Katalog

Kadınlar Okulu AYŞE ECE I nsan ruhıınıın derinliklerine yol alırken bireysel ve toplumsal baskılara boyun eğmeyen, kuralları kutsal kitaplar tarafından gelenekler ile desteklenerek belirlenen aile yaşamının iki yüzlüliiğünu sergilerken cinsiyetçi bir bakış açısına teslim olmayan ve yarattı ğı roman kahramanlarını gerçek yaşamda karşılaştığı insanlardan daha incele meye değer hulduğunu itiraf ederek sanatin yaşama olan üstünlüğünü Plato'ya başkaldırmayı gözc alarak geçen yüzyıhn başlarında haykıran Nobel ödüllü yazar Andre Cıide, Kadınlar Okulu'nda aile içi ilişkilerden vola çıkarak gerçek bir kurmacanın vc birevsel ile toplumsalın iç içegeçtiği noktalara ışık tutuyor. Üç bölümden oluşan Kadınlar Okulu'nun üç ayrı anlatıçısı var: Eveline, Ro bert ile Genevieve. Üç bölüm de kısa birer mcktup ile açılıyor: tlk bölüm Ge nevieve'in yazara yazdığı mektup, ikinci bölüm imzasız olan, ancak "benim Kadınlar Okulu" sözlerinden dolayı yazarın kaleme aldığını okura düşündü ren mektup, üçüncü bölüm ise yazarın yaptığı bir açıklama ve Genevieve'in yazara yazdığı mektup ile açılıyor. Yazar, okuru anlalıcıların gerçek kişilcr olduklarına inandırmak için, ilk bölümün Eveline'in yazdığı ve ölümündcn sonra kızı Genevieve in yavınılanması için kendisine gönderdiği bir günlük oldu ğunu kitabın ilk sayfasında belirtivor. Genevieve, annesinin günlüğünün birçok kadına yol gösterici olabileceğini düşündüğü için bu günlüğün "Kadınlar Okulu" adı ile yayımlanmasının uygun olacağını söylüyor. Eveline'in günlüğünden sonra kitabın ikinci bölümü başlıyor. ikinci bölümdeki mektubu yazan yazarın ta kendisi; yazar mektubunu Eveline'in kocası Ernest Robert C.tırtius'a yazıyor ve Eveline'e verilen söz hak kının ona da verilmesi gerektiğini belirtiyor. Bur.un üzerine Robert, yazara uzun bir mektup yazıyor. İkinci bölüm Üç anlatıcı bu uzun mektuptan oluşuyor. Üçüncü bölüm yazarın altına adını yazmaktan çekinmediği bir açıklama ile başlıyor: Yazar okura Eveline ile Robert'in kızı Genevieve'den bir mektup aldığını haber veriyor. Bu kez Genevieve, yazardan kendi yazdıklarını yayımlamasını istiyor. Yazara anne ve babasının yazdıklarını Andre Gide imzası ile yayımladı ğını anınısatıyor ve kendi yazdıklarını da yine bu imza ile ancak " Yeni Kadın.lar Okulu" diye annesinin günlüğüne gönderme yapan yeni bir başlık altında yayımlamanın uygun olacağını söylüyor. Yazarın aldığını iddia ettigi mektuplar, okuru vaşamöykülerini, düşlerini, bek lentilerıni, umııtlarını, sıkıntılarını öğrendiği Eveline, Robert ile Genevieve'in kurmaca kişiler değil, gerçek dünyada yaşamıs kişiler olduğuna ikna etme işlevini yükJeniyor. Ancak Andre Gide'in bir romanını okuduğunun ayırdında olan okur, bu konuda ikna olmak yerine, yazarın gerçek ile kurmaca arasında ki sınırlara yerleştirdiği kahramanlarının seslerine kulak vermeyi ve bu sesle rin ışığında kendisinin ve içinde yaşadığı toplumun seslerini dinlemeyi yeğli yor. Eveline'in evlenmeden önce ve evliliği süresince toplumsal diizen içinde ka dın birey olma savaşunı ile başlayan Kadınlar Okulu, Genevieve'in annesinin kinden farklı olan, ancak aynı tema çevreside gelişen savaşımı ile noktalanarak döngüsel yolculuğunu tamamlıyor. Bu yoleulukta bireysel olan ile toplumsal olan sık sık iç içe geçiyor. Eveline'in kocası Robeu'e yönelik eleştirilerini, evli bir çiftin birbirleri ile ilgili kişisel gözlemleri olarak okumak pek mümkün değil; çünkü Robert, hem Eveline'in güncesi olan ilk bölümde, hem de Genevi eve'in yazdıklarından oluşan üçüncü bölümde Louis Althusser'in 'toplumun ideoloiik aygıtları' olarak adlandırdığı aile, okııl, kilise gibi kurumların sözcüsü olarak okurun karşısına çıkıyor. Çok da sıradan bir sözcü değil Robert; aksi neEveline ile Genevieve'in bireysel özgürlük taleplerine bu kurumların toplumu düzenleme işlevinden kaynaklanan ikiyüzlülüklerini ve bireysel mutluluklar panasına kendi varlıklannı korumak için benimsedikleri baskıcı ve dar görüşlü bakış açılarını uç noktalarda sergileyerek karşı çıkan bir sözcü. Aynı zamanda Eveline ile Genevieve'in kadın bireyler olarak verdikleri özgürlük savaşımının fitilini ateşjeme görevini üstleniyor Robert. Genevieve "Sevgi içinde gelişiriz, ama kendimizi tanımayı birbirimize kar şı cıkarak öğreniriz" derken, babası ve banasının sözcülüğünü yaptığı toplum sal kurumlar sayesinde, onlara karşı çıkarak kendini tanıma yolcııluğıına çiktığını ve birey olmayı öğrendiğini söylüyor. Aile yaşamı içinde Eveline'in kocasına, Genevieve'in ise babasına karşı verdiği bireysel savaşım, Robert toplumsal kurumların sözcülüğünü yaptığı için bireysel olmaktan cıkıyor, toplumun düzeni içinde yaşamak zorunda olan birevlerin diizeni temsil eden kurumlar ile kariji karşıya geldiği, en bireysel olduğu iddia edilen durumun bile toplumsal boyutlar icerdiği bir düzleme taşınıvor. Bireysel olan ile toplumsal olanın birlikteliği, Eveline'in içtenlik ve özgürlük üzleminin yankılandığı iç sesinden, Robert'in içtenliğini insan ruhunun tutarsızlığını açığa çıkarmasından duyduğu endiijevi dile getiren yakınmalarına dek Kadınlar Okulu'nun her satırında açığa çıkıyor. Belki de bu birliktelik okura yalnızca Eveline, Cîenevieve ile Robert'in bireysel kaygılannın değil, kendi bireysel kaygılarının temelinde de içtenlik ve özgürlük adına toplumsal kurumlara karşı verilen savaşımın izleri olduğunu anımsatır. Kaleme alındığından yaklaşık bir yüzyıl sonra Kadınlar Okulu'nu okurken gerçek ile kurmaca ve bireysel ile toplumsalın birlikteliğinin ne kadar da eski olduğunu düşünmekten insan kendisini alıkoyamıyor. Göriincn o ki, edebiyat bizlere farklılıkların altını çizmeyi değil, benzerlikleri ve birliktelikleri, tür des yapılar yerine farklıhklarına rağmen birbiri içinde erimeden bir arada olan yapılar olarak ele almayı salık vermeyi dana birkaç yüzyıl sürdürecek. • Kadınlar Okulu/ Andre Cide/ Tiirkçar Tahsin Yiicel/Sel Yayınalık/ 160 s. Sonbaharda Yagamagk HASAN AKARSU Y Birey olma savaşı azar, ressam, ozan Ibram Erdem, çok yönlü bir sanatçı. Bugüne değin onaltı kitabı yayımlandı. Öykii, çoeuk öyküsü, roman, inceleme türlerinde yapıtları olan yazar bu kez şiir kitabı "Sonbaharda Yaşamaşk" ile okurun karijisına çıkıvor. Sonbaharda Yaşamaşk, nehir şiir olup elliiki şiirden oluşuyor. Ozan sonbahara tutkunluğtınu kanıtlıyorböylece. Sonbaharozanıçıldırtanbirmevsim. Düşüncesinin boğumları süzülüyor. Sevişen, kokuşan renkler, çiçekler, solan yapraklar, soyunan ağaçlar yaşantısına veni tatlar getiriy<ır. "Ürkek bir üveyik" ballı üvezleri damıtılırken, anılarda titresen ölümlcrdir. "Kulağuıın içinde üveyikler ötüşür", yeni yaşamlara alışmaya çalışır ozan; " kiTjıran akşatnı örtenin vözlerinc önündekı akasyaıun ardınaa ycnt ya^cimlara ıstnır için yüri'jHın ağıında tularsın snlııgımu..." (s. 6) "Kavun kokusu, üzüm tadı, ayva rengi, birdenbire" ozanuı içinde bir yaşama coşkusu yaratır. Yapraklann sararmasına dayanamaz, göçmen kuşlara imrenir, ya şamı iliklerinde duyumsar. Kavak ağacıyla söyleşir ozan. "artık sana söylenmeyeceğim kavak ağaa soyunuyorsun sen de küfre auruyor dalların yeşilden / sarıdan gülüşün yok şimdi. (s.'8) Kavak ağacına yalvaran bir tutum içinde ozan, ona gereksinimi olduğunu haykırır. Sonbahar onun biricik sevincidır, gittikçe çoğaltan ve içini aydınlatan. "I lazin sonbahar", ozanın gönlünü de sarartır: "Hüznün snpsart uırdığı hazin bir sonbahar iste gizi açılıyor bir hir acılar taribinin gonlümün yapraklan da sarardı zatcn... sevdayla yasadıg~tm sevinçler tutacak mı elimden son sonbaharım sarıp sarmalayacak mı beni..."(s. 13) Ozan, doğanın insan eliyle yok edilişine karşı çıkar, olumsuzlukları eleştirir. Asfalt için sökülen ağaçlara üzülür, kaldınmlarda bile insanlara yer kalmayışını kınar. Sararmış bir vaprağın hüznüvle göklere uçmak ister. Dökülen yapraklan, coskularının, umutlarının dökülmesi olarak görür, ölümii anımsar. Kasunpatıların sesini dinler, kurumuş bir yaprağa bile öz lem duyacağını belirtir. Ûzan, sonbaharla konuşurken, sevgilisivle konuşur gibidir. Etkıli söyleyişler yakalar: "...su renk.lt güvercinlcrin öpiismesını kulaklanna / tak gıyın seni çılgınca özleyısımı. sonsuzluğıt anlalan yıldızlara tut sevdayla I bajtla hem son yapraklara" (s. 18) Ozan, yaşadığımız günlerin iyi değerlendirilmesini ister. Günlerin sarı yapraklar gj.bi akarsulara düşürülmesine karşıdır. Ölümsüzlük yemininin içilmesini ister: "Son çiçeğim sonbahar aç hütün çiçeklerinin taç yapraklarını aç ki andı ıçilsin ölümsüzlüğjin sonsuz sevdaya sanlsın yiirekler inançla.."(s.22) Sonbahar sararıp solunca ozanın da kanı kuruyor, "beklemenin şafağı" bir ağar sa ne güzel olacaktır her şey! Sevgiliden ayrı kalınca da sararmaz mı yapraklar.^ Kuru bir ağaç gibi kalmaz mı âşık olan? Içinin yanaığı sonsuz ovalara özlem duymaz mı? Ozan da "sevinci ve kahrı agal dım solumadan" diyor. Sonra özeldiğine kavuşuyor: "ve ne güzel sevinç / ışıl ışıl gülümsüyor vapraklar..." (s. 26) Ibram Eraem, inıge yüklü şiirlerle doğanın, sonbaharın resmini çizivor: ". göçmen ku^lann gagasınJa gıttt hallı meyveler... yaprak yaprak yağan yaşanmamış hüzünterdir.." (s. 28) Ozan, çoğaldıkça güzelleşen sevdayı yaşamak itiyor. ptnarlardan durmadan sevdalar akarken, yaprak sellerinin kendisini sevdalara taşıdığını duyumsuvor. "Hüznün ve coşkunun mevsimi yok'( diyen ozan sarı rengin mutluluğuna koşu yor. Gömen kıışların rüzgârları saçlarına süs gibi takıp vurtlarına uçtuklaruıı belir tiyor. "Ağaçların sevgilisi rüzgâr"dır. Ozan, sonbanann renklerine vurgundıır, sevinin rengidir sonbahar, sevgilinin yü zünde sevinçli bir ışıktır, yaşanan anılardır, berekertir, "sevdanın çiçek açtığı tek çağ"dır: "...göklere yazılı yasalarda sonsuz sevdalar sonbaharda haslar" (s. 37) îbram Erdem, sonbahann bitişini du yumsarken "akıyor renkler incecik bir parmağın ucundan / birden / sevincin ve nüzünün ipi kopuyor" diyor, acı günlerin geldiğini ve sonunda aşkiiı da bittiğini belirtiyor. Böylece sonbahar, sevgilivle, insanın yaşantısıyla özdesleşiyor, şiirleri bitirdiğinizde sizi de bir hüzün bulutu kuşatıyor. • Sonbaharda Yaşamaşk llbram Erdem / Öykii Sıir Kilapfarı CUMHURİYET KİTAP SAYI 674 SAYFA 16