Katalog

Sohef in kanlı ihaneti A. ERTAN MISIRLI Richard Zimler den bir Ortaçağ romanı: Lizbon'un Son Kabalacısı O rtaçağ Avrupa'sında din savaşları/kavgalan binlerce insanın ölmesine neden olmuştu. îs[janya ve Portekiz'de özellikle Yahudiere karşı sistemli ve acımasız bir saldırı harekâtı başlatılmıştı. 14901550 yılları arasında binlerce Yahudi kent merkezlerinde toplatılıp yakıldı. Bu dine karşı olan nef retin kaynağı neydi? Sadece Hıristiyan olmayı kabul etmemeleri mi, yoksa ticari yaşamı ellerinde tutmalartnın yarattığı bir tür gizli kıskançlık mı? Yahudiler zamanın Ispanya ve Portekiz'inde bankerlik, tüccarlık, sarraflık gibi bütün önemli konularda söz sahibi olmuşlardı. Lizbon'un Son Kabalacısı adlı kitap böyle bir tarihi gerçeğin özünden çıkarak yazılmış. Kitabın yazarı 1990 yılında bir davet üzerine Istanbul'a gelir. Berekiah Zarco'nun 1530 yılında yazmış olduğu kitabın dağınık kopyalarını genizasında bulur. Yazar okuduklarını günümüz diline çevirirken bazı küçük eklemeler ve çıkarmalar da yapar. Böylelikle yüzlerce yıldır saklı kalmış bir tarihi gerçek ortaya çıkmış olur. Hıristiyanlar îsa Mesih'in gelmesiyle birlikte Yahudilerin tanrıyla yaptıklan antlaşmanın bozulduğunu ileri sürerler. 2. Yüzyılda Tanna aalı Yahudi din bilginleri Talmud'a yeni yorumlar getirdiler. Bunun sonucunda da Yahudiliğin temeli oluştu. Yahudilik iki çizgi üzerinde belirginleşti Ortaçağ'da. Sefaradi (Endülüslspanyol) ekseninde olanlarla, Roma ve Filistin geleneklerine karışan Aşkenazi (FransızAlman) LatinHıristiyan ortamında yaşayanlar arasında bu iki ekol gelişti. Kitap her ne kadar Ortaçağ'da geçen bir din savaşı üzerine kurulmuş olsa da, kurgunun izleği bir gerilim ve polisiye romanını çağrıştırıyor. Abraham adlı bir Kabalacı Pesah Bayramı (Yahudilerin 'Çıkış'ı kutlayan bayramı) başlangıcında evinde öldurülür. Bir Şohet (dini kurallara göre kesim yapan kişi) bıçağı ile öldürülmüştür. Bundan sonrası ise tam anlamıyla bir gerilim ve felsefe romanı. Yeğen Zarco, bu cinayeti çözmek için her şeyi göze alır. Kendi ailesinin bireylerini bile zanlı olarak düşünür, Kabala mistisizmi içinde olayın peşine düşer. Roman doğal olarak (Yanudi) Antisemitizm yanlısı Hıristiyan dünyasını eleştiren bir çağrışım yapıyor. O yıllarda Ânusimin (dınlerini gizlice ııygulayan Yahudiler) kanatlarına sığınan çok sayıda Yahudi vardı. Bııgün hâlâ Portekiz'de (Oporto) sinagogları ve Mayorka'da cemaatları bulunmaktadır. Yahudilik dini içinekapalı, geleneklerıni ve ritüellerini göstermeyi/tanıtmayı pek sevmeyen bir yapıya sahiptir. Kendi dinlerini gizli de olsa, geleneklerini ısrarla da olsa sürdürürler. Bugün bile bu durum geçerliliğini korumaktadır. Örneğin Ortaçağ'da 'Dios' yerine 'el Dio' (tanrılar yerine tanrı) diyerek, Hıristiyanlıktaki Tirinite (üçliilük) kavramından özenle kaçınmışlardır. Yeğen Zarco, cinayet olayını cözebilmek için en küçük bir ipucunu bile değerlendirir, gözden hiçbir şey kaçırmamaya çalışır. Dayısı çıplaktır ve hemen yanında kendisi gibi çıplak genç bir kız ölüsü vardır. Dayısının sıradan bir çapkın olmadığını iyi bilmektedir Zarco. Bu cinayeti çözmeye yemin eder. Kitabın "Lizbon'un Son Kabalacısı" bir Ortaçağ romanı gibi görünse de, günümüze göndermelerde bulunan bir yapıt. Koşullar pek değişmemiştir ve o günlerden bugünlere geçerliliklerini nâlâ korumaktadır. YüzyıUar öncesinde insanları kendi dinlerinden değil diye, kent meydanlarında acımasızca yakanların uzantıları bugüne kadar yansımıştır bilindiği gibi. önemli bölümlerinden bir alıntı yapalım. Matbaacı Diego başlarda şöyle Dİr soru sorar yeğen Zarco'ya. "Asırlarca vaşar, yine de doğmadan ölebilir, bil bakafım nedir?" (s. 53) Bu sorunun yanıtı kitabın sonlarında ortaya çıkar. "Bir kitap, tabii ya kitap; okuduğumuzda her birimizin içinde yeniden doğar. Ve engizisyon ateşine atıldığmda ise, hepimiz gibi ölüp gitmesi kaçınılmazdır. (s. 356) Yazar romanda Yahudilik dinini ve Kabala öğretisini iç içe geçen bir dizi karmaşık metinlerle anlatmaya çalışıyor. Böyle olunca da okuru güç okuma uğraşı bekliyor. Kitap boyunca bu karmaşık öğretinin temel yapısını dikkatli bir gözle okursanız, siz de bu öğretiyi yakindan tanımaya başlıyorsunuz. Yeğen Zarco'nun geriye dönüşlerle cinayeti çözme isteği bir yerden sonra Kabala ve Yahudilik üzerine önemli göndermelerle okuru sarsmaya başlıyor. Bir dinin ona inananlar üzerindeki manevi baskısı bir yana, aynı dinin sembollerle anlatmak istediği evrensel öğretinin uçlarına kadar uzanabiliyorsunuz. Ortaçağ'da bazı Yahudiler ölüm korkusuyla kendi dindaşlarını ihbar ettiler. Böylelikle kral tarahndan yeni Hıristiyan olarak kutsandılar. Kitap böyle bir ölüm korkusuyla matbaacı Diego'yu öne çıkartıyor, ızlek bu açıdan yoğunlaşıyor. Abraham yıllar sonra Yahudi yakınlarını ihbar eden bu adamı tanır, el yazmalarına (Hagada) onu Haman olarak çizer. Abraham usta yazdığı Ibrani kitaplarını ülke dışına gizlice kaçırmaktadır. Dinlerini yaşamalc isteyenlere birer armağandır yapıtları. Bu arada Kabala öğretisini de el yazmalarına yansıtmaktadır. Onun bu el yazmalarında Diego kendi yüzünü görünce.. Her şey gözünde kararır ve Âbraham'ı öldürür. Şohet yıllar önce yaptığı ihanetin ortaya çıkmasından korkmaktadır. Genç kız ise rastlantı sonucunda oradadır ve onu da öldürür. Diego'nun su sözleri anlamlıdır. "Kilise ensene binaiğinde, seni köşeye sıkıştırdığında, sana denileni yaparsın, anladın mı? Ne derlerse desinler, her şeyi!" (s. 368) Kitap akıcı bir anlatımla kaleme alınmış. Temponun yer yer zirveye çıktığı ve kahramanların sözel olmaktan çok gerçek yaşamdan seçildiği bir kitap, Lizbon'un Son Kabalacısı. Kitabın gerilim düzeyi bir hayli yüksek, kurgu ve olay örgüsü 'zaman kavramı' açısından dengeli kullanılmış. Yeğen Zarco, cinayeti çözmek için uğraşırken okurun karşısına çıkartılan göndermelerden bazılarını sıralayalım: Yahudilik ve Kabala, dinden dönmenin dehseti, Hıristiyanların acımasızlığı, geleneklerin keskinliği. Kitap Yahudilik ve Hıristiyanlığı karşı karşıya net olarak getirmekten özenle kaçınmış. Böyle olunca da tarihi bir olayı derinlemesine izleme mantık dizgesi içinde en küçük ayrıntıyı bile yeniden gözden geçirir. Aldo'nun bir öğretmeni vardır, william'dır bu. Zarco'nun ise, Tora ve Talmud'dur. Aldo, bütün öğretiyi yaşayarak ve öğretmenini izleyerek alır. Zarco ise, aile yaşamını geriye dönüşlerle yeniden tarar, kutsal kitaplarının derinliğine sığınır. Zarco bunları yaparken bizlere Yanudi katliamlarını anlatmakla yetinmez. Dininden dönen matbaacı Diego'nun hazin sonunu da haklı gerekçelere dayandırır. Burası çok önemlıdır. Çunkü, Yahudi dininden dönen ve kendi dindaşlarını ihbar eden birinin sonu ölümdür, başarısızlıktır. Bir başka konu ise, kutsal el yazmalarının önemi üzerine yoğunlaşır. Kabala mistisizmi ile yaşamın/dünyanın/evrenin tanınmasına ayna tutan göndermelerin aralara özenle serpiştirildiğini görüyoruz. Kitap içindeki birçok teknik ve dini terimin anlamlarını bulabilmek için üç ciltlik Yahudilik Ansiklopedisi'ne (Yusuf Besalel) sıkçabaşvurdum. Bu konuda kaynak arayan meraklı okurlara özenle salık veririm. Lizbon'un Son Kabalacısı adlı kitap bir Ortaçağ romanı olmakla birlikte, günümüz koşullarında hâlâ geçerliliğini korumaktadır. Yüzyıllar öncesinde insanları kendi dinlerinden değil diye, kent meydanlarında acımasızca yakanların uzantıları bugüne kadar yansımıştır. Insanı yakmak! Bu başlı başına bir vahşettir. Haçlı seferleri, din savaşları bitmek bilmiyor. Dün Bruno'yu yakan bağnazlık, neyazık ki Sıvas'a kadar uzanabilmiştir. insanın yakılmadığı bir dünyanın özlemiyle.. • Lizbon'un Son Kabalacısı/ Kıcbard Zimler/ Çevıren. Aylın Üçler/ Hetışim Yaytnlan/ Roman/ 408 s. Evreni tammak ve öğrenme şansını kaçırıyorsunuz. Hıristiyanların bu denli acımasız olmalarının temelinde yatan gerçek neydi? Isa'nın bir kral değil de peygamber olarak gelişi mi? Yahudilerin yaşadıkları ülkenin ticaretini ellerinde tutmalarının yarattığı bir tür kıskançlık mı? Yazar bu konulara hiç girmiyor. U. Eco'dan ünlü 'Gülün Adı' adlı romanını çağrıştıran bir tekniği var kitabın. William'ın çömezi Aldo yu andıran bir görüntü çizer yeğen Zarco. Tıpkı onun gibi meraklı, atak ve zekidir. Ofayların karmaşıklığı nedeniyle her şeyi belirli bir sıralamaya sokar, sistematik bir BERFIN YAYINLARI Kitapçılarda Gerillm ve lelsele romanı Akıcı anlatım AŞIK İHSANİ Bıçak Kemikte (Tüm Şiirler) Çıktı! F Al K İJU İ.U' FAİK BULUT Eşitlikçi üervişan Cumhuriyetlcri ve llasan Sabnulı (ierccei Hasan Sabbah Gerçeği 352Sayfa,2.Basım *** İSMET NADİR ATASOY Rubaiyatı Ötner Hayyam Açıklamah, Tüm Rubailer 413 Sayfa, 2. Basım Berfin Bahar Eylül Sayısı Çıktı! 2.000.000.TL. SAYFA 10 r Yazı ve ürünleriyle. Muazzez İlmiye Çığ, Dr. Ötner Uluçay, Abit Dursun, İsmet Kemal Karadayı, Mahmııt Ayaz, H. Hüseyin Yalvaç, Haydar Eroğlu, DavidDaiches, Misbah Hicri, Cüneyt Gültakın, Nusret Gürgöz, Abdullah Şevki, Zeki Büyüktanır.. Ellinin üzerinde itnza ve ürün... uagaloğlu Yokuşu, Evren Han No: 29 / 56 Cağaloğlu 34440İstanbul Tel: (0.212) 513 78 00 Faks: (0.212) 512 37 20 Öner Yağcı Nâzım Hikmet ve Siyasi Otoriteler