Katalog

NoamChomsky(1928), 1968'de yayımlanan ve çeşıtlı vesilelerle gerçekleştirdiği konuşmalarının metinlerinden oluşan bu kitabının ilk üç bölümünde, dılbılimin zihın incelemelerine olan katkısına "geçmış dönem", "günümüz" ve "gelecek" bağlamında yanıt aramaya çabalamaktadır. BETÜL ÇOTUKSÖKEN * ıhın bır soru olarak, "zıhınbeden" sorunu bağlamında ozellılde Des cartes'tan berı felsefenın gundemındedır Ancak daha genel bır deyışle, duşunme ve dıl arasındakı ılışkıler soru nu, felsefe tanhının başlangıçlarına kadar goturur bızı Her ıkı varolan alanını (du şunme dıl) kendı ıç ılıs.kılerı çerçevesınde ele almak bılımsel bakış açısının bır gereğı olarak ortaya çıkmakla bırlıkte, bılım sel bakış açılannın bır bakıma temelınde bulunan, hatta bulunması gereken felse fi, kuramsal ya da metafmk yaklaşım, hcr varolan alanını hem ne ıse o olarak hem de dığer alanlarla ılışkılen çerçevesınde ele almayı gereklı kılar Oyleyse ruhbılım (psıkolojı) ve dılbılımden sonrakı relsefi tutumlar, belırlemeler duşunenı, ıster ıs temez, daha oncekı zaman dılımlennde bu bağlamda nelenn so7 konusu yapıldı ğı, nelerın oncelcndığı noktasına goturur HHI M'dSUIIUMi Gunumuzde ruhbılım ve dılbılım ba ğımsız bır etkenlık alanı olarak varoldu ğuna gore, daha oncekı felsefi ınceleme lerle, soz konusu bılımsel bakış açılan ara sındakı ılışkı nedır sorusu buyuk onem taşımaktadır Acaba geçmış zaman dılım lennde zıhınle dıl, dusunme edımlenvle konuşma/yazma edımîerı arasındakı ıiış kı sorunu nasıl gorulmuştur? Fılozoflar konuyu nasıl ele almışlardır'1 Fılozofun bu bağlamdakı kaygısı nasıl dışsallaşmış tır^ Bu sorulann olası yanıtlarından bırı nıD//w7/^/«'de(**)bulmaktayız Noam Chomsky (1928), 1968'de yayımlanan ve çeşıtlı vesilelerle gerçekleştırdığı konuş malarının metınlerınden oluşan bu kıtabı mn ılk uç bolumunde, dılbüımın zıhın ın celemeleruıe olan katkısına "geçmış do nem", "gunumuz" ve "gelecek" bağla mında yanıt aramaya çabalamaktadır Chomsky'nın de uzennde sık sık dur duğu gıbı, 17 yuzyıl, felsefe tarıhının zı hın araştırmaları bakımından en yoğun donemıdır Bu bağlamda adları akla ılk gelen fılozoflar da Bacon ve Descartes'tır Soz konusu donem, tum ınsanlarda or tak olan yapılan ozellıkle zıhın çerçeveMn de ortaya koyma çabalanna tanıkhk eder "Zıhnın doğasıyla, daha doğnısu, ınsan dılının doğasiyla ılgılı ınceleme ve kurgu lama tanhıne donersek, dıkkatımız doğal olarak 17 yuzyılda, çağdaş bılımın temel lerının sağlam olarak atıldığı ve bugun de bızı şaşırtan sorunların gozle gorulur bır açıkuk ve becen ıle dıllendınldığı "deha yuzyılı" uzerınde toplanır " (s 21) Gorul duğu gıbı, genel bır eğılım gereğı, zıhın soz konusu olduğunda, ona adeta yapışık ol duğu duşunulen dıl alanına yonelme ken dını gostenverır 17 yu7yıl zıhın ve zıhın bağlamında dı le yonelmenın yoğun olduğu bır donem olarak gorulurse de, dıle ıllŞkın yonelım lerın ardında Chomsky her ne kadar bır anıştırma dışında (s 145) hemen hıç uzc rınde durmuyorsa da ürtaçağ duşunme, araştırma modellennın buyuk payı vardır Modı essendı (varolma kıplen), modı cog noscendı (bılme kıplen), modı sıgnıfkandı (anlamlama kıpferı) uzerınde Ortaçağ da son derece buınçlı bır bıçımde durul muştur Aynca yıne bu bağlamda gram matıca speculatıva (kurgusal dılbılgısı, ev "Dil ve Zihin" üzerine rensel dılbılgısı), tum Ortaçağ boyunca onemlı bır araştırma eksenı olarak kendı nı gostermışür (Bu konuda çok genış bır lıteratur olmakla bırlıkte, aynntılı bılgı ıçın bkz A Htstory of lıvelfth Ccntury Wes tern Pbılosophy, Edıted by Peter Dronke, Cambndge Unıversıty Press, 1998,1992) Konuya daha genış bır gorungeden (perspektıftcn) bakılacak olursa, filo/oflar, buyuk olçude dolaylı olarak yoneldıklen dıl ıncelemelerı aracılığıyla aslında, ınsan doğasını anlamlandırma çabalanna katkı dabulunmusjardır Chomsky de sorduğu "Dıl ıncelemelerının ınsan doğasını anla mamıza katkısı ne olabılır?" (s 16) soru suyla, konuya ne denlı bılınçlı yaklaştığı nı Dize açıkça gostermektcdır 17 yuzyılda bılme edımlennı anlamak amacıyla one çıkanlan zıhın sorunsalı bağ lamında yer alan dıl sorunlan, 19 yuzyıl da ve ozellıkle 20 yuzyılda bağımsız olark ele alınmaya başlanmıslardır Ancak araş tırma bıçımlennın farklılığı, duşunenlerı farklı geleneklere bağladığı gıbı, farklı bı lımsel etkınlıklere de bırtakım ortaldıkla rın kurulması soz konusu olmuştur, dılbılımruhbılım ılışkısınde olduğu gıbı ve Chomsky'nın yenıden canlandırdığı Descartesçı duşunme geleneğının sergılendı ğı yaklaşrmda olduğu gıbı Chomsky'nın duşuncesınde temel bır kategon olarak yer alan evrensellık, onu hem modern duşuncenın kurucularının akrabası kılar, hem de felsefenın doğası na ozgu olanı, duşunme ve dıl dışkılerı bağlamında soz konusu edınılenlen yakalamasına yardımcı olur Bır dıle ılışkın bılgı ya da dıl edınımı su recı, dılbılım ıle ruhbtlımın ortak sorun salı olarak belırlenır îste bu sorunsala ılış kın çerçeve de Chomsky'ye gore ancak ev rensel dılbılgısınde kendısıne bır açıklama alanı bulabılır Chomsky 20 yuzyılın dıl bıbm çerçevesınde oluşturduğu kavram larla geçmışe yonelır ve bırbınne eklem lenen duşuncelerı bızı uyaracak bıçımde yenıden anlamlandınr Bu anlamlandırma surecıne, geçmış zaman dılımınde yer alan doğrultularfa, çağdaş tutumlar eşlık eder " ( ) dıl ıle zıhın sorunlarını ıın.elemek ıçın en uygun genel çerçeve 17 ve 18 yuzyıllarda usçu ruhbılımının bır bolunıu olarak gebştırılen>coşumcular(romantıklerB Ç) tarafından onemlı noktalarda ayrıntıları na ınılen, sonra da dıkkatler başka konu lara yoneldığı ıçın buyuk olçude unutulan duşunceler dızgesıdır" (s 49) Bu tutum da çağdaş bıhm anlayışında somutluk kaza nır Yapdacak ış şudur bır yandan aynn tılı oigulara yoğun bır bıçımde ılgı duy mak, ama ote yandan da soyut genelleme len hesaba katarak ortak paydaları behr gın bır bıçımde ortaya koymak Öyleyse Chomsky ye gore "Kabaca cağdaş dılbılı mı ayrıntılı oigulara yoğun ılgı olarak, fel sefi dübılgısım de soyut genellemelere ay nı olçude oağlılık olarak tanımlamak doğ nı sayılabılır" (ss 42 43) Dıkkath duşunen herkes, yaşananın nesne kılınmasının ne denlı zor olduğunu kolaylıkla fark eder Çıınku yaşananla olan ılışkı bır doğrudanluc ıçenr, o doğrudan bılınır, daha doğnısu yaşanır Gerçekten de Chomsky'nın dedığı gıbı, "gorungeler oylesıne bıldık olurlar kı onlann gerçekten hiç ayırdında olmayabdırız " (s 44) ya da" ( ) gorangeler çok bıldık ve "apaçık" olduklannda açıklama gereksınımını goz den"(s 45)kaçınn7 Bu durumdaChomsky 'ye gore" ( ) hem usçu hem de deney cı klasiK zıhın felsefesının en buyuk kusuru, 7ihnm ozcllıklcn. ıle ıçerığının ıçe ba kışla anlaşılabıleceğını sorgulamadan var saymasıdır ( )" (s 45) Boylece, ınsanın bılme edımındekı en buyuk sorununun "nesneleştınne" olduğu ortaya çıkmaktadır Burada (Chomsky hakL olarak, zıhın sel sureçlerın nesne kılınmasındakı zorluğa ısaret etmektedır Chomsky'nın yapıtta yer alan metınlenn ortak paydası olarak uzerınde durdu ğu, evrenseı dılbılgısının bır çerçeve ola rak açığa cıkanlmasının hem dılsel, hem de zıhınsel boyutta çok çesıdı sorunlann anlaşılmasına sağlayacağı Icalkıdır Dıiın ve zıhnın ortak çerçevesını ortaya çıkar mak da evrensel dılbılgısının temel gore vıdır Çunku dılm denn yapısı duşunenı ıster ıstemcz zıhınsel surecler boyutuna taşır "Evrensel dılbılgısı" Chomsky'ye go re hem dılbılım hem de ruhbılım ıçın anahtar konumundadır Ancak dılbılmcı açısından uygulamadadurum nedır? Bel lı bır doğal dıle ozgu "ozel dılbılgısı" ara cılığıyla evrensel dılbılgısıne yonelmek, dılbılımcının olmazsa olma7 etkınlığıdır O halde dılbılımu ahünda ne yapar? "Ozel dılbılgısı duzeyınde, bır dılın, olağan ko nuşucudınleyıu tarafmdan elbette, bı lınçsız bır bıçımde gelıştırılmış olan bel lı bır bılışsel dızgenın bılgısını belırtmeye çaba gostenr Evrensel dılbılgısı duzeyınde, ınsan zekasının kımı genel ozellıklen nı saptamaya çalışır Boyle betımlendığm de, dılbılım, zıhnın bu yanlarını ele alan ruhbılımın bır analanından başka bır şey de&ldır"(s 49) Dılbılgısının ıçselleştınlmesı (aynı zamanda da evrensel oluşu) derın yapı bağ lamında soz konusu ofduğuna gore, bılınen dılle bağlantılı çoklu olgular kumesı nı kendısıne bağlayabıleceğımi7 genel çer çeveler bulmak çok guçtur Chomsky'ye gore Çunku"( ) yuzey yapının çoğu za man yanıltıcı ve bılgılendırıcı olmaktan U7ak olduğu, dıle ılışkın bılgımi7in yuzey yapıda belırtılmeyen çok daha soyut nıte tıkte o7İer ıçerdığı açiKOr " (s 62) Yaptığı çozumlemelerde usçu tutum dan yana olduğunu açıkça gozlemledığı mız Chomsky'ye gore deneycı varsayım lar çevındekıbıçımıyle!.ayıltılar "( ) dıl edıncı gıbı, ınsan zekâsının en ozel ve en sıradan yapılanmalarını betımlemek ya da açıklamak ıçın hıçbır yol getırememekte dır Buna karşılık, ozel ve evrensel dılbıl gısıyle ılgılı oldukça ozgul gonıngulere bır açıldama cetırmekonusunda kımı umut lar vermektedır" (s 100) lim, bılgı kuramı ve dilbılımın ortak sorun larına bır kez daha dıkkat çeker "So7ge lımı, dıl kullanımının yaratıcı yanına ıLş kın temel sorunlar, esladen olduğu gıbı gunumuzde de enşemedığımız sorunlar olarak duruyor Dılsel yapının tam olarak ıncelenebılmesı ıçın çok onemlı olduğu kuşku goturmeyen evrensel anlambılım ıncelemelen Ortaçağdan bu yana hemuı hıç gelışmemıştır (s 145) Gerçekten de Ortaçağın bu açıdan ne denlı venmlı ol duğu, sorunlann duşunme dıl dışkısı do layımında ayrıntılı bır bıçımde ele alındı ğı gozardı edılmemesı gereken bır sapta madır Dılbılgısını kuramsal temellenyle ele alan Chomsky, "Bır kımsenın, kendı dılı ne ılışkın bılgısının, onun dılden olağan ve yaraücı bır Tbıçımde yararlanmaMnı ola naklı kılan bügının doğası nedır^" (s 155) sorusunu sorar Bır dılbıkmoı olarak tum doğal dıllenn ortak paydalanyla ılgılen mek, evrensel sesbılgısı, evrensel anlambı lım ıle bunlan kuşatan evrensel bır dılbıl gısını zonınlu kılar "( ) evrensel dılbılgı sı kuramı ( ), doğal dıllerde birtumcenın bıçımı ıle anlam ıçerığını belırleyen duzeneklen elealır" (s 180) Evrensel dıl bılgısı yıne Chomsky'nın deyışıyle "( ) butun ınsan dıllennın dılbılgılennın yen ne geünneM gereken kosulları konu edı nen bır ınceleme alanı olarak tanımlana bılır" (s 187) Dtl ve Zthtriın son bolumunun başlığı "Dılbılım ve Felsefe", bu bolumun DAŞ langıç cumlesı, zaman zaman bırbırlennı karşıüklı olarak yok sayan dılbılımcıler ve fılozoflar ıçın son derece uyarıcı gorunuyor Ozellıkle, felsefe alanlararası (dışdun ya duşunmedıl) ılışkılen ırdeleyen bıret kınlıkse, dılbılımle felsefenın karşıltklı ba ğımlılığı gozardı edılemez bır durumdur Bu konuda Chomsky şoyle dıyor "Dılbı lımcıler ıle f elsefccılenn kullandıkları yon temler ıle ılgılendıklen konular bırbınne o kadar çok benzıyor kı, bu ıkı alanı kesuı çızgılerle bırbınnden ayırmakta dırenmek ya da bunlardan bırının dığennın elde et tığı başanlan dar bır bakışla gormezlıkten gelmek delılık olurdu sanınm * (s 237) Dıl felsefesıyle uğraşan fılo7oflar, dılbı lımının venlennden yararlanmak zorun dadır Gerçekten de felsefe, ruhbılım ve dılbılım bırbırıne bırçok yonden bağlı araştırma alanlan olarak behrmekteaır Chomsky'nın yapıt boyunca gostermeye çalıştığı temel noktalardan bın budur ve onun bu bağlamda asıl uzennde durduğu, ruhbılımın sadece bır davranış bılımı ola rak kabul edılmesıın neden olacağı sınır lılıktır Ruhbılımı ışte bu sınırlı konumla nıstan kurtaratak olan da dılbılımle, fel sefeyle kuracağı/kurması gereken bağlan ülardır Gunumuzde dılbılımle felsefe arasında kı ışbırlığının zorunlu olduğu açıkça go rulmektedır Dılbüımcı Pror Dr Ahmet Kocaman'ın, teknık terımlerı yetkın bır bıçımde kullanarak ve tumuyle Turk çe nın gucune guvenerek dılımıze kazan dırdığı Dıl ve Zıhın başta dılbılım, ruhbı lım (psıkolo)i) ve felsefe alanında çalışan lann ve bu alanlarda oğrenım gorenlenn mudaka okuması gereken bır kıtap olarak yayın dunyamızdayennı alıyor, aynca Noam Chomsky, yaratıcı (gerçek anlamda) bılım adamının felsefeyle kuracağı/kurması gereken ılışkının vazgeçılmez oldu ğu konusundakı duşuncelenyle onemlı bır ornek oluşturuyor • (*) Betul Çotuksoken, Maltepe Untversı tesı Fen Edebıyat Fakultesı (*") Noam Chomsky, Dıl ve Zıhın, Çev Ahmet Kocaman, Ayraç Yaytnevı, Ankara 2001, 296 s K İ T A P Noam Chomsky'nin konuşmalan bir arada Z Kuramsal tamel Ortak sorunsal M odtanN ¥• kufenns Dılı edınme ve kullanmanın yapısıyla, kosullarını saptamaya dıskm çalışmalar dılbılımı olduğu kadar runbılımı de ılgı lendırmektedır Hatta Chomsky bu konuda "( ) dılsel yapı ıncelemesını ınsan ruhbılımının bır bolumu olarak gelıştırmeye ( )" (s 107) çalışmaktadır Chomsky'nın dıle yonelen bılım adamlanyla ve filozoflarla ortak olan yonu şoy lebelirtilebılır dılle ılgılenmek, ınsan doğahinın ıncelenmesınde esas olana ışaret eder Ona gore "tnsan dılını ve dayandığı ruhbılımseı yeteneklen anlamayı ısuyor sak, nasıl ve ne amaçla kullanıldığını değıl, ne olduğunu sormamız gerekır once " (s 111) Chomsky aynca, ınsan dılıyle hayvan ıletışımı konusunun ne denlı guncel ol duğuna değınır ve bunlann bırbınnden tumuyle farklı olduğunu da ılerı surer Onajgore, bu ıkı yapının ınsan dılı, hay van ıletışımı benzerlıklennı one çıkarma çabalan boşunadıı. Deneycı ve usçu bağlamda bırçok uslanmanın taruşıldığı uçuncu bolumde Chomsky'nın ısrarla uzennde durduğu, dıl boyutunu onemsemenın, dıle ıLşiun ço?umlemelerın "genel ruhbılım ıçensınde mcrkezı bır yen"nın (s 145) olması du rumudur Geleceğe yonelık sorun bağlamlanna da ışaret eden Chomsky, ruhbı SAYFA 10 C U M H U R İ Y E T S AYI 603