Katalog

Isırganın Faydaları'nı yayımladı Isırganın Faydalan soyleşıler kente ılışkın ydzılar oteller polıtık yazdar değışen dunya nın değışen değerlenn eleştırısı yazıların nesne lerı olabılıyor Oldukça dağınık bir duzenleme gozlenıyor Bunun nede nı yazdığı metınlerı ya zarken bir gun kıtap ola rak yayımlanacaklarını duşunmemesıdır (2) Yı ne de, yazın ve şıır kura mına ılışkın olan fjıır ve Gerçekhk labulaRasa, Yazınsal Soylem Uzerınc en derlı toplu kıtapları Deneme eleştırel dene me kavramları uzenne açımlayıtı tanımlayıtı bir yazısına rastlama dım Ama denemelennı yazarken bir gerekçesı var Ldebıyat ortamının yanlış ışleyışıne yazınsal değer adına mudahale Denemelen, yazınsal ce haletle mucadele anla mını ıçerıyor Ozdemır Ince'nın zıhınsellığı, çağdaş, çağının çağdaşı, modernıst yonelımın za man ve U7amının ıçınde dır O, bu konumun dı şına duşenlerı eleştırıyor Bu bağlamda, geleneğın ne olup ne olmadı ğına daır duşuncelerı (3) hâlâ onemınj ko ruyor Onun, sanatsal yaratının nasıl oluştu ğuna, nasıl okunması, nasıl anlamlandıru ması gereklığıne ılışkın goruşlen de kuram sal bir çerçeve uzıyor "Sanatsal yaratının sozcukler, cumleler, renkler, sesler, soylem ler, bıçımler ve yapılar aracıhğıyla bir anlam kurma eylemı" olduğunu Ozdemır Ince'nın eleştırel denemelerınden oğrenıyoruz Özdemır Ince'nın eleştırel denemelennın nesnesının çeşıtlılığı, okuru bılmem ama, yazan, şaın, bir metnın nasıl bılgı urettığı, bu bılgının nasıl estetığın hazzın bılgısı ol duğu açısından ılgılendırmelıdır Okur ıse, sanırım, sanatsal yapıtın ne olduğu, nasıl okunması, nasü anlamlandınlması gerektığı konusunda eleştırel deneme metınlennın bdgı ılettığı, dahası bu metınlerden oğrene bdeceğı çok şey bulunduğu ıçın okuyor Ozdemır ince ıçın eleştırel denemelerı ne ıfade edıyor? O, eleştırel deneme metın lerının yazınbılım bağlamına gıren konulan ıçerdığının bılıncıyle yazıyor Hatta yazılan nın şaırlığının onune geçmesınden rahatsız Ona zorunluluklar yazdınyor Yalnız zorun luluklar da değıl, kendı sozlerıyle, "Yazma nın, yaratının (varsa) mekanızması, oluşu mu her zaman ılgılendırmıştır benı Şıır, sa nat ıncelemelerının, bir oncesı, kencunden once bağlanabıleceğı bir halkası olan (ıster onaylayacağı, ıster karşı çıkacağı) bilimsel bir çalışma olması gerektığuu duşunmu şumdur" (4) dıyor, eleştırâ denemelennın yazılıs gerekçesı olarak Ozdemır Ince'nın yazınbuım konulanna gınşı hem bir zorun iuluktan, hem de yazmanın ya da yaratının olusumuyla (bir yaratıcı olarak) ılgılenme sınden kaynaklanıyor Eleştırel denemelen, "nesnel bir değerlendırme ortamının" ku rulmasına yarcumcı olmayı amaçbyor Denemelerının nesnesı yalnız yazınsal konular da değıl, yazma, okuma, bırey ve kımı toplumsal oluşumlar eleştırel deneme lennın merkezıne oturabılıyor Yazınsal ko nulan ele alan denemelen, Turkıye'nın top lumsal değışımı, sorunlan çerçevesıne otu ruyor Bu anlamda da edebıyat toplumbılı mının alanına gırmek zorunda kalıyor Ede bıyatın toplumla, edebıyat tanhıyle ılışkısını aynntılanyla araştırmak, metınlenn okurla, toplumla ılışkısını kurmak, Ozdemır In ce'nın ustlenmek zorunda kaldığı konular oluyor Eleştınbılımın ıçındekı butun dızge lere katılmasa da, yapısalcılık, gostergebı lım, ddbdım, Marksızm, yorumbılım, alımlama estetığı, bıçımbılım, yanı bilimsel ça lışmalar eleştırel denemelennı beslıyor Tabula Rasa ıle Yazınsal Soylem Uzenne adlı Ozdemîr Ince'nıft denemeciliği • • • yapıtlarında farklı dısıplınlenn yontemının bdeşenı metınlcr yer »dıyor Eleştırel denemeler yazmasının bir başka gerekçesı de şu Yanlış eksene oturtulan edebıyatımıza hızmet etmek 'Fdebıyatın kendıne ozgu volunu bir karayolu olarak duşunursek Turk edebıyatındakı yon gos teren adres bıldıren oklar vc tabelalar yan lıştır" (5) dıyor O/dtmır tnct Bu nedenle edebıyatın dllsel yazınsal senıvenını açım layan denemelcrını yanlış eksene oturtulan edebıyatın bılgısını doğru eksene oturtma olarak gorebılırız (^/demır Inte'nın dene melen, eleştırel denemelerı ıçın yenı ve da ha genış bir deneme tanımı yapmak gerekı yor Neydı klasık deneme tanımı•* "Her hangı bir konuda, kesın bir sonuca varma çabası gutmeden, ya7arın kendı kışısel du şuncclerını gomşlerını genellıkle bir soyleşı navası ıçınde ışledığı duzyazı turu " ln ce'nın gerek denemelerı gerekse eleştırel denemelerı bu tanıından çok larklıdır (,un ku, ele aldığı gerçeklığın nılelığı soylemı be lırlıyor Klasık denemede soylem bıcımı ya zınsaldır Oysa Ozdemır Ince'nın eleştırel denemelerı de kuramsal mctınlcn bdımsel soylem alanını kullanıyor Felsctî soylemın ağırlığı hıssedıhyor Bunun nedenı felsete nın de denemenın de duşunceye açılan ka pdarının bıdunmasıdır "ISIRGANIN FAYDALARI" Doğrudan Isırganın Faydalan adlı dene melennın ızınden gıdersek Ozdemır In ce'nın deneme anlayışının da ızını surerız Yukanda sıraladığım ozelldder Isırganın Faydaları'nda da var tlk yazı Adonıs'le ılgı lı Adonıs'ın konumunda Arap şıırının gele neğı aşıp modern zıhınsellığı kapsayan bo yutunu sergdıyor Adonıs'ın kımlığmde Arap şıın ozgur ımgelemı, ozgur yaratma alanını kullanma olanağına kavuşmuş Ikıncı denemede Mıchel del Castdlo'nun Karar Gecesı romanını ırdehyor Roman bir polıs mufettışının cınayet masasına atanmasıyla, emnıyet mudurunu araştırma ya başlaması surecını ıçerıyor Bu sureç ls panya'nın Franco faşızmıne çdcarıyor oku nı Ozdemır İnce şoyle dıyor "Cıenç mu fettış Laredo'nun yaptığı arşıv kazısı sıra sında Ispanya'nın yakın donem tarıhı, ken dı kımlığı ıle Avehno Pared'ın kımlığı bırbı rıne gırer ve hepsı bırden ınsan tardıının kucağına oturur Romanın bır amacı da sankı kotuluğun gcrekldığmı kanıtlamak tır " Bu denemede Ince'nın roman konu sundakı goruşlerı de var "Roman eğer ro mansa, hangı turden olursa olsun, olay or gusu ıçın değd yazınsal orgusu ıçın oku nur " "Bır Magazın Romancısı Ahmet Altan" başlddı denemesınde populer roman ıle reklam ılışkısını ırdelerken, bu çarkın has edebıyatla hıçbır şekdde bağdaştınlamaya cağım belırtıyor Ahmet Altan'ın roman sa natını bılmedığını, roman kuramından ha bersız olduğunu vurguluyor "Masaları lyı Yazan Yazar Masalan Tanır mı?" adlı dene mesınde aynı konuyu daha genış bıçımde ele ahyor Çok satan kıtaplar, kıtabın tıcan nesneye donuşumu, yazann markalaşması vb sorunlan, yıne yazınsalhktan, has urun den yana tavır alarak sergdıyor Ddı yalın, bıçemı sert ve polemık yuklu Denemede bır "masa" seruvenı anlatıyor kı ımgelem zengınlığı "akla zıyan" Tersınleme yonte mıyîe romanda aynntının onemını ya da ağaca bakarken ormanı gorememeyı anla mak mumkun Şoyle dıyor "Ama bır yazar "kadın"a bakarken masayı gormezse ya da dunyaya bakarken sadece "kadın"ı gorurse onu engellı ve ozurlu sayanm " ince, ıyı ya zann da kotu yazann da yapıtının "bıncik" olacağını vurguluyor Çunku her yapıtı an cak yazarı yazabdır Ozdemır ince, dene mesını, Ahmet Altan'a onenlerle bıtınyor "Romardannızı yazarken ıstedığınız kadar saçmalayabılırsınız, ama saçmalama ozgur luğunuz bu kadardır Yazın kuramını maga zınleştıremezsınız " ince, "Olacağı Buydu" adlı denemesınde de ısrarla yazın kuramı nın magazınleştınlmesıne karşı çduyor Ah met Altan'ın "Aldatma" adlı romanının yol açtığı "tahnbatı" sergdıyor Ozdemır Ince'nın asd vurguladığı nokta, populer yazarlann ayrı bır kulvarda yer al ması, asla has romancının yenne goz ddc K İ T A P SAYI 7 5 6 özdemir ince yalnızca bir şair değil, savgüden bir denemeci aynı zamanda. Bir kültür adamı. Çeşitli bilimsel disiplinlere ait bilgi birikimini düzyazıya aktarmayı amaç bilen çağının çağdaşı bir yazar. Yazdığı her tümcenin insanın yararına olmasına özen gösteriyor. i l Ahmet ADA însanlığtn gelecegU, bıreylertn ve toplumla rın kardeşlık erdemınt ketfedıp uyguİaması na bag'lı Ama çok zor' Özdemir İnce • • zdemır ince, yazın alanına ıtıraz kn, duzeltmelerı olan bir yazar Edebıyatın kavramlan, tcrımlen konusunda yanlışlan duzelten bir tutum sergıledı bugune dek "Deneme lennde, yazınsal soylem de pedagojdt soyle mı bir arada kullanmaya dıkkat ettı Eleştı rcl denemelerınde yazın ortamıru zehırle yen yanlış kavramlarla mucadele ettı, kendı deyımıyle bir tur "Tamırcı, onarımcr ola rak çalıştı dıyor Ozdemır İnce ıçın Ferıdun Andaç "Isırganın Faydalan"nda (1) dene meyı, eleştırel denemeyı, bir amaç ıçın ya da eleştırı amacıyla yazıyor Hıçbır yazısı boşuna bir çaba değıl, oğretıcı bir nıtelık banndırıyor Denemeye, eleştırel denemeye yazınsalbkla dgılı bıldıklennı, dolayısıyla doğruculuk adfına da eleştırellık yuklemeyı seçıyor Bu oğretıcı konum denemelennın, eleştırel denemelennın yazınsal nıtelığını de guçlu kılıyor Bu açıdan da yazılan çok renklı bırer urune donuşuyor Yaşantısına donuk deneyımlen, dunya yazınsal urunle nnın mırasına donuk deneyımlen deneme lennı zengınlestırıyor Eleştıreldenemelen nın en onemlı boyutlanndan bm nesnesıne "yazınsallık" açısından yaklaşımı Bir başka nokta, eleştırel denemelennı aydınlanma duşuncesının merkezıne çekmesıdır Aydın lanma duşuncesı, çağının çağdaşı olma bı lıncı eleştırel denemelenne yon veren et kenlerdır Bazen sert bıçemle guncel tartış malara gırmekten çekınmıyor O zaman bı çemınm tonu yukselıyor Ama hıçbır zaman akılcı tutumunu terk etmıyor Bazen de pe dagojık soylemın ağırlığı hıssedılıyor, dola O yısıyla yazınsal soylemını ortuyor bu du rum Ozdemır Ince'nın denemelennın nes nesı yazınsal yapıtlardır Şıır, roman, şurın kaynakları, şur felsefe dışkısı, kımlık soru nu, kıdtur ve demokrasıdır "Gunluk" ve "anı" gıbı yazınsal turlerle ıç ıçe gıren dene melerınde, turun rotasını denemeye çevıre bılıyor Boylece deneme turunu zengınleştı nyor Ozdemır Ince'nın resım uzenne de nemelerı var mı? Bir muzık yapıtı, bir turku ya da bir film uzenne denemeler yazdı mı, bılmıyorum Bu sanatlar, Isırganın Faydala rı'nda denemelennın nesnesı olmuyor An cak, ınsanî durumlar, yaşadığı coğrafva ve doğa denemelennın konuları arasında yer alabdıyor Ozdemır Ince'nın denemelen ne Nermı Uygur'un ne de Uğur Kokten'ın denemele rıne benzıyor Bu ıkı yazann denemelerınde yazınsal soylem, yazınsal bıçem one çıkar ken, Ozdemır Inte'nın denemelerınde akıl eı tutum, bilimsel soylem, pedagojık soylem ve yorum one çıkıyor Bu da denemeye de ğıl, eleştırel denemeye yaklaştınyor yazıları nı Okunup anlamlandınlması kavramlar terımler uzennden yapüabılıyor Kavramla rın, tenmlenn açımlanması metınlennın an lamlandırılmasını kolaylaştınyor Nermı Uygur'da da Uğur Kokten'de de tanh, dıl, felsefe denemelenn nesnesı olurken, dene melerde sanatsal nıtelığe, dahası yazınsal nı telığe donuşebdıyor Ozdemır Ince'nın de nemelen ıçın de, eleştırel denemelen ıçın de "yazınsal metın" denılebılır, denılmelı de ELEŞTİREL DENEME Ozdemır Ince'nın denemelerıne eleştırel nıtelık taşıdıkları ıçın "eleştırel deneme" denılmelıdır Kapsamlı sorunlara eğdme, akılcılık, dolayımlı anlatımı değıl, doğrudan anlatımı seçme vb nıtelıklen Ozdemır In ce'yı otekı denemecderden farklı kdıyor Melıh Cevdet Anday'ın denemecdığıne yaklaştınyor Aydınlanmacı tavn, bdgelığı, duşunce uretmesı, hıza ve ıstıkametındekı ısrarcılığı Ozdemır Ince'nın elestırel dene melennı onemlı kılıyor Yazınsal olanı ya ol mayanı adlandırma, tanımlama, betımleme, adını koyma oncelığı bu yazıların ana ama cıdır Deneme, eleştırel deneme ve eleştın turlen ıç ıçe geçebılıyor onun yazılannda Oyku, anı, gezı ızlenımlen bir arada bulu nabılıyor Çoğu zaman da, hıçbır yazınsal bılgı aktarmaksızın, metnın dışına gonder meyı amaçlıyor Kısaca, deneme, eleştırel deneme, ınceleme kıtaplanna yayüan (on dort, on beş yapıt) yazılannda "melez" bir yazı ortaya çıkıyor Tanıklıklar, dd yazılan, SAYFA 20 C U M H U R İ Y E T