumunde nıcelık ve nıtelık bakımından hoşnutluk ve recek olçude duzeylı yazın uretımıne katkıda bulunmaktadır Nıtelıklı ve kapsamlı yazın uretımıne kaışın, yazınsal sorunların ve go rungulenn ırdelenmesı anlamında yazın ku ıamsal tartışma ne yazık kı uluslararası du zeyın çok altındadır Bunda çeşıtlı etkenlerın payı olabılır Yazın kuramı açısından en onemlı etken akademık ortamdır "Edebiyat" ya da "yazın", fızık, matematık, sosyolojı, felsefe, tanh ya da başka toplum ve kultur bılım bolumle rı gıbı unıversıtelerde bağımsız bır bolum olarak yer almamaktadır Bıldığım kadarıyla bırı vakıf, dığerı de kamu olmak uzere, sade ce ıkı unıversıtede "karşılaştırmalı edebiyat bolumu" bulunmaktadır Hemen hemen her unıversıtede bulunan Turk dılı ve edebıyatı bolumlerı de genellıkle edebiyat tarıhı ağır lıklı bır yapı ve anlayışı sergılemektedır Bu bolumlerde "yazın kuramı" bır yana, çağdaş Turk edebıyatı bıle butun yazarlarıyla ve tur lerıyle yeterınce konulaştırılmaz Alman edebıyatı uzcnnden Turk yazınına yonelen Prof Dr Gursel Aytaç, bır yandan bu alanda cgemen olan kapalı ve sınırlı tutu mun aşılmasına, ote yandan da "otekı" uze rındcn "o7"e yaklaşarak, yazın kuramı ala nındakı yetersızlığı gıdenııeye katkı yapmayı deneyen bılımulerden bırıdır Daha oncckı yazıları ve kitaplarıyla yazın kuramsal tartış manın düzeylileşmesine ve çeşıtlenmesıne uygun ortam hazırlayan malzeme, ıçerık, yol ve yontem ortaya koymaya çalışan Prof Dr Aytaç, son kitabı "Edebiyat ve Kultuı"dc (Hece Yayınları, Ankara 2005) yazın kuramı nın temel konularını ele almaktadır Kıtap, yedı bolumden oluşmaktadır ve her bolum kendı ıçınde alt bolumlere ayrılmaktadır YAZ1NKÜLTUR BAĞINTISI VE İNSANCILIK Prof Dr Aytaç, anılan kıtabın gırış bolu munde Amerıka'da "cultural studıes' adı verüen araştırmalaı ın bır tıırevı olarak Avru pa yazın çevrcleıınde gundeme gelen yazın kultur bağıntısına değınmektedır Kuresel lcşmenın de katkısıyla yenıden guncelleşen kultur kavramına ılışkın çeşıtlı tanım dene melerını ele alan yazar, kavramın kesın tanı koken ve guncel kullanım anlamı bakımından karşı lık onerılebılmesı ıçın şoy le bır yol ızlenebılır "me dıum" ıçın ' araç" denddı ğınde 'medyalıte" ıçın "araçsallık" ya da "araçlı lık" denılnıesı gerekır Araçsallık ya da araçldık, va/ınsal bır metnın her hangı bır araç u/erınden somutlaştırımını anlatır K İ T A P S A Y I Alman edebiyatı uzerinden Turk yazınına yönelen Prof Dr Gursel Aytaç blr yandan bu alanda egemen olan kapalı ve sınırlı tutumun asılmasına. öte yandan da "Otekı" uzerinden "öz"e yaklaşarak yazın kuramı alanındakl yeterslzllğl gidermeye katkı yapmayı deneyen bllimcilerden bırldır C U M H U R İ Y E T SAYFA 12 825