Katalog

Macar edebıyatını yakından tanımak icîn Oyuncak ayıcığını hatırlıyor nnısun' Belkı bebeklerın de duruyordur' Anntcığım pekı orada gaıdıyan var mı* Hayır yok O zaman dedı Oradan kaçabılır mı yız* SINIRSIZ SEÇENEK îyı gunler hanımefendı Nasıl yardımcı olabılırım efcndım'1 Kahverengı bır şapka ıstıyorum Ne tur bır şapkaı* Spor klasık genış kenarlı' Sız ne onerırsınız' Şunu bır deneyelım Tuy gıbı hafıf tır rengı de ne (,ok kovu ne <,ok ac,ık Hemen orada bır ayna var Bakın lut fen' Sanırım fena durmadı Sankı sızın i(,ın yapılmış Zahmet vermeycceksem başka bır tane daha deneyebılır mıyım'' Iabıı kı ijunu da onerınm Aslında bu da lyı durdu Hangısını seçsem ataba' Belkı bır u<tuncuyu'> Bu modclı de pek çok muştcrımız tercıh edıyor Bu da ılk ıkısı kadar yakıştı sıze Haklısınız Pekı bu uçunun hyat lar kı nedır1 Fark yok efendım Pekı kalıteleri'' Kalıte farkı da yok efendım Pekı o zaman bu uç şapka arasındakı rarkın ne olduğu nu soyler mısınız' Hiçbır şey Bızdc uç ayn kahverengı eıktk şapkası yok kı1 Kaç tanc var pekı • * Yalnızca bu var Peş peşe uç kez denedı ğım mı' Evet Oyle Hangısınde karar kıldınızr1 Tam bılemıyorum ama sanırım ılkın de Dığer ıkısı de gozden geçırılebılır bence Hayır hayır bırıncıde ısrarlıyım Nasıl ıstersenız efendım Gule gule kullanın BODRUMDAKİ OÜŞÜNCELER Top, kırık bır camdan doğu bodrum kattakı korıdora duştıı Çocuklardan bırı kapı gorevlısının on dort vaşındakı kızı topallayarak pe şınden koştıı Tramvay zavallının baca ğının yarısını koparmıştı Dığer çocuk lara top toplayarak mutlu oluyordu Bodrum katından hafıf bır ışık suzu luyordu Bu yuzden koşede bır şeyın kı pırdadığını fark edebıldı ve o yone doğ ru seslendı tahta bacaklı kuçuk kız "Sen burada ne arıyorsun benım tatlı mınık kedım1' Topu aldı tek yapabıldığı şey buydu ve olanca hızla oradan ayrıldı Çırkın yaşlı ve kotu kokulu sıçan kedı sanılan oydu bırden acıyla ırkıldı Hayatı boyunca hıç kımse bır kedıyle konuştuğu gıbı konuşmamıştı onunla Bugune dek herkes ondan tıksınmış komurle taşla kovalamış ya da korkuyla kaçmıştı Bır kedı olarak doğmuş olsaydı eğer, her şey ne kadar da farklı olurdu dıye duşundu o an Sonra da bu kadar doyumsu/uz ışte curetkâr hayaller kurmayı surdurdu Ya kapı gorevlısının tahta ayaklı kuçuk kı zı olarak doğmuş olsaydı > Bu fazlasıyla guzel olurdu Hayallerc sığmayacak kadar guzel • Bır Dakikalık Oykuler / htvan Or ktny / Macanadan çtvınn SıvgıCan Aysevener / Sel Yayıncılık/86 s K İ T A P 'Bir Dakikalık Öyküler' Kitapta yer alan öyküler kısa olmalarına karşın çok değerliler. öncelikle okura zaman kazandırdıkları için. Öyküleri okumak öyle haftalarca dikkat harcamayı gerektirmez. Rafadan yumurta kaynarken ya da aradığınız kişi telefona yanıt verene kadar okunabilir. • Orhan TULEYLİOĞLU 1942'de bu hızmetın yen yuz bın kadar Macar askerı nın olduğu Don Cephesı dır 1943 te duştuğu Sovyet savaş esırlerı kampın dan 1946 Noel'ınde donebılır 1949'dan başlayarak Gençhk Iıyatro su'nun, 1951'den başlayarak Macar Halk Ordusu fıyatrosu nun dramatur gu, 1954'te ıse Edebıyat Yayınevı nın danışmanı olur 1956 ayaklanması sıra sındakı tutumu nedenıyle yazar olarak beş yıllık yasağa çarptırılır Bır ılaç tab rıkasında çalışmaya başlayan yazarın yukselışını altmışlı yılların ortasından sonra artık hıçbır şey durdııramaz Macar tarıhının trajık olayları, farklı rejımler her donemın kendıne ozgıı baskıları Orkeny ın kendıne ozgıı ıro nık dılını geltştırmesıne bııvuk katkı sağlamıştır îlk onemlı oykusu olan ve Szep Szo dergısınde yavımlanan Denız Dansı, Nazı çılgınlığı ıle ılgılı grotesk bır kehanettır Orkeny ın sakıncalı olu şunda bu oykunun de payı olmuştur Yazar 1941 yılında bu adla bır oyku kı tabı yayımlar Bu yazılarında Batı ede bıyat akımlarının etkısı hıssedılırken savaş ve esırlığın neden olduğu acıları belgesel bır nesnelhkle yazıya dokmeyı başarır 1956'da yayımlanma yasağın dan sonra çıkan ılk kıtabı Kudus Pren sesı sansasyon yaratır Çeşıtlı yonlere kapı açan bu kitapta eskı gerçekçı fa kat yenıden elden geçırılmış yazılarının dışında Kedı Oyunu adlı kısa romanı, ıronık vc gunluk hayattan grotesk tas vırler yer alır Bır Dakıkalık Oykuler'de yazarın, ayrıntılı epık tasvırler ve psıko lojık gerçeklık yerıne her şeyın ozunu yakalayarak oykulerını yoğunlaştırma ya başladığı bu yapıtı uslubunun radı kal yenıleşmesının ılkı olarak gorulur Altmışlı yılların ıkınu yarisından sonra oyun yazarlığı ağır basar Absıırd tıyat ronun Macarıstan'dakı ılk orneğı olan Tot lar (lotek ) adlı yapıtını başarıvla sahneye koyar I ıyatro alanındakı başa rıları vuıtdışina ta şar Yazar, 1969 da Pa rıs'te Kara Mızah Buyuk Odulu'nu ka zanır Orkeny, yazar karakterıne en uygun bıçımı bu Bır Dakıkalık Oykuler dıye adlandırılan kısa oykulerde bulmuştur Bu turıın keşfedıcısı ve ısım babası da kendısıdır Oykulerdekı ıç gergınlık bırbırıne zıt nıtelıklerden doğar Rasyonalızm ve ırabyonalızm, sağduyu ve du yarlılık, varoluşun gızemlı yucelığı, ko nuların siradanlığı ve dılın basıtlığı Zıt unsurların bu beraberlığı ozel bır dun ya bakışını Orkeny e ozgu grotesk bır uslııbu doğurur Tema yclpazesı çok zcngın olan yazar dort konuyu defalar ca ek alır Sanatın ustun gucu savaşin kotuluğu, Macar ulusunun karakterı ve olum Oyunları dunyanın dort bır yanında sahneve konan yazarın yapıtları, başta Bır Dakıkalık Oykuler" olmak uzere dunvanın bırçok dılıne çevrıldı Sevgı C an Aysevener yazarın bırçok oykusu nun yer aldığı bu yapıtından ku<,uk bır demet sunuvor bıze Seveceğınız ve tekrar tekrar okuvatağınız gulduren, dusunduren bu oykuler sızı yazmaya kışkırtacak EVDE OLMAK kuçuk kız yalnızca dort yaşındaydı Aklı bır (,ok şeye yetmıyordu henuz Annesı yaşamlarındakı buyuk değışımı kavratabılmek ıçın, kızını dıkenlı telle rın yanına goturdu ve uzaktakı trenı gosterdı Ne guzel değıl mi'' Bak bu tren bızı tvımi7e goturecek O zaman ne olacak kı? Evımıze kavuşacağız1 Pekı ev ne demek' dıye sordu çocuk Bundan once yaşadığımız yer de mek Orada ne var'1 ır Dakıkalık Oyku ler (Egy Perces Novellak) kıvrak zekâsı ve ıro nık uslubuyla tanınan, Macar grotesk edebıyatının unlu yazarı Istvan Orkeny'ın aynı adlı yapıtından Sevgı Can Aysevener ın seçıp çevırdığı oykulerı ıçerıyor Istvan Örkeny, çoğunluğu Budapeş, te'nın kent olarak sunduğu tarklı tatların etkısındekı oykulerınde, Macar kulturu ıle ılgılı olağanustu ıpuçlan su nuyor okura Sureklı değışen rejım ve bıına uyum sağlama çabasındakı Macar ınsanı ıle bu ınsanların alışkanlıkları, umııtları duşlerı duş kırıklıkları ıle anılarını kısauk oykulere sığdırıyor Yazar, huznu, acıyı anhk mutlulukları ve bırbırıyle kesışen ılgınç ınsanlık du rıımlarını gunlıık koşuşturma ıçınde fark edemedığımız bırçok ayrıntıyı, gerçek duyarlığın ınsancıllığın ve yaşa mın anlamıyla bırleştırırken sınırları aşan dıışunsel gucuyle evrensel ınsan değerlerıne goturuvor bızı Istvan Orkeny varlıklı bır kentsoylu aılenın çocuğu olarak 1912 de Avus tıırya Macaristan împaratorluğu nun son gıınlerınde dıınyaya gelır Lıse eğı tımınden sonra yazına ılgı duyduğu halde eczacı babasının ısteğıyle daha pratık oğrenıme yoneltılıp teknık unı versıteden kımya muhendısı dıploması nı alır ama bununla yetınmez ve ecza cilık fakultesını de bıtırır O sıralarda yazmaya da başlayan Orkeny' ın bır oykusu, edıtorJuğunu AttıJa Jozsef' m yaptığı Szep Szo dergısınde yayımlanır O gunden sonra Attıla Jozsef ıle ılerle yen dostluğu babasının, onu yurtdışı na gondermesıyle sona erer Çunku ba bası polıs tarahndan oğlun solcularla goruşuyor dıye uyarılmıştır Istvan Or keny, 1938 de Londra da 1939'da Pa rıs te bulunduktan sonra 1940 ta Ma carıstan'a doner Ikıncı Dunya Savaşı sırasında Yahııdı asıllı olduğundan bır kaç deta zorunlıı hızmete çağrılır SAYFA 18 "B C U M H U R İ Y E T S AY I 7 53