Katalog

Dilbilîmci Prof. Dr. Doğan Aksan bu kez şiire yöneliyor dderle zîîmlemeleri Doğan Aksan, önsöz ve Giriş yazılarıyla başlattığı şiir çözümlemeleri kitabını, Şiir İncelemeleri ve çözümlemeleriyle llgili Kavramlar üzerine, Şiir çözümlemeleri ve Genel DeğerlendirmeSonuç bölümlerine ayırmış. Aksan, önsözde çok önemli bir noktaya değinerek diyor ki: "Bizim, şiirle ilgilenen eleştirmenlerimiz, yazın tarihçilerimiz bir şiiri ele aldıklarında çoğunlukla, o şiirde, dilin kullanılışında başvurulan anlam olaylarına, anlatım inceliklerine yeterince eğilmeden kişişel beğenilerinin ürünü olan öznel değerlendirmelere giderler. Halbuki, dile dayanan bir yaratı olan şiir, duygulanclırma, etkileme gücünü dilin inceliklerinden, onun kullamlışındaki başarıdan alır. Dilin gücü de şiirde büsbütün ortaya çıkar." SAYFA 12 ın çozumlemeye gırışmek ıse, Ferhad'ın Bısutun dağını delmeye kalkışmasına benzer Elbette Doğan Aksan oğretmenımız de bunun boyle olduğunu bılır Onun yaptı ğı, en azından, şıırın nasıl okunması, nasıl algılanması, şıırden ne anlaşılması, tadına nasıl vanlması gerektığıne daır guzelduyu sal bir algılamaya katkıdır, kısaca soylemek gerekırse, ımgesel duşunmeyı ınsana oğretmenın yolunu gostermektır Bunla rın dlşında, orneğın okullanmızdakı Turkçe edebıyat derslerınde "Bu şıır ne demek ıstıyor, açıklayın" ya da "Bu şırı duzyazıya çevırın ve ana fıkrını çıkarın" gı bı saçmalıkların onunu keser de, oğret menlere şıırın nasıl ışlenılmcsı gerektığı konusunda bır fıkır verebılır, sanıyorum Belkı bıraz daha ılen gıderek dıyebılırız kı, Aksan'ın şur çözümlemeleri dılın ışlevlennden bırınuı şıırsel ışlev olduğunu, dolayısıyla ınsanın dılını daha bır zengın A gılamasına katkılar sağlar ŞİR AKILDIŞ DW Ayrıca, dılbılımın savunduğu gıbı, tek sozcuğun anlamı olmadığını, sozcuklerın bırbırlenyle ılışkıye gırerek anlam kazan dığını, bunu da belırgın olarak şur goste rır bıze Çunku şıır, çoğul anlamlı/çok an lamlı dıl yaratılarına en elverışlı olanıdır ve dılı anlamsal değışıklığe uğratarak zengınleştırır Bunu şıır uzerınden gostermek, şıır çozumleme ışımn en onemlı ışlcvı olsa gerek Şıırın dıle bu katkısını Prof Ak san, J L Jaubert'den alıntılayarak gosterıyor "Şurı duzyazıdan ayıran, bır şeyı daha ıyı, hatta farklı bır bıçımde ıfade etme M değıl, daha fazla şey soylemesı, başka bır şey soylemesıdır Bu "fazladan' olanı ya da 'başka şeyı' tanımlamaktan ıfade ct mekten daha guç bır şey yoktur "(Agy s 18) Ama Melıh Cevdet Anday, Doğulu bır bılgıye ozgu doğallıkJa ve kestırmeden, "Tanım akıl ışıdır Şıır ıse akıldışıdır" dıyerek sorunu çozuverıyor' Hadı bız 'akıldışı' nıtelemesını tırnak ıçınde algılayalım Prof Aksan, şıır çozumlemelerınde an latım ozellıklerı, dılı kullanmadakı ustalık, betımlemeler, benzetme, aktarma gıbı an lam olayları vc ses oğelerının yanı sıra şa ırın, okuyan/dınleyene aktardığı ımgelerın bır butun olarak goz onunde tutulması gerektığı goruşundedır Bu anlayışla, ınce lcmcye tabı tuttuğu şurlerı ıçerık oz ve su nuluş olarak ıkı obekte değerlendınyor Kıtabın Şıır tncelemelerı vc Çozumlemelerıylc Ilgılı Kavramlar Uzerıne bolumunde de, şur çozumlemelcrınde geçen 'Lırık' ve 'Lırızm' kavramları, îmge, Şur ve soz cukler Alışılmamış bağdaştırmalar, Ben zetmeler Dcyım aktarmaları, Yınclcme lcrveSapmalarkavramlaıını açıklıyor Şı ır încelemelcrı bolumunde ıse Yahya Ke mal Beyatlı ıle başlayıp kuçuk Iskendcr'le bıten 40 şaırden 43 şıırın çozumlemesını yapıyor Prof Aksan, kıtabının Genel Değer lendırmc Sonuç bolumunde, "Kıtabı mızda yer alan şıırler bır butun olarak gozden geçırılecek olursa, sanıyoruz, son 60 yıl ıçınde şnrımızde gorulen değışme ve gclışmeler, ozellıkle de tkıncı Yenı akı mı ve sonrasında ortaya çıkan eğılımler uzerınde genel bır ızlenım cdınılebılecektır "(Agy s 225) dıyerek, bu donem de ya/ılan şıırımız uzerıne ızlenımlerını scrgılıyor Kıtabın bır yerınde de Garıp şıırının "heıkesçe, kolaylıkla anlaşılabı len" bır şıır olması nedenıyle, o donem şaırlerının uzeıınde durmadığını soylu yor Şurı çozumlenen şaırlcrebaktığımız da, bu nıtclıktekı başka şaırlerın şurlerı nı de ço/um]emı*d)gınj gpmyvmz Prof Aksan'ın bır poetıka cl kıtabı nı telığı de taşıyan Cumhurıyet donemınden Bugune Orneklerle Şıır Çözümlemeleri çalışmasındakı şıır çözümlemeleri daha ayrıntılı ve şıırlerın daha bır derınlığıne ınılcrek yapılabılırdı Yıne de emeğıne sağlık • Cumhurıyet Döneminden Bugüne Orneklerle Şiir Çözümlemeleri/ Prof Dr Doğan Aksan/ Bılgı Yayıncvı/ 2001/ 228 s K İ T A P ~l Hüseyin ATABAŞ T I urkıye'de dılbılımın onculerın den ve Ankara Unıversıtesı DTCF'de ılk I'urkçe dılbıhm bolumunu kuran Prof Dr Do ğan Aksan'ın Cumhurıyet Donemınden Bugune Orneklerle Şur Çözümlemeleri kıtabı, Aralık 2003 ayında yayımlandı Bir dılbılımunın şiır uzerıne duşunmesı ve urunler vermesı çok onemlı bente Çun ku şur her şeyden once bir dıl daha da onemlısı bir anadılı sanatıdır Aksan'ın şı ırle ılgtlı ıkı çalışması oncekı yıllarda, I lalk Şıırımızın Gucu ve Şıır Dılı vc Turk Şıır Dılı adlarıyla yayımlanmıştı Oellıkle Şı ır Dılı vc Turk Şıır Dılı kıtabı ulkemızde pek de benzerı olmayan bir başyapıttır Aksan, Onsoz ve Gırış yazılarıyla baş lattığı Şur Çözümlemeleri kitabını, Şur In celemelerı ve Çözümlemeleriyle Ilgılı Kav ramlar Uzerıne, Şıır Çözümlemeleri ve Genel Değerlendırme Sonuç bolumlcrı ne ayırmış Aksan, onsozde çok onemlı bir noktaya değinerek diyor kı "Bı/ım, şı ırle ilgilenen eleştırmenlerımi7, yazın ta rıhçılerımız bir şıın cle aldıklarında ço ğunlukla, o şurde, dılın kullanılışında baş vurulan anlam olavlarına, anlatım ıncelık lerıne yeterince eğilmeden kışısel beğenı lerınuı urunu olan oznel değerlendırme lere giderler Halbuki, dıle dayanan bir yaratı olan şur, duygulandırma, etkileme gucunu dılın inceliklerinden, onun kulla nılışındakı başarıdan alır Dılın gucu de şı ırde busbutun ortaya çıkar "(Agy s 11) Neden oyledır? Çunku şur gunluk vc duz yazı dılınden farklı bir ust dıldır Dılın gı zıl gucudur Bunun ayırdında olmayanîar şurı algılayamaz ve tadına varamazlar şunce coşku oğelerını oluşturan ve anlam olayı sayılan soz sanatlannı, dıl kullanı mındakı ustalıkları aydınlatmaya yonel mektır"(Agys 12) Prof Aksan, çalışmasının Gırış bolu munde, şurın gucunu ddden aldığı gerçe ğıne yenıden vurgu yapma gcreğını duy muş ama bu kcz bir başka açılım yapma gcreksınımı ıle "Şıır guıunu dılden alır, şıırın araç gercu, hamuru, mayası dıldır I ıpkı dılın, şur oğelerıyle guçlendığı, da ha etkıh anlatımlara ulaştığı gıbı Dunya nın herhangı bir yerınde bir şur, ıçerığı, ımgelcıı, yarattığı tasarım ve çağrışımlar Ia, seslerden kurduğu orguyle coşku verı cı ve kalıu nıtelık kazanmışsa, ınsanları etkılemışse bu başarıda doğrudan doğ ruya dılı çok ıyı ve ustalıkla kullanmış ol masının buyukpayı vardır "(Agys 15) Bu bağlamda, sanat duzeyıne ulaştıran guzel duyusal bir dıl yaratısı olan şıırın dıle kat kılar yaptığı goruşu haklılık kazanıyor Bu karşılıklı verımlılık alışverışınde, "Şaırler çok degışık ungelerını aktarabılmekte, çok o/gun bcn/ctmelere, soz ve anlam sa natlarına başvurabılmcktc dılın daha on ce kullanılmış ya da kullanılmamış bağ daştırmalanna yonelcbılmcktedıı Butun bıınlaıı so/c donuşturenler so/cuklcrdıı, onların anlam ve ses değcılcrınden yarar lanmada gosterılecek ustalık bızı etkıle yen bir şıır yaratır "(Agy s 15) İMCESEL DÜŞÜNMEK Sayın Aksan'ın bu soyledıklerınden bcn bılınen şu anlamı yenıden çıkarıyo rum Şurı sozcuklerın sozluklerdekı du ruşu yaratmıyor Gerek şaır, gerek okur olarak şıırc ulaşmak lçın sozcuklerın oluş turduğu dılsel yapının gunluk yaşamdakı duıuşunun otcsıne sızmak gerckıyor (, unkıı ımgcsel duşunmek demek olan şı ıısel anlam oraya ulaşınadan kendını ele vermez Şıır sozcuklere çokanlamlı bir katkı yapar Ama unutmamalı kı şur dıle yalnızca yenı anlam zcngınlıklcıı yukle mek demek dcğıldn Bııtun bu sozlerden sonra, "Şııı çozum leme ne ışe varar" soıusunun yanıtını bııl maya yonelık olarak, hafıf adımlaıla bir ge7intıyc çıkalım Hanı Montaıgne ne dıyordu "Şıırın orta hdllibi vcyd kotu.su ıçın kurallar, ustalıklar bir olçude olabı lır, ama yukseğı, harıkuladesı aklın kural larını aşar Onun guzelhğını tam ve sağ lam olarak gorcnler, bir şımşeğın ıhtışa mına benzer bir parıltı gormekle kalırlar Butun şur muhakememızı tatmın etmez, allakbullakeder"(Ç S Eyuboğlu 1947, s 133) Bu goruşu benzer sozlerle çozumleme ışı ıçın kullanalım Şıırın kotusunu, orta hallısını çozumleme çabası, şıır he veslılerı ıçın bir ışe yarayabılır Buyuk şı DUYCU. DÜŞÛNCE. COŞKU Işte Prof Aksan, şur çözümlemeleriyle oguzel duyusal (estctık) tada davet edıyor bızı Sonra da gunumuz şıırının gcnış yo rum payı bırakma ozellığını vurgulayarak "Yenı şurımızın, çozumlenmeye daha çok gereksınmegosteren,okuyan/dınle>enle rın kışısel yorumlarına daha elverışlı ve onların duş gucune daha çok seslenen or nekler verdığı kanısmdayız Şurle ılgıh es kı alışkanlıklarına ters duşen bu tur or neklere tepkı duyanlar kadaı, bu şurlerı et kılı, guçlu kılan nıtelıklerı merak edenleı de bir dılcının gozuylc hangı anlatım yol larının ve ustalıklarının belırlendığını, on Iarı guçlu kılan yonlcrın neler olduğunu bılmekısteyeceklerdır,sanıyoruz "(Agys 11) diyor ve devam edıyor " Ele alınan şıır çözümlemeleri, açıklama orncklcrı ola rak gorulmemelıdır Amaçlanan, şıırlerın ılk bakışta farkına vanlmayan duygu du C U M H U R I Y E T SAYI 7 3 1