Katalog

Cemal Ünlü'den "Cit zaman Gel Zaman" Türk müzik tarihi içinde bir ilk özelliği taşıyan çok önemli bir kitap, geçen haftalarda "Cit zaman, Gel Zaman" adıyla yayımlandı. Bu kitap, uzun yıllardır devlet tiyatroları sanatçısı olarak tanınan, müzik dünyamızınsa değerli bir taş plak arşivcisi ve araştırmacısı olan Cemal Ünlü'ye ait. Kitabın alt başlığı "Fonograf GramofonTaş Plak" adını taşıyor. Türkiye'de bugüne kadar Türk kayıt tarihine ilişkin hiçbir çalışmaya rastlanmamıştı. Bu alanda yazılı belgelerin inanılmaz ölçüde az olduğunu düşünürsek, bu kitap yalnızca müzik tutkunları ve müzikoloji araştırmacıları için değil, her alandaki kültür araştırmacısı, tarihçi ve sosyolog içinde örneğine zor rastlanabilecek bir oylumlu belge niteliğinde. n Orhan KAHYAOĞLU Türk kayıt tarihinin bir belgesi var artık... lında bu çalıs mayı nokta lamış îçınde, savısı/ kaps ımlı belgenın yeı aldığı bu oylumlu kıtaba ek olarak, bir de CD yer almakta BuCD'detaş plak kayıtlaıından bırkaç orneğın yanın da, daha da onemlısı ınanılma? ovlumlu bir taş plak kataloğuvla da baş başa kalı nıyor FONOCRAFIN GELİŞİMİ Kitabın ılk bolumundc fonograhn dunyada ılk bulunuşu, gelışımı, yanı ka yıt tarıhının dunyadakı ılk bıçımlenışı oldukça ayrıntılı bir bıçımde, sayısız kaynağa yaslanarak aktarılıyor Aıdın dan gelen ara bolumdeyse, Fonograt ts tanbul'da başlığı altında fonografın ts tanbul seruvenı anlatılıyoı Bu bolıımun açtığı yolla bırlıkte, Granıofon Istan bul'da, Anadolu'da Kayıtlar tlcktııkle Kayıt, Radyo Kayıtları, laş Plak 50 Ya şında ve Sona Doğru adlı ara başlıklarla Turkıye'dekı kayıt tarıhının almışbeş yıllık seruvenını şırketler, sanatçılaı ve plaklar duzeyınde tum ıncellklenyle oğrenme ımkânı buluyoru/ Bu kayıt tarıhını okurken, aynı zamanda yaşa dığımız kultur ve coğrafyanın yuzellı yıllık muzık ve populer tauhını de alttan alta okuma fırsatı doğuyor Bu yuzden "Gıt Zaman, Gel Zaman"ı, aslında bir kulturel tarıh çalışması olarak duşunmek de mumkun Ya zar, kurgusu ve anlatımıyla akadenıık bir dıl ve soyleme hıç yaslanmıyor Ama, bu seruvene daır ılgınç yorum ve değerlendırmeler yapmaktan da vazgeçmıyor Yaslandıgı belgeler kurgu vc anlatımın kopmaz parçası oluyor Belgelerden ayrıntilı bir bı çımde yararlanıyor Hatta, bazı bcl geler, kitabın sonundakı "Ekler" bo lumunde bir arşıvsel kaynak olarak kıtaba katılıyor Kullanılan sayısu belge ve onemlı ısımler de fotograf larla kitabın oykulcmelerının ıçıne yerleştırılmış Bu açıdan Pan Yayın olık'ı ozellılde kutlamak gerckıyor Çunku, sayfa duzenınden kapak ta sarımına, fotoğrafların kullanımının ozcnıne kadar, gerçekten dunya stan dartlarında bir başvuru kıtabı çıkar mışlar ortaya Bu çalışmalar yuzun den kitap pıyasaya geçen haftalarda çıkabıldı Buna benzer bir çalışma nın uzun yıllar yenı bir yaklaşımla tekrar va7ilabılcccğını duşunmek bugıın bızc bir haval gıbı gelıyor Bu yuzden 'Cıiı Zaman Gel Zaman "ın kulturel araştııma tarıhımızın temel başvuru kay naklarından bırı olacağını şımdıden soy lemek mumkun Cemal Unlu'yle bu kıtabından hare ketle, farklı sorıılaı yonelterek bir soyle şı yapmavı tasarladık Bu sorular, kıtabı ne denlı merkez vapsa da bunun dışın da, vazarın kendı ozel kulturel seruve nınden bu alanlara nıve nasıl vaklaştıgı na daır bırtakım temel ıpuçları edınme ye çabaladık Kitabın tarıhı 1960'ların başlarında noktalanıvor Ama, ona, bu soyleşıde bir ıkı guncel soru da yonelt meyı uygun bulduk ( cmal Unlu her şeyden once tıyatro eğftttm gormu!) bir profesyoneloyuncu Oltız yıl once bir /a) plak arşıvı otuftur maya başladığında oytınculuk da yapıyor du Bu tıyatro bırıktmınıztn, tıyatro tarı hıyle uğraşımzın ta$ plak arşıvcılı&ıyle dolaylı da olsa yakın bir bağı olsa gerek $unu mtrak edıyorum, bu kayıt tarıhı ar şıvcılığıyle tıyatrocu ktmlığınız arasında naul bir bag var Bu tutkuda tıyatronun payı, bağı ne oldıı s Ontehkle soylemek gerekırse, tıyat ro sanatı meselelere analıtık bakmayı oğretır Tıyatroda ovun (.alışılması, kar maşık bir sureçtır Karşılaşaı.ağınız bın tıırlu meseleye ^ozunıler bulmalısınız Kabul edılır gerekçeler bıılmak zorun dasınızdır Yuzlerce sorun ve yuzlerce anlık, pratık çozumler Zamanla reflekse donuşur yahut donuşmelıdır Yaptıgım her ışte tıyatro pratığının yararını gordu ğumu, ışımı kolaylaştırdığını soyleyebılı rım Tıyatrodan kazandığım vontemler kolaylık sağlıyor Kcndılığınden olurta sına Onemlı anları donum noktalaıını, gerılımı, ılgıyı, fınalı radyo programında da, bir CD çalışmasında da ıçgudusel olarak yerlerıne koyabılıyorum Farklı ılgıleı edınmcnu bir yerde, tı yatro sanatının ongorulerınden bırı Ilgı duvmak, bılmek, nn.raklanmak gerekı yor, hemen her şeye Tum sanatlara, tı yatronun konusuna gııen her şeye Fe na da olmuyor hanı Bılmenın ve oğren menın bir par^ası, onemlıce bolumu de toplamak, bırıktırmektır Sorunuzun karşılıgı da bu ılgıde tıyatronun gunde lık hayatla gırdığı ılışkıde gızlıdır Once lerı tıyatroya yakınhğı olan taş plaklara yonelmıştım Koleksıyonculuk meddah Karagoz operet plakları, kanto plakları toplamakla başladı Zamanla <,eşıt!enen ve zengınleşen arşıvınıze, elınızdekı plaklara ılgısız kalamazsmız Onları da dınler, dınledıkçe de seversınız Hele gı derek a/aldıklaum ve taşıdıkları onemı kavıadıkça tutumunuz daha duvgusalla şır Kısaca, taş plaklara ılgısız kalmavı beteremedım dıyelım 1960 lara kadar kı dunya kna da ol V vc lurk kayıt tarıhını yazma ısteğt Ü ne zaman ve hangı dtıygu ve ıbtıyaç/nrın sonucu ortaya {ik/ı1 Bu alandaki cıddı boşhığu doldurmak dtyebılır mıyız bu ca b lcruhımı «,ok yıllar once 78 devırlı plaklardan, taş plaklardan yana yaptım Ote yana geçmeyı hıç duşunmedım Ya nı 45'lık ve uzunçalarlara Bugun elımde bulunan 3000 taş plağa karşı 45'lık sayı sı sadece 3()'dur îlgı duyduğum muzık turlerı, taş plaklarda vardı 45'lıkler ılgı duyduğum muzıklere (,ok a? yer vermış tır Ben oteye geçemedım, 45'lıkJere bulaşmadım Soz aramızda 45'lıklerı sev medım LP lcr uzun soluklarıyla, uzerın dekı bılgı ve belgeyle bir doruk nokta sıydı kayıt araçjarının içinde CD lcr uzunçalar geleneğını surdurdu, ıyı de ol du Bılgı ıçermeyen, kaynağı belırsız Işın bir başka yanı da 45'lıklerın oluşturduğu zengın bırıkımı derlemeye baş ta Turk pop muzığı teması altında de ğerlendırmeye çalışan epeyce araştırmacı ve yazar var Ote yanda 78'lıkleıde ıse benden başka "gonullu" yok gıbı Hak verırsınız kı ınsan hobıler edınırken "boşlukları gun gelır doldururum" dıye, yola çıkmıyor Çalışmalarınız sızı onu alınmaz bir şekılde canının çektığı ve ıh tıyacın olduğu yana surukluyor Bılgı edındıkçe ve bu konuda çaba sarf ettık çe, ış uzerınıze kalıyor Yonlendırmeler olmasa, eşın dostun guven aşılaması, desteğı olrnasa kuru bir ılgı ve koleksı yonculuk olarak kalırdı 1995 Kasımın dan bu yana sureklı olarak taş plaklarla ılgılı bir çabanın içinde oldum Once Yapı Kredı'de kı sergı, ardından Kalan Muzık'le başlattığımız arşıv sensı ve nı hayet Açık Radyo'da uç yuzu bulduğu tahmın ettığım programlar Hele radyo programları neredeyse bir zorunluluk, emrıvakı yaratıyor Hafta da altı yedı saatınız bu meseleyle ılgılı çalışmanızı gerektırıyor "Gıt Zaman Gel Zaman" taş plakların son yayınlandığı 1965'ten oteye geçmıyor Tam bir Turk kayıt tarı hı değıl Daha çok Fonograf ve gramo fon tarıhı 1965'ten bu yana kım yazar, yacağım, kesın Neredeyse yuz yıl sonra ılk defa 'Turk Kayıt larıhı'm temel eksen alan bir kıta bı sız hazırladıntz Merakımız, bu kadar uzun zaman dılımınde boyle bir çalışma ya nıye hıç gırılenıemesı l urkıye 'de yet mış ytldır konservatuvar, konservatuvar lar oldugu halde Yanı sunu sormak ıstı K İ T A P TAŞ PLAKLAR... T urkıye'nın en onemlı taş plak arşıvulerınden bırı olan Cemal Unlu'yu uzun yıllardır bu alan da kaleme aldığı yazılarla, ka talog çalışmalarıyla ve taş plaklardan seçılerek hazırladığı CD'ler yoluyla tanıyo ruz Bu alanın tıtız bir ısmı olan Unlu, 1996 yılında Galatasaray'dakı Vedat Nedım Tor Muzesı'nde duzenlenen "Gra mofon ve Taş Plak" sergısıne yoğun kat kılarının ve sergının kataloğuna yazdığı metnın de aktıf etkısınden sonra, Pan Yayınulık'ın da desteğıyle bu arşıv ve araştırmalarını kıtaba donuşturmeyı ta sarlamış Bırçok dostu, arşıvu ve araştırmacıların da katkısıyla bu kıtabı yazma ya yonelen Unlu, ıkı yılı aşan bir yazma araştırma seruvenının sonunda, 2002 yı nasd yazar bdemem ama benım yazma Taş plak ar$lvclsl ve araştırmacısı Cemal Ünlü SAYFA 16 C U M H U R İ Y E T SAYI 754