Katalog

toy'u Rusça okurdu Tatıl sırasında polısı ye kıtaplar okumayı sevcrdı " (18) Kandınsky nın bıı ozellığı de sanatçı ar kadaşlarına sanata ıhskın makaleler yazdır maktır "Buyuk Bırleşme' (Synthese) du şuntesı hlızlenır, o donemden berı, sanat çılara sanata ılışkın makaleler yazdırmak vc bunları bır cıltte toplamayı duşunuyor du" (19) Kandınsky, tasansını gun ışığına çıkartmak ıçın ressajn Frans Marc tarafın dan buyuk destek gorur 1912 Mayısında beklcnen yıllık Pıper Yayınevı tarafından Munıh'tc yayımlanır Bununla bırlıktc, 1911 sonbaharında Pıper, Kandınsky'nın "Sanatta Tınsellık Uzenne" adlı makalesı nı yayımlar Yanı sıra, Aqustc Macke'nın olumunden sonra, bıraktığı yazıların ara sında, 1911 Ekım tarıhınde daktılo ıle ya zılmış ve yıllığın yonetmenlen tarafindan ımzalanmışbıronsozbulundu Modernes teuğın bu onemlı belgesınde 'Mavı Suvart' duşuncesının temel ılkelerı anlatılıyordu " (20) Nına Kandınsky, donemın sanat çevresı ıle ıçlı dışlıdır Sanata karşı duyarlı, araştı ncı, ınceleyıcı ve tıtızdır Sanatçılar uzen ne yazılan tanıtım, değerlcndırme yazıla nndan bır haylı tedırgın ve yazılanların nes nel gerçeklerden uzak olduğunu bebrtır Sozgelımı, "Mavı Suvan" (Mavı Suvan'nın yıllığı çağımızın en heyecan verıcı sanat kı taplarındandır) hakkında olumsuz eleştın lere karşı şunlan dıle getınr "Çoğu kez kendılerını sanat uzmanı gıbı gosteren bu laşılenn busbutun kotu nıyetlı olduklarını soylemek doğru olmaz ama, tembelhkten ya da kuçumsedıklennden, devnm belgelcrını lyı ıntelemedıklerı ıçın hata yapıyor lar Butun bunlardan başka hayatlarında hıç gormcdıklerı sanat yapıtları hakkında yazı yazan sanat uzmanları da var Yazısına devamla bu tur o/cnsizlıklerın" sanat ve sanatçilara ılışkın yanlış yargılar doğuru y<ır Bıınlar gencllıkle çok buyuk yanlış an lamalara yol açıyorlar" dıyor ve herdonem de olduğu gıbı bu konuda da yararcıları negatıf yonde sanata ve sanatçılara ressam lar, sanat tarıhı yazarlarına çıkarları doğ rııltusunda bılgıler verıyorlar Sanat tarıhı nın parlak donemınde yer almak ıçın bazı tablolara eskı tarıh atmakta hıçbır sakınca gorulmuyor" ( ) (21) Dunun sanat ve cdebıyat dunyasında ya pılan eşıtsızlıklerı adam kayırmacaları, ıde olojık değerlendırmelerı, bclırlı klıklcrde olmazsa olmazların' ustesınden gclmenın /or olduğunu ama bazı gerçeklen dc orta ya çıkarmanın ınsanlık gorcvı olduğunu soyleyen N Kandınsky, şunlan yazmaktan da kendını alamıyor, dıyor kı "Bırtakım yazarlar ıse dost olduklan ya da hoşlandık ları bazı sanatçılar ıçın sozun ona kıtap ya da eleştırı yazısı yazıyorlar Bana kalırsa bu sanata hızmet etmekten çok sanatçılara dal kavukluk etmektedır Tam tcrsıne, açık ve îçten bır cıddıyet onlara daha çok y^rarlı olur " (22) N Kandınsky, yıne bu konuda ılgı çekı cı tavnnı ortaya koyar vc şunlan soylcr "Ne zaman bmsı Kandınsky nakkında yazı yaz sa, onunla ılgtlı butun belgelenn çok buyuk dıkkatle ıncelenmesı konusunda dayatı rım " (23) 0 , AYNI ANDA, BİR ROMANTİK. BIR DUSÇU, BIR KÂŞİF VE BİR MASAL ANLATICISI. . AUOUSTE MACKE Kandınsky, sanat sorunsalı u^crıne dık katı çekıcı duşuncelerını kıtaplaştırır Osa lcce bır ressam dcğıl, aynı zamanda resım •>anatının bır kuramcısıdır Andre Brcton ve Kandınsky arasında dtrın bır zıhınsel ya <mhk vardır Gerçekııstuculuk akımının uırucusu Fransız şaır ve yazar ve duşunur \ Breton, Kandınsky'nın resım sanatında ^e kuramında yaptığı kalıcı çalışmaların Miemının butunuyle bılıncındedır Kcskın ıır zekâya vc ongoruyc sahıp olan A Bre on, Kandınsky aılesını Ncuılly'de yapmış ılduğu bu zıyaret sırasında bı?e şunu açık amıştıderN Kandınsky 'Gerçekustuuı er uzerındekı etkınız yadsınamaz " (24) 1910 yılında Avrupa'da buyuk bır ılgı ve J M H U R İ Y E T K İ T A P yankı uyandıran.f tam on yılda ta mamlanabılen baş yapıtını "Ubcrdas Geıstıgc ın dcr Kunst"u (Sanatta M anevılık/Tı nsellık Uzerıne) yazmış VL 1911/12'de Munıh'te yayımlanmıştır Soz konusu yapıt, soyut. resmın estetık yonden, benımsenmesı ıçın orta\ ya atılan kanıt ve ozgun\ duşuncelen kapsar i ~ ~ Ona gore sanat yapıtının doğuşu " H e yecan duygu sanat yapıtı" bıçımınde sıra lanıyordu Seyırcının (alımlayıcının) sanat yapıtını anlaması ıse "sanat yapıu duygu, heyecan" sırasına gore olması gerektığını soyluyordu Aynca sanat yapıtının doguşu nun gızemlı, bılınçsız, kendıüğınden oldu ğunu yazar ve şunlan ekler "Bır kez sanat yapıtı sanatçının elınden çıktığı an, artık kendıne ozgu bır hayatı olup tumuyle ba ğimsız olarak yaşan ve çevresıne etkı eder O, aynca onemle uzennde durduğu "soyut sanatın" da bılınçsız olarak meydana çıktı ğını belırtır Kıtabın gınş bolumunde de Pıcasso ve Braque'ın da Kubızmı bılerek ortaya atmadıklarına vurgu yapar Başanlı geçen oğretmenlık hayatında resım sanatı tarıhınde buyuk bır yankı uyandıran "Punk, Lınıe, zu Flache" (Nokta, Çızgı ve Alan) adlı kıtabını 1926'da yayımlar Butun Bauhaus donemı boyunca her şey de sayısız goruntu bulmada, anlamada, yo rumlamada ve ıncelemede bır duşunur edesıyla derslerını verır Oğrencısı Jean Lcppıen şu onemlı vurguyu yapar " Kan dınsky oğretısının temel tlkesı bıze dunya yı bır ressamın gozlenyle gormcmı/ı sağla maktı " (25) ( ) Kandınsky bır Rus değıl bır Doğuluydu Mctaforlar ve ornekler ve rerek konıışurdu Ç ok renklı bır anlatıın dı lı vardı ü n a gıtmeden once dunyaya bakış açım dardı ( ) bana genış bakmayı oğrettı Bunu bana ılk oğreten oydu" (26) 1913 yılında yayımlanan "Rutklıchc" (Mazıye Bakış/Geçmışe Bır Bakış) adlı kı tabı otobıyografık bır dencmedır Anıları nı derledıgı bu kıtabında sanatçı, ıçsel duy gulanımlannı yalın bır anlatımla dılc getı rır "Butun bu blhmlerı çok scvdım ve bu gun de kendımı bulmama yardım eden o coşkıı dolu anları gonul borcuyla anımsı yorum " (27) Kandınsky bu sozlerının ar dından şu onemlı tespıtı ve ıtırafı(nı) da soylemeden geçemez "Yalnız, benı zama nın ve dunyanın dışına goturme gucu olan sanatla daha ılk ılışkımde, o anlar ışıltıları nı yıtırdıler Bılımsel çalışmalar bana hıçbır zaman ıç genlımılennın ve yaratıcı anların o buyuk deneyımını yaşatmadılar " (28) Bır bılge edasıyla sanat felscfestnın ayrın tısını ne guzel ıfade cder "Gerçcğın"ozel lıkle ve kesinlıkle sanatta yalan yanlış bılı nen yuce ve devınımsız bır temel ven olma dığını, tersıne yavaş ve sureklı bır dcvınım \ \ Ie dolu, değışken bır yucelığı olduğunu \ \ anladım " (29) "Geçmışe Bır Bakış'ta Kandınsky, "re Isımyapmaeylemının" kuramınonunde \gıttığını belgeler ( ) 'Sanat tarıhının \ doğru ve yerınde bılgıler vcrmesı ge rektığını duşunuyorum"der (30) Mıchel Scuphor, "Dıttıonnaıre de la Peınture Abstraıte" adlı yapıtında Mondnan ve Kandınsky'yı şu sozler letanımlıyor " Kandınsky veMond nan yalnız ressam değıl, aynı zaman 2Z~ da duşunurdurler Onlarca sanata aıt mcselelenn ınsana aıt meselelerden farkı yoktur Sadece resme yenılık getırmek değıl, ınsanlığı doyurucu bır sıprutuel bıl gıye sahıp kılarak, ustun bır çağa ulaştırmak ıstedıler tnsanlığın bu altın çağını, ancak sanatçı hazırlayabılırdı Bunun ıçınde sa natçının kendı kendını yetıştırmış olması gereklıdır Bu bakımdan resım ve resam bır butun olmalıdır Fov'lar ve Kubıstler sadecc bırer ressamdılar, Kandınsky ve Mond nan bır peygamberdırler " (31) ÇEVİRİ UZERİNE BİR DECİNME "Sezar'ın hakkı Sezar'a" vermek koşu luşla "Kandınsky ve Ben" adlı kıtabın ya yımlanmasına onayak olan edıtor, sayın Ja le Parla'ya ve Fransızcadan ddımıze ka/.an dıran sayın Gulnar Oney'e burada teşekkur etmek ıstenm Asbnda kıtap, okurlarla, 'sa natseverlerle' daha onceden buluşsaydı dıye duşunuyorum Ancak çevırının kusur suz olduğunu ne var kı soylemek çok zor Dızgı, yazım yanlışları, yer yer 'dıl hâkımı yetınden' uzaklaşma, sozcuk seçımınde O7ensızlık ve 'çevın kokan' çcvırmenın dık katsLzlıklerı goze çarpıyor Yanı sıra kıtabın tıtı? bır bıçımde 'redaksıyondan' geçırıl medığmı fark edıyorsunuz OrnekJer Mu nıh Ayrımı'nın Munıh Akademısı'nın (s44) bır takım bırtakım (s 46 64 66) kararszm kararsızım (s 47) yollar yıllar (s 51) ıçındı ıçımdc (s 53) Moıssey Kogan Moıssey Kagan (s 54) scrım var resım var (s 61) sanat evnmı sanat evrelerı (s 62) yanı aynı(s 68) "Ida Bıenert çağdaş sanat koleksıyonu yapmaya çok erken başlayan çok unlu bır koleksıyoncuydu ' (s 133) (îkı kez "çok" sozcuğu kullanılmış ) yanı aynı (s 168) derselerın derslerın (s 169) katıpları kıtaplan (s 172) "Saat bır buçukta yenen oğle yemeğın den once Seıne Nchn boyunca Boulogne ormanına dek uzanan alışılmış yunıyuşunu yapıyordu, çunku bu orman durmadan yı ncledığı gıbı, "Bu ozgur Parıs'te en sevdı ğı bolgcydı " (s 198) (Dıl hâkımıyetı olma yan, bırebır çevrılmesınden kaynaklanan bır anlatım bozukluğu goruluyor Ş O ) "Elektrık ışığında sadece descn yapardı " (s 199) (Desen yapılmaz, desen çızılır Ş O ) sıyası bır duşunceyle flort edıyorlar " (s 207) (Duşunceyle flort yapılır m P " ısıtıyordu ıstıyordu (s 215) Aya Sofya Ayasofya (s 247) "Ayrımına' so^cuğunu çcvırmen surek lı olarak cumlc ıçınde kullanıyor Sozgelışı " ayrımına varamadığım bır şekılde ortaya çıktı " (s 80 260 vd ) ("far kına" varama7 mıyızr1) zcrafet Zarafet (s 263) Prıse Pans'e (s 269) ernekler ornekler (s 270) "Kandınsky'nın ozdeyışını benımsedım AlçakgonulluJuk " (s 272) (Ozdeyış bır ılkeyı kısa ve kesın bır bı çımde anlatan ozlu soz Oysa "alçakgonul luluk" kalıplaşmış bır sozdur Ş O ) Eqargne Sandığı olayı Eqargne Sokağı olayı (s 273) "Butun gucunu, yapıtını her yerde kabul cttirmeye yoğunlaştırdım, bu da yaşamıma olağanustubıranlamveamaçverdı "(s 283) Yukanda venlen ornekte olduğu gıbı, bı rebır çevınden kaynaklanan bu tıp "dıl yan lışlan"yla çevırılerde hep karşılaşıyoruz Çevınnen Turkçemızın nasıl ıfade edılece ğı konusunda hıçbır kaygı taşımıyor) "veamaçverdı"gereksız, cumle "anlam kazandırdı" ılenoktalanacak Bunabenzer ornek dıl yanlışı çıkarmak mumkun SONDEYİŞ Nına Kandınsky, sanatçıyla geçırdığı (1917 1944) yırmı yedı yıllık hayat arka daşlığı ıle bırlıkte, (2 Eylul 1980) olunceye kadar tabloların korunması, sergılenmesı ve ızlenmesı ıçın gosterdığı olağanustu ça balar ovguye değer Bu sonımluluk onun sanatçıya ve sanata bağldığını ve sevgısını gostcrır Nına, değışık ve ortak bırçok ko nuyla uyumlu bır dostluğun, sevgının ve aşkın oykusunu anlatır Kandınsky 1934'te karısıyla bırlıkte Pa ns'c yerleşmck ıçın Almanya'dan ayrılmak zorunda kalır Pans'e yerleşırler Orada dostluk kuracağı Chagall, Leger, Mıro, Monılnan, Magncllı, Breton ve I lans Arp'la karşıJaşır, onlarla yakın bır ılışkı kurar Sa natçı olduğu 13 Aralık 1944 yılına kadar, Parıs'te cskızler ve suluboyaların yanında eşsız guzellıkte yuz ellıye yakın yağlıboya tablo ortaya çakarır, ayrıca sayısı/ makale ve deneme yazar Bu donem tablolan olgunluk çağının ve "Buyuk Bıreşım" ılkesıyle ya ratısıntn çok ozel bır donemını oluşturur Kendısmı "Rustan çok Doğulu hısse den" Kandınsky'nın soyut resmın tarıhın de onemlı bır yerı vardır Bu buyuk sanat çı yaptığı resımlerle hem Rus ve Alman re sım sanatı ıçınde hem de kendı donemı ve sonrasında farldı, ozgun olabılmeyı başar mıştı Soyut resmın kılometre taşlanndan bın olan Wassıly Kandınsky'ı uzenneyazı lan "Kandınsky ve Ben", "Nına Kan dınsky'nın anılarıyla kocasının çehresıne eklediğı yepyenı çızgıler aşkın bılgıye gı den en ıyı yol olduğunun kanıtrdır (32)» DİPNOTLAR 1 Nına Kandısky, Kandınsky ve Ben, Çev Gulnar Oney, lletışım Yay, Ist,2OO3,s 13,2 a g e . s 14,3 a g e . s 15,4 a g e . s 1 6 , 5 a g e , s 1 7 , 6 a g e , s 13 (Nına Kan dınsky'nın fotoğrafına (resımaltı) yazdığı anlamlı soz Ş O ), 7 a g e , s. 126 ,8 a g e , s 129 , 9 a g e , s 132,10 a g e . s 132,11 a g e . s 154 ,12 a g e , s 40 , 13 a g e , s 42 ,14 a g e ,s 44 ,15 a g e , s 45 , 16 a g e , s 4 6 , 17 a g e . s 199, 18 a g e . s 280, 19 a g e , s 7 3 , 20 a g e . s 75,21 a g e . s 64,22 a g e , s 66,23 a g e , s 6 5 66,24 a g e . , s . 2 H . , 2 5 a g e , s 158,26 a g e . s 159,27 a g e , s 2 9 , 2 8 a g e , s 29 , 29 a g e , s 52 , 30 a g e , s 85 ,31 Sevım Erdem, Mo dern Sanat, (Kendı Yayını), Ist , 1963, (Bırıncı baskı), s 209, 32 Kandınsky, a g c , s 291 Nina Kandinsky: Kandinsky ve Ben/ Çev dultıar Öney/ tU Yaytnlan Utanbul 200İ./291 s 19 s fotoğraf S AY I 731 SAYFA 17