Katalog

O K U R L A R A C emal Sureya o unlu ' tzduş umlen 'nden bırınde sunları soylemıştı Erdal Atabek mn 1950 kuşağının serbest meslek lerde yonetıu durum kazanmıı temsılulen, çoğunca oSrencı dtrnek lerının etkın uyelerı, "cemıyetçı" tıpler arasından çıkmıstır Erdal Atabek oyle degıl, ogren ultk yıllarında dernek çalışmalarına pek katılmadı tşın ıçıne ırdıkçe sorunları avradı, kavradıkca ustlendı, ustlendıkçe on lara sahıp oldu Aıle doktoru değıl o, nubetçı hekım Turk labıpler Merkez Konseyı Başkanı'yken de, SosyalSıgortalar Genel Muduru'yken de, Sosyal Guvenlık Bakanlığı Mu\teşarı'yken de oyley dı Ceyhun AtufKansu ısığını surdurenlerden Ceyhun AtufKansu'da hekımlık bır sevgı goste rtsını de ıçenrdı Erdal Atabek de onun gıbı, sa atının akrebını koparmış Isının gereğı olarak doğa ıçınde elbet, ama gun gunden derıne duşmuş yaraları toplum ıçtnde gormeyc başlayan bır kuşağın da prototıp lerınden bırı Hıpokrates yemınım şoyle bır dekor ıçınde yaptıg'ı varsaydabılır denıs bır bahçe, bır yanı sılme yaprak, bır yanında kıtaplık, kuslaruçar, kalabalık, bahçeyı lurkıye yuzoLumune doğru Rtchard Leppert'den "Sanatta Anlamın Görüntüsü" Sanata kuramsal bir vaklaşım Oldukca ayrıntılı bir kaynakça ve dızine dayanan Rıchard Leppert'ın kıtabı, kultur tarihi uzerınde kapsamlı ara^tırmalar yapmış olan yazaıın, gorsel imge etrafındakı yorumlarını düşunscl planda aktardığı gibı, sanat yapıtına bu planda yaklaşmak isteyenler ıçın de önemlı ıpuçlarını ıçermektedır. KAYAOZSEZGİN da susar çunku Bır konuya dıkkatımızı çekeı ken, aslında dıkkatımızı başka bır şeye verme mızı engellemckte ya da baska bır şevı yok say mamızı ıstemektedır Nedenı ıse açık "TemMİ, mecburen ve daıma çok seçiLidır "(s 22) Yazar daha kıtabının ılk sayfalannda, ama cını belırlemektedır Ilk bakjsta goı unenın ak sıne sanatçıların resımlerınde "nelen kastet tıklerını" kesle çıkan bır çalı^ma değıldır yap tığı, "orıjınal" maksatları ortaya koymak değıl amacı Çunku, en azından sanatçının maksa dı, bız bunu bılebılsek bıle (kı genellıkle bılın mcz), ımgenın orıjınal seyırLilere ya da daha sonrakı ınsanlara neleıı anlatacağına asla sınır koyamaz Bu konuda, Staiford'un altını çızdı ğı bır gerçeğe gondermede bulunuyor yazar "Bır resım, ressamın bellı bır donemde bellı bır kulturde dıkkatını verdığı ve dıkkat çekmeye değergorduğu ^eylcı haklunda tarıhe du^ulen bırkayıttır" (s 23) Cjeçmışvebııgun.ıkıyon lu bır yol gıbı bıtışık'tır O halde, sanat yapıt larının, uretıldıklerı donemın kultur koşulla rıyla bağımlı olsalar da, bu koşulları asjan ve ge leceğe uzanan gelecek yorumları gereksınen bır ozle dolu olduldarını soylemek bıle fazla olacaktır I ıpkı kendısını yaratan ınsanlar gı bı, "sanat da yapıldı^ı tarıhten ıtıbaren yaşlan maya başlar ve seyırcının, bugununun hep da ha gerısınde kalır" (s 23) dır "SkopohlTye ba^vurarak naturmortun bızı aldatmasına gelınce, şok edıcı "ajjirılık kutuplan" arasında gezınmekten hoiflanır bu tur Botanık bılımının gelışmesıyle çıçek re sımlerının ayrıcalıklı bıı donem yaşaması ara sında kurulacak dıs,kı ıse, çıçek severlerın bu konudakı taleplerının gerısınde yatan neden len akla gctıreccktır Modern tağda, natur mortun kazandığı venı anlam doöalın doğa llıktan çıkarılması surecıvle ılgılıdır Olum kavramının nesne olarak oludoğa re sımlerıne yerleştığı donem, bızı "vanıtas' (ya ^amın boşluğu) temasına ılıskın yorumlaıa taşıyacaktır Vanıtas, hem mankum ettığı ^e yın "temsdını" yapar "yenıden sunar onu nem de mahkum ettığı ş,eyın "ta kendısı"dır (s 97) Modernlıkle "vapılan dunva" bunok tada kesışır Poucault, büımsel bılgı ve telsetı temalar dan bağımsız olarak, resmın, "bır bılgının po zıtıflığı yle yoğrulduğunu one surmuştu Re sım tarıhınde, bırıntı sıradakı yerını hep ko rumuşolanmsanımgesı(ınsanbedenı) "top lumsal ve kulturel pratık kıırumlarla olan o? gul dışkısı ıçınde ınsan kımlığının ımgelene ceğı ve harıtalanatağı bır gorsel zemın olarak ışlenmı^tır" her zaman (s 151) Bu beden, kımı yerde cezalandırılmıs,, ama çoğu zaman da yuceltılmıstır Yuz, ınsan kımlığının sap tandığı "ana bolge" olduğundan, sanatçılar bu bolgeye yoneCk açunlama ısteklerını nep gundemde tutmuşlar ve gorsellık sorununu, bu yonden kurcalamaya genellıkle ozen gos termışlerdır Luppert temsılı bedenın, sade Isa'nınkı değıl, ner beden, "büme çabasının gomnur nıhaı gostergesı olduğu ınanunda dır" (s 158) Dk anatomieılerden bu yana ozellıkle de Vesalıus'ta ınsan bedenı "de hu manım torpons fabrıca"dır Sekuleı sanatın gelışım a^amalarında beden, sureklı olarak uueleme altında tutulmuş ve sanatçıların te mel ılgı kaynakları arasında yer almıs,sa, bu nun nedenı, enformasvon aıayışında onun ılksel bır kaynak olarak gorulmuij olmasın dandıı Leonardo nun 200 u aşkın anatomık etud yapmış olmasını, başka turlu açıklamak mumkun değıldır Bedenın kulturleştırılme sı surecı de bu etud arasında doğal bır ortuş me soz konusudur Batı resmının "retorık" geleneklerı ıse, "ın sanı değerı ışaretlemenın başlıca aracı ola rak, uzun sure toplumsal suııl ve ırksal lark ldıktan" beslenmıştır Bu aşamada 'başkala rının bedenlen" devreye gırer ve Avrupa sa natında zengın bıı oıyantalıst geleneğın oluş masına yol açan farklı referanslarla karşılaşı rız Isveçü botanıkçi Lınnaeus, ınsan soyunu dort bolume (Avrupalı, Asyalı, Afnkalı, Ame ııkalı) ayırıyordu Lavater gıbı fızyonomıu ler ıse, doğal kışısel karakterlerı, ınsan çchrc sını ınceleyeıek buluyorlaıdı Bu bılımsel ve nler, resım sanatında ınsan bedenıne ılışkın yenı bır tıpolojı kavramını kaışımıza çıkarır Çıplak ınsan bedenıne (nu) gelınce, alt duzey de de olsa, ınsan uzerınde şoyle va da boyle bır erotık duygu uyandırmak, bır Kenneth Clark'ın da belırtmış olduğu gıbı, butun çıp lak konulıı resımlerın ortak ozelhğıdır Ancak çıplak uisan bedenının ışgal ettığı ver gene de "kaypak"tır Çıplak kadın ımgesı, aynı n manda "bakışın eylemLlığının ve nesneleştır me kabdıyetının temel sınırlarını da" tanım layacaktırfs 279) Lısanlarbırbuınden'fark lı gorme edımlerıne sahıp olduklarından, bu sınırlar değışecektır ıster ıstemez Adem ve Havva resımlerıne ozgu dtonogıafıden "do ğal" çıplakUk metaforlarına u/anan butun sa natsal eylemler, çıplaklık ımgesıne yoneltden ınsan bakişınm da meraklı ovkusudur" (1) "Sanatta Anlamın Goruntusu Imaelerin toplumsal işlevi" RıcharJ Leppert, ıngı hzceden çcvtnn Umaıl lurkmen, Ayrmtı Y 359 Ağtr kıtaplar dızısı 10,2002 tstanhul SAYFA 3 f Yüz'Anabölge' S f eniiletmektedır, analar, abalar, çocuklar, hava f raporunda mayıs ortala ması, uzaktan bır gemı eçer, guvertesınde akıtnlı bır orman, Erdal Atabek'ın elınde bır bar dak an su, yemımne Eın steın'ın sozlerını de ek lemeden edemez "Bılım, gunluk duiuncenın zamanla arınmasıdır " îste Cemal Sureya nın bır ıkı paragrafıçınde anlatıverdığı bu olağanustu ınsanı tanıttık bu hafta Bol kıtaplı gunler anat yapıtını, ıçeıdığı toplumsal ve kul turel ışlevın dışında, salt bır "seyır" nes nesı olarak algdamak, her şeyden once, sanatçısını bu ışlevlerden bağımsız, urettığı ışı de, ıcınden çıktığı toplum ve kultur orta mının doğal bır urunu saymamak anlamını tasır kı, bu durum "eşyanın doğası"na aykı rıdır Sanat ve kultur tarıhı, donemsel ıfade bıçımlerının gorunen yuzu arkasında, yo rumlanması gereken "gi7İı" toplumsal ve kulturel dışkder ağıyla orulu zengtn bır manıfes tonun yattığını gostermektedır Ancak bu manıtestonun çozumlenmesı, yoğun bır "okuma' evlemını zorunlu kılar Sanatçı üe, onun yarattıği uslup ve ıçınden geldığı top lum katmanı arasında 7orunlu bır bağıntının varlığına ışaret edıyordu Schapıro, sanatsal kışılık konseptı, yaşadığı donemın sanat an layısı ve estetık beğenısıvle çok yakından dış kılı bır kuram temelı ıızerıne oturtulmadıkça, kavranması mumkun değddı ona gore Crerçekte varlığın oluşıım yasaları ve bu varlığa ılı^kın toplumsal releranslar bızı sa nat yapttının karmasık gudulerden oluşan dunyasına doğru yonlenuırddtçe, "forııı" de dığımız sanat Kavramının pek çok ıletkenler aracdığıyla, yapıtın gorunmez detınlıklerıne ınen bır anlamlar butunu oluşturduğu goru lecektır Yorumcu ya da anlanı bılımcı, yapı tın formel yapısından uzaklaşmaksızın, bu anlam butununun avrıntıları arasında dola şıt daha once hıç de dıkkatımuı <,ekmemı^ olan bır ayııntının, gobterge!>el açıdan belkı de o yapıta <jok farklı bır gozle bakmamıza yol a<,a<.ak ya^anısal bu "lapoı sunarbıze Kavram çerçevesi Bunun boyle oldugunu ılgınç ornekler çevresınde gorup saptayabdmek ıçın, şu ;>ı ralarda dılımıze lcazandırılan onemlı bır kı tap varonumu/de (1) Sanatta, ımgelerın top luınsal ı^levı açısından, sanatın ıçerdıfeı "an lam " goruntusune eğıldıfiı bu eserınue Rıt hard Leppert once hernangı bır ımgenın ' gorıınuş' tarzının, kısmen de oh>a, belırlı bır tarıhsel donemde geçerlı olabılecek "temsıl teamııllen" tarahndan belırlendığme ı^aıet edetek "bılmek ıçın gorme gormek ıçın bıl me ılkesı uyarınca resımden "paketlenmış" anlamlatın tanıamen otesınde en basıtınden, bakılan ^eyın ne olduğundan basjlayarak goz lemlemenın gerçek enstrumanı olan zıhın aracılığıyla vapıta varmanın yollarını açıyor ve bu konudabırkavıaın çerçevesi çı/ıyor }\A reket noktası ^udur "Sanat eserleu, alıcılara mutemadıyen aynı sınvalı yj ch sınyal kume sını gonderen radyo tekvızvonun yayın aıaç laıı gıbı değıldır Bıırada anlam hem kullanıcı nem de yaratıcı taratından dınamık ola rak ınşa edılır" Çunku 'bır ımge ıızerıne ko nuşmak en nıhayetınde kışının kendısını ım geyle ve ımgenın temsıl ettığı goruntuvle ılın tılendırme gırışımı" olacaktır (s 19) Şurası da onemlı "Gorsel sanat ne kadar gızleme ye çalışırsa, o kadar açığa vurur, sanat, bır s,ey uzerıne konuijiırken başkabıı ^eykonusun SAYI 674 TURHAN GUNAY Imtıyaz Sahıbi çağ Pazarlama Cazete Dergı Kıtap Basım ve YayınAŞyı temsılen Cumhurıyet Vakf ı adına ilhan Selçuk Yayın Danı$manı Turhan Gunay Sorumlu Mudur MehmetSucu Cörsel Yönetmen DHek Akıskalı Baskı Sabah Yayıncılık AŞ <. Idare Merkezi Turkocağı Cad No 5941 Cağaloğlu 34 334 IstanbuiTei (212)512 05 OSReklam PublıMedıa CUMHURIYET KİTAP Burada vazarın, bır başka yerden alıntıladı ğı bır cumleve vıırgıı kazandırması, konuyu ozetlemesı bakımından onemlıdır "Namev cuda duyvılan arzu mevcudu sureklı donu^ tıırur" (s 49) Bovle bır kuram t erçevesının ardından, ya zar, kıtabının bundan sonıakı ana bolumle unde nesne ve beden gıbı yaygın temalar uzc rınde vc seçılmıi; ornekleı dolavında vukarı da değındığımı/yakla^ımı daha da somutlaş tırıyor 17 vuzyılın kuzev Avrupalı sanatçıla rma gelınceye kadar ıhmal edılmış ve ıkıncı du zevde goıulmu^ ohnasına karşın sahıplık ve kımlık açısından bakıldığında natunnort (olu doğa), hanat ve estetığuı 'ayrıcalıklı olan har manlanmış ılışkılerıyle en açık bıçimde yuzle^ tıklerı turdııı Çunku naturmortun tıpık nes ne merkezklığı satın alma ve sahıp olma ılı^ kısını unutturmaz" (s 65) Nesne olarak para (banknotlaı altın vegıımu^ sıkkeler) bu tur resımleıın "gerçek" konusudur çunku Bartha ın Hollanda natıırmort resmını.bır "emtıa uııpa ratorlugu" olaıak tanunlanmış olması bundan