Katalog

orhan Karaveli ilginç bir ki$iliği yaşama döndürüyor Ça^./nızın Sakallı Celal Orhan Karaveli Önemli kişilikleri yeniden yaşama döndürmek için sıkı bir çalışmanın içine girdi. Önce ilginç bir Ankara ailesinin yaşamöyküsü, ardından Nâzım Hikmet'in yaşamöyküsü. şimdilerde ise çağımızın Diyojeni' olarak adlandırılan Sakallı Celal'in yaşamı. Orhan Karaveli'nin bu olağanüstü araştırması sizi, böyle bir kişinin var olması nedeniyle birhaylişaşkınlığa sonra da meraka düşürecek. H Zekl BÜYÜKTANIR nadolu Yarımadası tekın değıl dır Bulunduğu ortam gereğı, dort mevsımı bır arada yaşatan, doğurgan bır toprak ve yonetı len toplumların, yonetım krallann, sul tanların, ınsanların dıkkatını, dgısını çek mış, goçlerın harman olduğu, kral yollan nın uzantısı on bın yıllık bır uygarlıklar ulkesı Bınlerce yıl ıçınde kurulan devlet ler, tarıh olan uygarlıklar Bu mozadt, dunyanın ılk aydınlanmasını, bılımın ılk temellennın atılmasını sağlamış, Mezopo tamya duzluklerınden lonya ovalanna, oradan Urartu yaylalarına kadar uzanan bır toprak Bılımın, teknığın ışığını yaymış, her yerleşım yerınde bır tıyatro kulturevı ay dınlanmanın on koşulu olan kıtaplıklar Işte Anadolu Aydınlığı'nın o gunku goru numunun temel fclsefesı, yetışcn yuzlerce f ılozof, bılge, ozan Ya bugunku gonı nıım, bırbırının gırtlağına sarılan dınler camı, kılıse, sınagog vb kan govdeyı go turuyor Uzatmayalım Anadolu'dan sozedıyo ruz Btı toprakta doğmuş, yaşamış ve so nunda tşıklı toprağına kavuşmuş bır de ğerden soz edeceğız Ytnı yayımlanan ve bır çırpıda okunan bıyograhk bır yapıt Değerlı bılge fılozof Sakallı ( clal ı anlatıyor Onu çok sevdı ğım an bır şıyler soylemek ıstedım Ken dısını hıç goımedım ama onun vaılığı gençlık gunlcıımızdt bızc ornek oluvor du Oğut verır gıbı sozlerı, olgun laşılığı hep gundemdeydı "Cehaletın bu kadarı ancak tahsıl üe mumkundur " "Bızler doğuya doğru gıden bır gemı nın ıçındc batıya doğru yuruyoruz " gıbı ozdeyışlerı belleğımızde yeretmıştı Sayın Orhan Karaveli bır guç ışı başar mış, o değerlı bılgcyı bılınmezkktcn, tarıh sahnesıne çıkarmış, kamuoyuna malet mış tyı dc etmış, bır yapıt çıkarmış orta ya ellerıne sağldc Yaşamoykusu yazın turlerındcn en ıl gınç olanlarındandır Zor ve de tıtızlık ıs teyen (Her yazın turu gıbı) ve bılınme yenlerk dolu kışılerı de gun yuzune çı karmak zor bır uğraş Çağımızın Dıyo|enı derken, Anado lu'nun, yukanda sozunu ettığım uygarlı lar ulkesı Anadolu'nun o ayounlık çağda yetıştırdığı bır Dıyojenı var Once onu gorelım Dıogenes Sınoplu veya Kınık, Yunan hlozoru (Sınop M O 413 327) Bırsoy lentıye gore, kalp para bastığı ıçın surgu ne yollanan bır sarrafın oğlu ıdı, Dıoge nes, kalpazanhkta babasının suç ortağı olmakla ovunurdu Bu tutumu, bır bakı ma, fılozof olarak yuklendığı gorevı açık layıcı nıtelıktedır Kınık felsefe okulunun kurucusu Antıshenes'ın en unlu oğrencı sıydj Dıogenes'e gore en ustun ıyı, er demdır, fazılettır Büım, şan ve şeref, ser vet, hor gorulmesı gereken uydurma "ıyı"lerdır Felsefenın ozu, her yerde ozentıyı kotulemek ve onun karşısına ta bıatı koymaktır Bılge, kendını, ıstek ve duygulardan uzak tutmalı, ıhtıyaçlarını en az'a ındırmehdır Eflatun'un "Çügın Sokrates" dedığı Dıogenes, her mevsım de yalınayak dolaşır, narmanısıne sarınıp tapınak kapılannda yatar ve bır fıçıda otururdu Buyuk Iskender Korınthos'ta kendısıne "Bır dıleğın var mı?" dıye so runca "Var, golge etme, başka ıhsan ıstc mem" demıştı Bır gun çeşmeden avucu de su ıçen bır çocuk gorunce "Bu çocuk buna fazladan eşyam olduğunu oğrettı" dıye haykınp su çanağını kırdı Hareket'ı ınkar eden Ela'lı Zenon'un bır dersınde, ona cevap olarak ayağa kalkıp yurumuş tu Sıradan ınsanları o kadar kuçumserdı kı, bır gun oğle vatı, elınde fencr, "Bır adam arıyorum" dıye soylenerek Atına sokaklannda dolaşmaya çıkmıştı Gerçı Atınalılar onunla alay ederlerdı ama, çe kınılen ve sayılan bır ınsan olduğu da muhakkaktı Konnthos'lular onun adına bır sutun, Sınoplular ıse bır heykel dıku ler Uzun zaman sonra bılge Epıktelos da onu bılgelık orneğı olarak gordu Eserlen kaybolmuştur 12 Ekım 1896 Galatasaray Lısesı'ne ya tılı olarak gırer Aynca Fransızca dersler alır Uzun yıllar, mezun olduğu Galatasa ray Lısesı'nde Oğretmen vekıllığı yapar (Tevfık Fıkret'lebırlıkte) Fransa'ya Sor bon'a Sosyal bılımler okumak ıçın gıder se de makıne teknığı uzerıne okumak ıs tedığınden bıtırmeden doner Cumhurı yet sonrası Ankara Sultanısı'nde (Lıse) mudurluk yaparken, bakanlığın mantık dışı eğıtıme ters duşen bır bıldırısı uzerı ne ıstıfa eder bır dana da resmı bır yerde çalışmaz Ustabaşdık, makınıstlık, hammallık vb gıbı her turlu ışte çalışan say gın bır bılge, çağdaş bır dervış ve Anado lu'nun ıkıncı Dıyojenı Hakkında yazılı bır kayıt olmamasına karşın toplumda bu kadar tanınan sevılen bır fılozof (kı bız ona hep fılozof dıyece ğız) Sakallı Celal'ın ne yazık kı hıçbır an sıklopedıde, antolojıde de adı yoktur Ne bır yaşamoykusu ne de bır belge Değer bılır Orhan Karavelı'ye en ıçten saygüar Bu değerı bıze kazandırdı, olumsuzleştır dı ve yazın tarıhımızdekı yerıne oturttu Yapıta aldığı anıları, belgelen bız de yazı lış sırasını goz onune alarak ornekler ver mek ıstıyoruz (Sf 26), Mdlıyet'tekı Tak vımden Bır Yaprak başlıklı koşesınde Ga latasaray'dan arkadaşı, ancak Kurtuluş Savaşı'nda Mustafa Kemal'e karşı cephe de yer aldığı ıçın olacak yakınlarının ıfa desıne gore Celâl Bey'ın pek sevmedığı Refiı Cevat Ulunay şunlan yazıyordu " Butun Galatasarayhlar gıbı hurnye te âşıktı Bır şeye ınanırsa ona canını ve recek kadar bağlanırdı Son smıfta ıken 31 Mart hadısesı olmuş, Hareket Ordusu teşekkul etmıştı Celâl mektepten kaçtı, Hareket Ordusu'nagonullu olarak katd dı Muhtar Bey'ın (Taksım Kışlası vakı nında) şehadetı sırasında yanında Didu nuyordu Vatanmı delıce bu aşk de sever dı Italya Trablusgarb'a hutum ettığı za man bır Fransız pasaportu uydurarak yel kcnlı de ve 'fan Pıyer' namı altında muca hıtlere eephanı. goturdu Yolda gemıyı yakaladdar Iyı 1 ransızıa bddığı ıçın ne yaptı ettı hem kendını hem cephane yı kurtardı, yerıne ulaştırdı " Anadolu'da Fransızca hocalığı yaparken oğrencdert fııtbol oynatı yordu Bır yobaz hotanın 'bu oyun dıne aykırıdır Kerbela da şehıt edı len Imam Huseym ın başını duş manlan boyle tekmelemışlerdı' dedı ğını duyunca yobazı dovdu A/lettı ler " Şımdı bır de Sevgılı Dostum Ha san Huseyuı (Korkmazgd)'den dgınç bır anekdot (Sf 36) Korkmazgıl ya zısına Sakallı Celâl'le dgdı az bdınen bır de 'anekdot' eklıyor " Sakallı Celâl Kastamonu Lıse sı'nde oğretmenken, oğrencder 'Lfendım, dıyorlar, sızın anlattıkları nızla" Ulum u Dınıye' hocasuıın an lattddarı bırbırını tutmuyorl Ona gore dunya okuzun boynuzlarında durmaktadır 1 Halbıda sız boyle de mıyorsunuz Ona gore dunya bır gıınde kunılmuştur' Halbukı sız başka turlu soyluyorsunuz Şımdı bız dın hocasının sorularını nasd ce vaplandıralım'' Sakallı Celal 'Imtı handa bu gıbı sorularla karşdaşırsa nız ımtıhan kağıtlarına (aklın ve musbet dmın ıspat etmedığı safsatalara ınanmıyomz) dıye yazarsınız karşdığını verıyor Oğrencder de Sakallı Celal'ın oğudune gore hareket edıyorlar Sonun da, bu, tahkıkat konusu olduğundan Sa kallı C elâl'ı lstanbul'a Maant Nezaretıne çağırıyorlar Burada kendısıne 'Celâl Efendı, denıyor, soyleddderınız doğru 1 ama boyle konuşulmaz kı ' Ve olay oyle ce kapatdıyor Bugunku yonetıcder ozellıkle Mıllı Eğıtım Bakanlığı, eğıtune yenı bır yon vt receğı sayıyla ortaya çıkan bakan, bdmem kı olmuş bır adamın arkasından bır ınce leme yaptırır mı, (halkın duıı duygularını ıncıtıyor) dıye^ (1) Kcmal, Cemâl, Celâl uç yığıt kardeş, dtısı denızcı Abdulhamıt'ın goz açtırma dığı gunler Hafıyeler ıkı kardeşı yakalar Kemal nasdsa kurtulur Cemal ıse askerı mahkemede ıdama mahkum olur O sıra da Galatasaray'da yatdı oğrencı olan Ce lal, yıllar sonra olayın heyccanını şoyle anlatır (Sf 6 7 ) " Gunlerdcn cuma olduğu ıçın 'Konak'taydık Despotızm karşıtlarından bırkaç kışının daha Beyazıt Meydanı'nda ıpe çekddığını duyunca 'Eyvah, ağabeyım1 ' dıye bağırdığımı ha tırlıyorum Hemen gıdıp Kemal Âğabeyı mı buldum O da haberı duymuştu ve sı vdlerını gıyınıp evındtn çıkmak uzere ıdı Bırlıkte sandalla karşıya geçtdc Saraçha nebaşı'nda koşa koşa Beyazıt'a gıderken 'ya ağabeytmı de astdarsa''1 ' dıye ağlama mak ıçın kendımı zor tutuyordum Eğer oyle bır şey yapmışlarsa gıdıp vururdum 'oherıfı 1 ' " Hayır, asılanlar arasında Cemal Bey yoktu ama, bızım, o tarıhte henuz 'sakab' bıtmemış Celalımız, kendı rfadesıne gore bırkaç yd bırden yaşlanmıştı ve bu onu 'SakaÛı Celal' yapan travmaların sanırım dkıydı BİR MEKTUP Şımdı de yuıe yapıttan aldığım şu mek tuba bakalım Ozelldde devrımlerı bır yuk, angarya seven, gereksızlığını savu nan satkınlara, dd devrımınm gereksızlı ğını tartışan aymazlara, Osmanlı hayranlı ğını surdurenlere de dgılendırmesı yo nunden mektubun bır bolumunu payla şalım (Sf 45) Once, kuçuk memurıyetlerde tutunma ya çalışın buyuk ozan Ahmet Haşım'ın 'Sevgdı Refdc' hıtabıyla arkadaşı Manısa Mebusu Refdc Şevket (Ince) beye Nığ de'den yazıp gonderdığı 3/9/333' (1919) tardılı mektuptan bazı bolumler * Ankara'da, Almanya ımparatoru nun Anadolu hastalıklarını tctkık etmek uzere gonderdığı bır heyet ı tıbbıyenın bazı buyuk erkanıyla goruştum anla mışlar kı Anadolu I urlderının karınları kurtlarla mahmul (yuklu) ve kanlan bu kurtlaruı ıfraz ettığı (salgdadığı) tufeylıyat (parazıtler) de meşbu (dolu) bulunuyor Cıns, yalun bır ınkıraz (yok olma) de teh dıt cden bu halın sebebı ncdır bılır mı sınr* Noksan ı tagaddı (gıda, beslenme eksddığı) Her ne kadar garıp gorunse de Anadolu Turldcrı henuz ekmek ıma lındcn bde bıhaberdırlcr (habersızdırler) Yeddderı mayasız bır yufkadn kı ne ol duğunu yıyenlerın mıdesıne bır sormalı' Bdâ ıstısna vasıta ı cerlerı (nakıl vasıtala rı) olan kağnı hıç şuphe yok kı devr ı ha cen (taş devrı) keşfıyat vc alatındandıı (aletlerındendır) Kağnı bır araba değıl fakat, hayvana yapışıp onun kanmı ve canını emen bır canavardır1 Çok dgınç bır anekdot daha "Sakallı Celal trende ateşçıdır, ozel vagonda Kâ zım Karabekır Paşa'nın yokuluk ettığını oğrenınce lokomotıften vagona geçer pa şayı gormek ıstedığı haberını gonderır ıçerı Bır ateşçı ne ısteyetektır kı paşadan, ya para, ya daha ıyı bır ış değıl mı' oysa ellerı yuzu gozu komur tozıı ve yağ ıçın de olan ateşçı Paşa nın karşısına çıkınca Turkıye'de eğıtımın nasd olması gerektı ğıne dışkın ozgun duşuncelerını soyleyıp eğıtım meraklısı Paşa'yı şaşırtır Onun başı hep dentedır tktıdaıla yet kdderle yonetımle, yobazlarla Onun gıbı duşunen, gerekçı, gerçekçı, odun verme K İ T A P SAYI 764 A ÇAĞIMIZIN DİYOJENİ Şımdı de Çağımızın Dıyojenı'nı gore lım 1886 yılı Huseyın Husnu Paşa ve eşı Melek Hanım'dan uçuncu oğlu ( elal dunyaya gelır (Kemal Cemal Celal) SAYFA 24 C U M H U R İ Y E T