Katalog

Menekşeli Konak, kimi televizyon dizilerinin sukabağı benzeri adlarından birini çağrıştırsa da, onlardan çok ayrı, ilginç, farklı bir roman. Böyle kitapları televizyon dizisi yapmaya yönelseler, ne var; hem işlevli olur bu, hem de yararlı... işlevli olur, ahlaksal açıdan; yararlı olur, sanatsal açıdan... ıhat Zıyalan, Avustral ya'da yaşayan bır yazar, ama Turkçenın yazarı o Demır Ozlu'nun Is veç'te, Nedım Gursel'ın Fransa'da yaşadıklan halde Turkçenın yazan oluşlan gıbı Bulundukları ulke nın dıllenyle, yazınlarıyla butunle şebılırlerdı elbette, sozgelımı Emı ne Sevgı Ozdamar'ın tutumuna kım karşı çdtabdır;) Ama bu yazar lar yaşadıklan ulkelerde, kendılerı nı dıl, yazın gurbetıne salıyorlar bır olçude Şaşkınlıkla ızlıyorum, tam olarak kestıremescm de durumla rını, duşunce gelgıtlerının sarma lından bakıyorum kendılerıne Menekşelı Konak (Adam, 2004), Nıhat Zıyalan'ın Kısa Pan tolonlu Sevda (Can, 2001) adlı oy kuleı toplamından sonra okudu ğum romanı Arada Guneşle Damgalı (2000) adlı bır romanı daha vaı va, onu okumuş değılım Menckşelı Konak, kımı televizyon dızılerının sukabağı benzeri adla ıından bırını çağnştıısa da, onlar dan çok avn, dgınç, farklı bıı ro man Bovle kitapları televızvon dı zısı yapmaya yonelselcr, ne var, hem işlevli olur bu hcnı de yarar ll lşlc\ lı olur, ahlaksal açıdan, va laılı olur, sanatsal açıdan Menekşelı Konak 1 , 1 hem ıl 11 ] gınç dedım, hem dc farklı Bıı romana bu tuıdc nıtclıkler yııklıı yorsanız, bu, kıtabın onemlı oldu ğunugosteııı aynı zamanda Yoksa durduk yerde hıçbır roman ıçın "ılgınç ', "farklı" nıtelemelerı getı rılme? Hoş gıınumuzde neredeyse her kıtap için sakız gıbı gevelense dc bu tıır nıtelemeler ış ciddlleştı ğmde herkes hızasına bakmak zo 1 ıınluğu duyacaktır kuşkusuz Menekşeli Konak'ı ılgınç kılan anlatma bıçımı farklı kılansa ya zınsal tııtumu, alçakgonullulukle sergıledığı v akıır duruş Bunların ıızerınde tek tek dura yım ıstıyorum M. Sadık Aslankara Kitaplar Adası nu gosterıyor Demek kı ılk bo lumde ulkeyı tanıvoruz, yaşanan ışgalı, buna dırenışı oğrenıyoruz, ıkıncı bolumde hastane sımgesıyle yaralann sardışına, uçuncu bolum de okul sımgesıyle ulkede yenı bır başlangıcın gınşımıne tanıklık ya pıyoruz Dorduncu bolumse ışbır lıkçılcnn, kotulenn bır bıçımae yonetıme nasıl sızabddıklerını gostenyor bıze Romanın ta başında kuçukle buyuk hanımlan konuştururken konaktakı canlılığı vurgulayışı boşuna değddır yazann "Yaşayan bır konak bu " "Bır yaşamın ıçıne gır mış gıbı oldum " "Bızden once burada bır yaşam varmış da, bız de ona katdmışız gıbı" (67) 4 Menekşeli Konak'takı sımgecı anlatım, ıkı kadınla suruyor Bu kadınlann yaşamıyla yenı bakışlar getınyor bızım ıçın Buyuk hanım sığınmacı, teslımıyetçı, ışbırlıkçı, sonrakı yıllarda lıberal, oyunbaz, kuçuk hanımsa hurnyetçı (kurtu luşçu), ulusçu, aydınlanmau, mucadelecı bır kışılık yansltıyor Nıhat Zıyalan, ıkı kadın arasın dakı çelışkıyı, savaşımı her alana yayıvor Bu tutumuyla da "roman" turunun ıç dınamığını, dıyalektık ışleyışını çok ıyı budığını gosten yor bıze Sozgelımı buyuk hanımla kuçuk hanımı, vanı vergı tahsildarının karısını, korkulannı bastır mak amacıyla uvey kızıyla avnı ya tağa sokup vuz goz olmadan cınsel ovunlara bulaştırıvor, ardından her ıkı kadının da (çunku uvey anne de gençtır), konaguı hastane gıın lerınde askeı 1 hekım olarak gelen genç ınsana ılgı gostermesıyle ça tışma başlatıvor Bu arada kuçuk hanımla hekım arasında aşk kıvü cimları dogarken buyuk hanıma, ovunlar kurdıırmavı ıhmal etmı vor Sonuçta bır ılışkllenış uçgenı getınyor onumuze vazar Bunu su reğen çatışmalar bıçımınde yayıyor da romana Ne var kı yıne de kuçuk hanımın dramına yureğımızde yer aça bılıvor, onun aracdığıyla o coğraf yada vaşanılanlara farklı açılardan bakma olanağına kavuşuvoruz 5 Konağın vapılışı sırasında, çevredekı kovluleıın bu çalışmaya bakışı, yabancılaşması Yakup Kad rı'nın Yaban'ından şunca yıl sonra, yetkınkğı, sovlenlc uvumuyla ınsa nı şaşkınlığa uğratıyor Savaş yılla rında enıkonu katlu ortava koyan koylu, Kurtuluş Sa\aşı sonrasında gonulsuzluk îçındedır artık 6 Yazar, şaır duvarlılığıvla olup bıtenlerı farklı açılardan ele alır ken, hiçbır roman kışısının adını anmadan (sunuş kurgusuyla da ılıntılendırılebılır bu) oruntuluyor yapıtını 7 Yukarıdan bıı yana sıralı ola rak gosterdığım ıpuçları, Mcnekşe lı Konak'ın avnı zamanda surcklı butuncu bır tutum ızledığını orta va kovuyor Bu bağlamda yapıt, bır "ansıklopedı roman "a donuşuyor çaresız Ancak bu, vapıtın zayıfla masına da vol açı>or ıster ıstcmez Çıınku Zıyalan, roman evrenıne katllmayan hiçbır oğe bırakmıyor neredeyse Ama bırer ttıtam, ama bırer çimdık hemen her soruna, her yaklaşıma yer açıyor yapıtında Doğu Batı sorunsalına (156) bıle Bıı yaklaşım, yapıtın sonlannda, yazarı sabırsızlaştırıyor sankı Bu yuzden aklına gelen, usuna takılan, toplumsal donuşumlerde payı bu Menekşeli Konak lunduğunu duşunduğu her olayı kıtabına tıkıştırmaya çabalıyor Bu, şışkınlığe yol açıyor kıtapta Sozgelımı, son bolum bır oldubıttı yansıtıyor enıkonu Yaşananlar, he le 1945 sonrası baş dondurucu bır hızla gelışıyor Belkı ulkede yaşa nanlara çok uygun duşuyor bu ak tarım, ne kı roman teknık açıdan tıkızlaşıyor da Buna, ınandırıcdık yanı zayıf kı mı ayrıntılar da eklendığınde, ro manın yukseklık yıtırdığı gozlenı yor "MENEKŞELİ KONAK"! FARKLI KILAN Menekşeli Konak'ı farklı kılan, yansıttığı alçakgonulluluk duygu su Çunku yapıt, şunca yıl sonra Reşat Nun'nın Çalıkuşu'nun bır deiışkesı bıçımınde alınabdır pe kâlâ1 Yazar zaten apaçık gostenyor da bunu bıze Bu arada, romanı yazarken duyduğu heyecanı, buğu halınde dışa vurduğu da soylenebı lır yazann Zaten okur olarak sız de katılıyorsunuz onun bu heyeca nına Menekşeli Konak'ı Çalıkuşu'na yaklaştıran yanlar nedırpekı? 1 Çalıkuşu'nun Ferıde'sını Me nekşelı Konak'ta kuçuk hanım karşılar îkısı de aynı karakterde ınsanlardır Bıreysel ozellıklerı ka dar aıle yapıları da ortuşur Bır yanlanyla ıyı yetıştınlmışler, ama şımartılmışlar, ote yanlanyla var lıklı kılınmış, ama yalnızlaştınlmış lardır 2 Çalıkuşu'nda Ferıde butun yurdıı dolaşır neredevsL "Menek şelı Konak' ıse kuçuk hanımın ge zıp dolaştıktan sonra sıgındığı yer dıı Ama okur, konak aıatıhğıyla ulke coğrafyasında gezıyt çıkarılır yıne de 3 Her ıkı kadın da kuidısıne dostluk yapacak nıtelıktt ıyı, er demlı ınsanlar bulmakta guçluk çekmez Ama her ıkısını ızfeyen kotıı nıvetlı kışıler dc \aıdır ro manlarda 4 Çalıkuşu'nda I eııde nın gun lugu vardıı, Menekşeli Konak'ta da kuçuk hanım roman \,\ım,i\d gırışır Soz konusu anlatı gcreçlerı kahramanların, 'kendını ara yış ının bırer ıpucuduı 5 SutnıneFerıdenın.dadıda kuçuk hanımın yaşamında onemlı role sahıptır 6 I erıde, Munıse dc bır evlat sevgısl yaratır kendıne, kuçuk ha nım da fırmcının oğullarmda bu sevgıyi vaşamava çalışıı 7 Çalıkuşunun I eııdeM de Me nekşelı Konak'ın kuçuk hanımı da sevddderıne bırer bâkırt olarak kavuşturulur yazarları tarahndan 8 Nıhat Zıvalan, Reşat Nun'nın Çalıkuşu'nda yaptığına benzer bı çımde melodramatdc oğeler serpış tırır kıtabına r ethı Natı'nın deyı şıyle "goz vaşaıtıcı bombacık lar' dır (Reşat Nun'nın Romantdı ğı, YKY,2003,68)bunlaı 9 Menekşeli Konak'ın bıtış tumcesı bıle Reşat Nun'nın ddıne yakışıı bırnıtelık taşıı 'Bız Bu tun ıyı nıyetımızle Yureğımızı koyarak yaptdc bu konağı Demek yetmıyormuş kuçuk hanun Sonuçta Nıhat Zıyalan, Rtşat Nurı gıbı tıpkı, vaşanılanlara bakj» rak ıvımsır bır vaklaşıml ı ulkenın yenıden vapdandınlması ııtıa hu vaıdırıyor vaıgısını Başta sovlemıştım Mtnekşelı Konak'ı farklı kdan yan şunca yd sonra alçakgonullu bır tııtumla ye nı bır Çalıkuşu denemesıne gırış mesı, bu tutumuyla da faıklılaşıp . kendını sevdınnes.1 Okuyun, bakalım sı/ ne duşune ceksınız5 • SAYFA J9 N "MENEKŞELİ KONAK'TA ANLATILANLAR Nıhat Zıvalan, adından da anla şılabılcceğı gıbı bır konağı anlatı yoı bıze Neıede" Ulkenın Fransız ışg ılıne ugravan yoıesınde, sedır lcrle kaplı bır dağ kovağuıda Ov leyse Çukuro\ a, ama ozellıkle To ros eteklerı olarak belırlevebılırız konağın kuruldugu vcrı Yazar, konagı anlatıyormuş gıbı gorunse de aslında roman kışıleıı nı anlatıyor bıze, boylcllkle "Me nekşelı Konak" da gerek uzam ge lekse kahraman olarak roman ev renınde kendılığınden yerını alıve tıyor doğru bır tııtumla Konağın yapımını padışah ıste mıştır, bunun ıçın vergı tahsıldarı nı gorevlendıımış, bır an once bltl nlmesı amacıyla kuçuk bır servet C U M H U R İ Y E T KİTAP de vermıştır Vergı tahsıldarı, mı mar olarak ustaların ustasını go revlendırır konağın yapımında Ustaların ustası, konağın yerı ıçın ırkların, gorece kulturlerın harman olduğu bır yerı seçıp ışe gırışır Sankı geçmıştekı ınsanların ruhları da yardıma koşar, her guçluk aşılır ıkı av gıbı kısa surede saraydan çok odası olan bır konak dıkılır dağların, ormanların kuytusunda bır yere Bu sırada îstanbul uıı zaten ıstı la edıldığı ulkenın gtıı kalan kıs mının da ışgal edılmevc başlandığı haberlcrı yavılır Buna karşılık enı konu bır dırenış gııuı de oluşmuş tur, otesınde orgutlcnır de bu guç Işı teslım almaya vergı tahsıldarı gelmıştır Yalnız degıldır, kansının olumu uzerıne sonradan evlendıgı genç hanımıyla (buyuk hanım), ılk karısından kızıvla (kuçuk hanım) bırlıktedır Veıgı tahsildarının bır gızlı goıevı de \ardır bu aıada ul kedekı dıtcnışçdere karşı padışah yanlısı bır guç oluşturup bıınu or gutlemeye vonelmek' Ama başara mayacaktır bunu \ ergı tahsıldarı "Eşraftan kımle goruştuyse hemen hepsı bız zaten padışah vanlısıyız de(r) ' (69) Padışahın gerı çağır ması uzerıne doncrken dırenışçı lerle çıkan çatışmada vergı tahsıl darı olecek, karısıvla kızı da bu arada konağa verleşecektır Ko nak adını, kuçuk hanımın T ran sa dan getırdığı ustalaım ustasının aızusuyla ' sedır ağaçlarmı dolanan ark bovunca' (56) dıktığı menek şelerdtn alır Mcnekşelerden otu ru buranın adı kendılığınden Me nekşelı Konak olmuştu(r) ' (65) Romanı bıı konak çev resınde oruntulemek yenı bır vaklaşım de ğıl elbette Bızde ev, koşk, pansı yon, otel, han vb odağında gelışen bır kucak kıtap sayılabılır Bır ıkı ornek vcreyım Kıralık Konak (YK Karaosmanoğlu), Ayaşlı ve Kıracıları (M Ş Lsendal), Aylaklar (M C Anday), Anayurt Otelı (Yu suf Atılgan), Yaşadığımız (Memet Fuat), Pansıyon Huzur (Irfan Yal S AYI 7 54 çın), Rıza Bey Aıleevı (larık Dur sunK) Menekşeli Konak'ı llgınç kılan anlatımı demıştım Bu anlatım uzerınde durayım ılkın "MENEKŞELİ KONAK'I İLCİNÇ KILAN. Nıhat Zıvalan, vaşamsal ya da kıırgusal gerçeklık temelınde usa gelebılecek ne \arsa varaılanmava çabalamış romanında Bunları tek tek vansıtmak vararlı olaıaktır dıve duşunuvorum 1 Dıkkatı çeken ılk yan soylen yaratma vonundekı çabası vazarın Gelıp gıdıp bunun uzerınde duru yonım, nedcıi'' Çunku yalnız bır donuşturum değd bu, ınsanın te mel sorunsallarından bırıvle de ıç lıdışlı vapmak a\nı zamanda met nı Yazar, romanın gırışındc daha, soylen varatma yonunde hoş, do vuıucu bır vansıtım ortava kovu yor 2 Şaır yuregıvle Nıhat Zıvalan suvu, ha\ayı sonrasında konağı konuştururken anlatımına farklı bır renk de eklıvor Buna konağın yapıldığı verde daha once vaşavan ruhların da katıldıgı goruluvor Her ne kadar vapıtta nıh cin vb adlar geçmese de bunların verıne geçırılebılecek duşlemsel \ arlıklar so? konusu bulutstı varlıklar, bu lutsu gorunumler havaletler vb Ne kı bunlar gerı bır ka\ rayışa yas landırdıyor degıl' Nıtekım bu go runmez varlıkların ılham peıısı gı bı da\randıkları da gonJuvor Bu tur duşsel anlatımlar da keklık se kışı kazandınvoı romana 3 Yazar, sımgecı bır anlatımdan da vararlanıyor Bu çerçevede ko nağın, vaşamsal ger^eklıktekı mı man yapısından çok vazınsal ger çeklıktekı yerını one çıkarıyor Bıı yolla pek çok dummu, olayı, ıllşkı yı anlatabılme çabasına gırışıvor Başarıyor da bunu Zaten ılk bolumdc konağın ya lın halıyle, ıkıncı bolumde hastane, uçuncu bolumde okul, dorduncu bolumde otel olarak anlatıhşı bu nun bılmck vapılması ^uıktJ^inc