Katalog

Üç boyutlu bir çalışma "Cit zaman Gel zaman", ünlü'ye göre üç boyutu olan bir çalışmanın ortak adı. ilki, Türk taş plak kayıtlarının başladığı tarih olarak kabul edilen olayın yüzüncü yıldönümünde hedeflenmiş (ve biraz gecikmeli olarak basılabilmiş) olan bu kitap. İkinci boyut katalogların yayınlanması girişimi. çalışmanın Ferruh Gençer'in önerisiyle projelenen CD formatında yayımlanması. Üçüncü boyut ise, "Cit zaman Gel zaman "ın ekleri. Neredeyse kitabın kendisi kadar yer tutan ekler, artık unutulmaya yüz tutmuş, herhangi bir ansiklopedide kolaylıkla rastlanamayacak bazı taş plak sanatçıları hakkında biyografik ve diskografik bilgilerden, fotoğraflardan oluşuyor. ekler bölümündeki bir diğer önemli belge, Tanburi Cemil Bey'in elleriyle yazdığı defterin tıpkı basımı. • MuratBEŞER ğer Turkıye'de bir gun muzık ya yıncdığınm tarıhı yanlaeaksa, hıç şuphe yok kı, bırıncı bolumun adı Pan Yaymcdık olacak Tuc carlık de onurlu bir İudtur yayıncdığı arasındakı farkı bızlere ornek davranışları, yayım pohtıkası ve kıtapları de oğreten bu yayınevı, hem dkelerı de ayakta durmanın, hem de (yayınevının sahıbı olan Işık ve Ferruh Gençer çıftı babında) sevdığı ışı yapmanm ınsan yuzune yansıyan ışığı konusunda buyuk bir ornek Her ıkısı de bu yuk tutku ınsanları, sevenlcrı ve bırlıkte çalıştıkları ınsanlaıı da oyle Muzığın hangı coğrafyasınm ya da tarzının değerlı ol duğu yolundakı ıçı boş tartışmalardan ote, kavramları ve kultuıu ıle uğraşmayı daha doğru bulan bu adanmış çift, bu gunlere etraflarındakı tutku ınsanlan de bırlıkte alınlarının akıyla gelmış Işte bu ınsanlardan bırı de, geçtığımız gunlerde "Gıt Zaman Gel Zaman (Fonograf Gramofon Taş Plak)" adlı değerlı çalışmayı çikaran Cemal Unlu 1991 ydına kadar sadece koleksıyoneusu olduğu taş plaklar konusunda 1 urkolog Dr Robert Anhegger'ın ozendırmesıyle araştııma yapmaya başlayan ( emal Unlu, 1996 yılında duzenlenen "Gramoton ve Taş Plak" sergısının danışmanlığını yapmış 1996 yı lında başlamak uzcre çeşıtlı tırrna ve kuru SAYFA 18 luşl.ııaeskı kavıtlardan aktarılmış 20 kadaı CD gerçekleştıren Açık Radyo'da toplam dort bu <,uk yıl suıen "laşPlaklarda Saz ve Soz" ıle "Sadânuvıs" gıbı programlar yaparak eskı kayıtları ta nıtan Unlu, şımdı "Gıt Zaman Gel Zaman" de bu konuyla ılgılı yazdmış en kapsamlı eserın altına ımzasını atıyor 1996 yılının Mart ayında Galatasa ray'dakı Vedat Nedun Tor Muzesı'nde duzenlenen Gramofon ve Taş Plak Sergı sı' l Inlu'nun bu kıtabı hazırlaması konu sunda bir donıım noktası olmuş Basın ve televızyonların konuya olağanustu dgı duyması ardından uzerınden 100 vılı aş kın bir zaman geçmış olmasına karşııı taş plakların temızlenerek C D'ye aktarılmala rı gıbı olaylar, yıtıp gıtmekte olan bir kul tıır mırasını bir lutap halınde kalıcdaştır mak ıçın Unlu'ye guç vemıış Sergıyı ızle yen gunlerde Pan Yayınulık sahıplerınden Işık hanımın bu konu bir kıtap hazırla ınası 11,1li Unlu'ye bulunduğu telkınler de ışın hızlandırmış Bu meşakkatlı ış oncelıkle 2000 ydına dek Unlu'nun derın kaygdarı arasında bir ıç muhasebe şcklınde gelışmış, kendısının Açık Radyo dd yaptığı programlar, kitabın malzemelcrının ışlendlğl bir laboratuar olarak kullanılmış ve kitabın bazı bolumlerı yayınlanmış radyo programlarından oluşmuş Bulent Aksoy ve Gokhan Akçura, gerek aktıf desteklen, gerekse de arşıv lerını açarak yardımcı obnuşlar Çalışmalar bu evredeyken bir dığer onemlı katkı Hollanda'dan, Leon Grunbcrg'ın yeğenı ve Odeon'un bugunku yonetıusı, Turk kayıt tarıhı uzerıne yıllardır çalışmalar yapan Hugo Strotbaum'dan gelmış, elındekı kayıtları gonderen Strotbaum, çeşıtlı AŞAmalarda bdgı aktarımında ve duzeltılerde bulunmuş, goruşlerını ıletmış "Gıt Zaman Gel Zaman ' Unlu ye gore uç boyutu olan bir çalışmanın ortak adı llkı Turk taş plak kayıtlarının başladığı tanh olarak kabul edilen olavın yuzuncu ylldonumundc hedeflenmış (ve bıraz ge cdcmelı olarak basdabdmış) olan bu kıtap îkıncı boyut kataloglann yayınlanması gı rışımı Çalışmanın Ferruh Gençer'ın one rısıyle projelenen CD formatında yayım lanması Uçuncu boyut ıse, "Gıt Zaman Gel Zaman"ın ekleri Neredeyse kitabın kcndısı kadar yer tutan ekler, artık unutul maya yuz tutmuş, herhangi bir ansıklope dıde kolaylıkla rastlanamayacak bazı taş plak sanatçdarı hakkında biyografik ve diskografik bdgılerden, fotoğraflardan rın nasıl koleksıyoncular savesınde bugıı ne dek geldığını, onun dunyadakı en onemlı koleksıvon malzemtltrınden bırı olduğunu vurguluvoı Unlu tstanbıd da vapılan ılk kayıtlar bu kayıtlaım pıvasava (,ıkışı dığcı erken donem Turk kavıtları Turk taş plakları bırıkımının en onemlı şırketlerınden bırı olan Dısque Pouı Zo nophonc ıın hıkavesı Grammophonc Company Ltd Gramophonc C onn.rt Re cord, Favorıtc Record hakkında bdgıler, kent musıkısı ve ılk populeı oıkcstralar Blumenthal Bıraderler ve Odeon plak şır ketı, Tanburi Cemd Bey ın plakları ve not defterı bu bolumde avrıntdarı ve belgelerı ıle ele alınan dığcr konular Dorduncu bolum Anadolu da yapdan kayıtlara ayrılmış Cumhurıvet yonetımı nın sanat alanındakı başlıca hedeflerınden bırı olan 'ulusal bir musıkı yaratmak' he defl doğndtusunda Anadolu'da başlayan çalışmalar, '^arkı Anadolu Turkulerı vc Oyunları" eserının yazarı Mahmut Ra gıpın çabaları, bu bolumun ana konusu Elektrıkle kayıt adlı beşıncı bolum ıse, (,a lışmanın en dgınç. bolumlerınden bırı Ka yıt teknıklerı konularında derınleşen bo lum, başlarda Pathe fınnasının gcn kayıt teknolojısının sanatçdar uzerınde yarattığı hoşnutsuzlukla başlayıp Sahıbının Sesı fırmasının gelışımı, Amerıka ve Ingılte re'dekı dk hışırtısi7 plak uretımıne kadar u/anıyor Cîıderek mukemmele varan plak yapımının yaygınlaşmasmı vc yuzydın en onemlı sektorlennden bırı halme gelmesını elektrıklı kayıtlara bağlavarak anlatan Unlu bu bolumde tstanbıd dakı dk elektrıklı kayıtları Grunberg adcsının konuya katkdarını, Sahıbının Sesı, Gramoton Lı mıted Şırketı, C olumbıa, Odeon Polydor ve Pathe'nın ılk elektrıklı kayıtlarını ele alıyor RADYO KAYITLARI Radyo Kayıtları adlı altıncı bolum, 1927 yılında tstanbul'da bir yıl sonra da Ankara'da başlayan radyo vayınlarının musda ağırlıklı olup, hangı sanatçıları çaldığını ış lemesının yanı sıra, radyo kayıt teknıklerı, dk radyocular, radvo dergderı ve radyolar hakkında o yıllarda yapdmış araştırmalar uzerınde duruyor Bolumun alaturka alafranga, taş plak repertuarları (1930 41) ve hovarda gıbı sonrakı ara başlıkları, Cumhurıyet Turkıye'sı surecindt* değışen vc gelışen mıızıkal zevklerı anlatıvor Alaturka musıkınm alıp yuruduğu vdlara av rılmış bulunan Taş Plak 50 Yaşında adlı yedıncı bolum, savaş sonrası koşuUarda oluşan yenı taş plak basımı gırışımlerı ıle tıyatro ve fılm şarkdarı yaparak unlenen bestecdere ayrılmış Yenı radyoculuk kayıt teknıklerı ve berabermde gelışen radyo ar şıvlerı, aynı bolumun konuları arasında Sona Doğru adlı bolum 1950 ve 1965 ydları arasını ele alıyor Ikı dunya savaşına ve pek çok sıyası, toplumsal değışıme tanddık eden taş plaklar bu yıllar arasında teknolojdt yendıklerle rekabet etmek zorunda kalıyordu Rakıbın adı Long Play (uzunçalar) ıdı Elektrddı gramofonlar bir yandan 78'lık çalabdmesı nedenıyle, taş plakların daha rahat kullandmasına fırsat verdığı ıçın onunde alan açıyor, ote yan dan da 45'lık ve (daha sonra Turkıye'de uretdecek olan) 33 plakları de karşısına dı kdıyordu Zekı Muren ve Safiye Ayla gıbı donemın onde gelen ısımlerı plaklar dol dururken, caz muzığı ağır ağır fdızlenıyordu Gerek ulkemıze gelen caz muzısyenlerı, gerekse de basımına başlanan 33 devırL plaklar, taş plaklar ıçın eğlencelı zamanların gerıde kaldığına ışaret edıyordu Lklcr başlığı altında sunulan dokuzun cu ve son bolum ıse, tam bir belge ve enformasyon hazınesı Ayrıca, bu değcrh çalışma de bırlıkte sunulan CD ROM'da 1905 1965 ydları arasında yayımlanmış taş plak kataloglarında yer alan 15 bını aşkın kayıt yer almakta Emeğı geçen herkes, buyuk bir teşekkuru hak cdıyor • Git Zaman Gel Zaman (FonografGramofon Taş Plak)/ ( emal {Jnlu/Pan CATALGGüE |X/ B l h U1SQl.ES TURCS N° 2 LFİ, PLOS C>I<ANP«, APTtSTf S Sahlblnin Sesi 1928 yılı katalog kapağı oluşuyor eklcr bolumundekı bir dığer onemlı belge Tanburi Cemıl Bey'in clle rıyle yazdığı defterin tıpkı basımı Sadete bunlar mı', dunyada ve Turkıye'de fonograf ve gramofon, ılk kayıtlar, sahıbının sesı, Blumenthal Bıraderler ve Orfeon Re cord, Edmund Weınberg ve The Gramophone Company, Grunberglcr ve Ode on, dk populer muzık olan Estudıantına, hovarda havaları, bu lutapta bulabdeceğınız konulardan sadete bırkatı Kitabın bdfıd yazıldığı ılu buçuk yd bo yunca, belgeler dışında yaşayan tanıklann da kapısını çalmış Unlu Odeon'un uretım ışlerını yunıten Leon Grunberg Tanburi Cemd Bey'in kayıtlarını yapan Tanburi Netdet Yaşar, Karakoy'dckı emektar plak LI I amk Lrengul bunlardan bir kaçı KULLİ ESER ' Gıt Zaman Gel Zaman", Turk kayıt ta rıhı uzerıne yazdmış dk kıtap Bu kıtabı el lerıne alanlar sakın hacmınden dolayı şaşırmasm ya da eleştınnesınler Kitabın bu kadar kalın olmasında Unlu nun haklı bir kaygısı yatıyor, o da, bu konuda eldekı tum belge ve bdgderın bir arada olmasını arzulamış obnası Dokuz bolumden oluşan "Gıt Zaman Gel Zaman', 62 sayfalık bir gınşle açdıyor Bu bolum Leon Scott De Martınvd le'nın 1858 de bulduğu kabul edilen fo nografın ve 1900'lerın dk yıllarında uretı mıne başlanan gramofonun uzerınde yo ğunlaşıyor Burada fonografın serı uretıme geçderek Avrupa payarına çıkışı, altın çağ lan, ardından çıkan 78 lık plaklar ve gramofonla bırlıkte kaçındmaz olarak gerçekleşen duşuşu anlatılıyor Sosyolojık hıkayesıvle bırlıkte her ıkı aletındc tckndt ozellıklerını, ılk plak fabnkasının hıkayesını ve pcşı sıra gelen plak markalarını okumak mumkun bu bolumde Fonograt lstanbul'da adlı ıkıncı bolumde fonografı Istanbul'a dk getıren (aynı zamanda tstanbul'dakı dk sınema gosterı lonyalı Sıgmund Weınberg'ın yenılıkcı Osmanlı lar arasındakı (,alışmaları ve fo nografı pazarlama gırışımlen anlatdıyor Hemen onu ızleyen Gramofon lstanbul'da adlı bolum, bir oncekıyle bağlantdı bı^ımde gelışıyor, gramofonun tstanbul'a dk gırışı ve eğlence hayatımn vazgeçdmez par^darından bırı oluşunun hıkayesını ele ahyor Burada gramofonun ve taş plakla E sını de ger^ekleştıren) Komcn uyruklu Po Piyasadaki en deneyimli ve en fazla kayıt yapmış olan sanatcı Hafız Aşlr Bey Yayınalık /5 59 \ C U M H U R I Y E T K İ T A P SAYI 7S4