Katalog

JEAN YVES TADİE 871. Marcel Proust 10 Temmuz günü Auteuil'de doğar. 1881. îlk astım krizini geçirir ve ilk kez tiyatroya gider. 1882. Condorcet Lisesi'ne girer. 1885. Marcel her yıl olduğu gibi o yıl da okula devamsızlık sorunu yaşar. 1886. En sevdiği besteciler Mozart ve Gounod olan genç, mutluluğ'u şöyle tanımlar: "Çevremde doğanın tılsımı, yanımda belli sayıda kitap ve nota, bir Fransız tiyatrosunun yakınlarında bütün sevdiklerimle yaşamak." Mutsuzluk tanımı ise "annemden ayn kalmak". 1888. Barres, Renan, Leconte de Lisle ve Loti okur. Ekim ayında felsefe bölümüne yazılır. 1889. Felsefe bakaloryasını alır. Bir yıl boyunca askerlik görevi yapacaktır. 1890. 14 Kasım'da tezkeresini alır ve Paris Hukuk Fakültesi'yle Siyasal Bilgiler Okulu'na kaydolur. 1891. Önceki yıl tamştığı Maupassant'ın ardından Oscar Wilae ve Maurice Barres'le tanışır. Le Mensuel dergisi için günlük ve öyküler kaleme alır. 1892. Arkadaşları Gregh, Dreyfus, Halevy ve Finaly ile birlikte Le Banquet dcrgisini kurar ve orada edebiyat eleştirileri yayımlar. Yüksek sosyeteden Prenses Mathilde, Madam Armand de Caillavet ve Henri de Rothschild'le tanışır. Bir başka ankette en belirgin kişilik özelliğinin "sevilme gereksinimi, daha da kesin olarak, insanlan kendisine hayran bırakmadan çok, okşanma ve şımartılma gereksinimi" olduğunu belirtir. Bir erkekte aradığı şey "kadınsı bir tılsım", bir kadında ise "erkek erdemleri"dir. En sevdiği yazarlar Anatole France, Pierre Loti, Charles Baııdelaire, Alfred de Vigny'dir. Beethoven, Wagner ve Schumann ise en beğendiği bestecilerdir. 1893. Swann'ın Bir Aşkı'na temel oluşturacak L'Indifferent (Ilgisiz Adam) başlıklı öyküsünü yazar; bu öykü üç vıl sonra La vie contemporaine'de basılacaktır. 1 Aralık günü yayımlanan " Avant la nuit" ("Geceden Once") başlıklı incelemesinde bir lezbiyeni şöyle konuşturur: "Bir kadının başka bir kadından zevk alması, bir erkekten zevk almasından daha az ahlakh ya da daha ahlaksız bir şey değildir. Bu aşkın nedeni, ahlaksal bir içerik taşıyamayacak kadar kesin bir biçimde, doğrudan doğruya sinirsel bir bozukluktur." 1894. Dreyfus olayı patlak verir ve Marcel kardeşiyle birlikte Dreyfus'ün tarafını tutar. Müzikle ilişkisi gittikçe derinleşir. 1895. Almanya'da Kreuznach'ta tatil yapar. Ağustos ayında tutkulu bir aşkla bağlı olduğu Reynaldo Hahn'la birlikte yolculuğa çıkar. Bu yolculuk sırasında, yüz sayrayı aşan, ölümünden sonra yayımlanacak Jean Santeuil'ü yazmaya başlar. "Chardin ve Rembrandt", Mozart, SaintSaens hakkında makaleler yazar. Bıi sonuncusunu Flaubcrt ve Anatole France'la karşılaştırır. 1896. Büyükamcası zatürreeden ölür, ardından da büyükbabası Nathe Weil'i yitirir. 15 Temmuz'da Revue blanche'ta "Contre l'obscurite" ("Karanlığa Karşı") başlıklı yazısında simgecilik ve Mallarme'ye mesafe koyar. Ardından kendini Dumas, Balzac, SainteBeuve, Rousseau, Shakespeare, Goethe ve George Eliot okumaya verir. 1897. Auteuil'de Proust'un doğduğu ev satılır. Ağustos ayında annesiyle Kreuzbach'tadır. 1898. Dreyfus olayının çapı büyür ve Zola ünlü "J'accuse" ("Suçluyorum") yazısını L'Aurore'da yayımlar. Annesi temmuz ayında bir kanser ameliyatı ge 1 Şişman bir zenci kadın çirir. Bir Rembrandt sergisi için Amsterdam'a gider. 1899. Jean Santeuil'ü yazmayı bırakıp kendini Ruskin'e verir. Onun üstüne bir inceleme yazmaya ve Amiens Incili'ni çevirmeye başlar. 1900. john Ruskins Londra'da ölür ve Proust onun üstüne bir dizi inceleme yayımlar. Nisan sonunda annesiyle birlikte Venedik'e gider, Padova'ya uğrar. Bu kentte, sonradan Swann'da söz edeceği Giotto'nun fresklerini görür. Ekim'de Venedik'e döner. 1902.7 Haziran'da Proust Tristan ve Isolde'yi dinler. Ikinci Hollanda yolculuğunda Vermeer'in Delft Görünümü'nü görür. Aralıkta dostu Fenelon Istanbul'a atanır ve Proust "gerçekten umutsuz saatler" geçirir. 1903. Kardeşi Robert Proust evlenir. Yazar birçok aristokratla ilişki kurar: Guiche Dükü, Prens Leon Radziwill, Albufera Markisi (ki sonradan SaintLoup kişiliğinin modeli olacaktır). Kasımda babasını yitirir. 1904. Amiens lncili'nin çevirisi yayımlanır. Sağlığı kötüleşir ve muayenelerden olumlu sonuç alamaz. 1905. Ruskin'in Süsen ve Zambaklar'ına yazdığı önsöz, kaleminden çıkan en güzel sayfalar arasında yer alacaktır. SaintSimon ve Homeros'a ilgi duyar. Eylülün başında Evian'a kadar Proust annesine eşfik eder; annesi acilen Paris'e geri getirilmek zorundadır; 26 Eylül günü orada yaşamını yitirecektir. "Yaşamım, diye yazar Marcel, o anda biricik amacını, biricik sevecenliği, biricik aşkını, biricik avuntusunu yitirdi." Sonradan da şöyle yazacaktır: "Annem ölürken yanında küçük Marcel'i de götürdü." Aralık başında bir hastaneye yatırılır. 1906. 25 Ocak'ta klinikten taburcu olur. "Bana yapılan en büyük kötülük tedavidir." Ekim'de, kısa bir süre önce ölen amcası Georges Weil'ın Haussmann Bulvan 102 numaradaki dairesini tutar ve orada yılın sonunu getirir: "Epey çirkin bir daire, toz içinde, ağaçlıkh bir yer, yani köşe bucak kaçtığım her şey orada vardı; orayı tuttum çünkü annemin bildiği » dairelerden bir * tek orayı bulabildim." 1907. Yeniden yazmaya başlar ve birçok yazı yayımlar. 1908. Bu yıl Proust'un yaşamında bir dönüm noktası gibidir: Büyük yapıtını yazmaya başlar. Ocakta herhalde ilk yetmiş beş sayfasını yazar. Mayıs ayında şunlan not alır: "Şu anda elimdekiler / soylular üstüne bir çalışma / Paris üstüne bir roman / SainteBeuve ve Flaubert üstüne bir deneme / Kadınlar üstüne bir deneme / Oğlancılık üstüne bir deneme (kolay kolay yayımlanmaz) / Vitraylar üstüne bir inceleme / Mezartaşları üstüne bir inceleme / Roman üstüne bir inceleme." 1909. SainteBeuve üstüne yazmayı düşündüğü deneme, anlatı, anı karışımı yapıttan, tam anlamıyla bir romana döner; bu metin Combray ve Yakalanan Zaman'ın ilk değişkesini oluşturur. Proust defterlerini doldurdukça daha az makale yayımlamaya başlar. 1910. Yıl boyunca Proust defterler üstünde çalışacak, onlann kurgusuyla ilgilenecektir. 12 defter doldurur ama romanını Le Figaro geri çevirir. Özellikle üstünde çalıştığı bölümler, Çiçek Açmış Genç Kızların Gölgesinde'nin deniz kıyısında geçen parçası, Swann'ın Bir Aşlcı ve Guermantes'lann Tarafı'dır. 1911. Romanı üstüne çalışmayı sürdürür: Aklında Kayıp Zaman ve Yakalanan Zaman başlıklı iki ciltlik bir roman vardır. 1912. Proust'un elinde tahminen bin iki yüz sayfahk bir metin bulunmaktadır. îlk bölümü iki yayıncıya önerir, ama yıl sonunda geri çevrilecektir. 1913. Proust bu sefer Swann'ların Tarafı'nı yayıncı Grasset'ye verir ve kendi parasıyla bastırmak istediğini söyler. 11 Mart'ta anlaşma imzalanır. Bu arada Proust yaşamının en büyük aşkını yaşamaktadır: Şoförü ve sekreteri Alfred Agostinelli'yi kendi evine yerleştirmiştir. 14 Kasım'da ilk cilt kısaltılarak basılırken iki cildin yakında basılacağı duyulur; bu iki cildin başlıkları Guermantes Tarafı ve Yakalanan Zaman'dır. Aralıkta Agostinelli Antibes Adalan'na kaçar, havacı olmak istemektedir. Proust onu geri getirmeye çalışır, sözcüler yollar, para teklif eder ama boşuna. Romanı hakkında çıkan birkaç elestiri Proust'u az da olsa tatmin eder. 1914. Proust Guermantes Tarafı'nı Grasset için hazırlarken, bir yandan da Swann'a yöneltilen eleştirileri mektuplarıyla yanıtlar. 30 Mayıs'ta Agostinelli uçakta ölür. Proust büyük bir acı çeker: Ne zaman taksiye binsem, gelen otobüsün beni ezip geçmesini ummak nedir öğrendim." Eylülde de şöyle yazar: " Alfred'i gerçekten seviyordum. Onu sevdiğimi söylemek yetmez, ona tapıy o r d u m ." Proust, Albertine kişiliğini romanına sokup Kaçak (sonradan Albertine Kayıp) başlıklı cildi yazmaya başlar. Birinci Dünya Savaşı patlak verdiğinde Proust çürüğe çıkar; Celeste AlbaProust'un Robert de Flers'e Ithaf ettlfll bir fotofirafı. ret'den yanına taşınmasını ister; o ise Proust'un yanından hiç ayrılmayacaktır. 1915. Savaş nedeniyle Grasset çalışmalannı askıya alır. Proust bundan ya rarlanıp ilk yaptığı planı genişletir, Sodom ve Gomorra ile onun devamı (Albertine'in yer aldığı bölüm) üstünde çalışmaya başlar. önceki yıl öldürülen Fenelon'un ardından başka arkadaşlarını yitirir. 1916. Nouvelle Revue Française 1914'ten beri Proust yayımlamak istemektedir. Grasset'yle gerekli anlaşmalar yapılır. Grasset, Proust istemiyorsa onu zorlatutmayacağını ve ardından Geçmiş Zamanın Izinde nin ikinci cildini yayımlamayacağını söyler. Proust, Cocteau ve Morand'la ilişki kurar ve yeniden sosyete girer. Yakalanan Zaman'ın başında savaş yıllanndaki Paris'i anlatan bölümünü yazar. 1917. Proust Sodom ve Gomorra'dan Yakalanan Zaman'a kadarki elyazıları düzeltmeyi sürdürür. Swann'ların Tarafı'nın Gallimard'daki yeni baskısı için metin üstünde çalışır; ardından Çiçek Açmış Genç Kızların Gölgesinde gelir. 1918. Romanların yayma hazırlanması sürer. Sık sık geceleri çıkar, sanki bir kez daha yaşamdan zevk almak istemektedir. Nisan başında küçük çaplı bir kriz geçirir. Swann'ı dört ciltle tamamlamayı düşünür. 30 Kasım'da ise Çiçek Açmış Genç Kızlann Gölgesinde basılmıştır. 1919. Proust, Haussmann Bulvan'ndaki dairesini bırakmak zorunda kalır. 10 Aralık'ta Çiçek Açmış Genç Kızlann Gölgesinde Goncourt ödülünü alır. Eleştirmenlerin büyük bir bölümü Proust'u topa tutar, o ise yanıtını Yakalanan Zaman'da verecektir. 1920. Yılın ilk gününde, Proust'un en yenilikçi edebiyat elestiri metni olan "A propos du style de Flaubert" ("Flaubert'in Biçemi Üstüne") yayımlanır. Guermantes Tarafı ekimde piyasaya çıkar. 1921. Sodom ve Gomorra I 30 Nisan'da basılır. Proust'un aklında daha dört cilt vardır. Haziranda NRF'te "A propos de Baudelaire" ("Baııdelaire üstüne") yayımlanır. Eylülde çeşitli sağlık sorunları yaşar, düşer, bir eczacının hatası yüzünden zehirlenir. Sodom H'nin bir bölümünü oluşturan "Jalousie" ("Kıskançlık") kasım ayında üuvres libres'de yayımlanır. Aynı ay, Proust Sodom ve Gomorra H'nin elyazmasını Gallimard'a teslim ederken Sodom IIl'ü iki parça halinde vazacağını bildirir. 1922. Yılın başında Celeste'in yeğeni Yvonne Albaret, Mahpus'u ve Kaçak'ı (yani sonradan Albertine Kayıp başlığı nı taşıyacak olan, Sodom ve Gomorra'nın üçüncü cildi) daktiloya çekmeye başlar (belki de 1921'den beri metinleri daktiloya çekiyordu). îlkbaharın başında, Celeste'in anlattığına göre, yazar kendisine "son" sözü yazdığını bildirir: "Şimdi ölebilirim." 18 Mayıs'ta Joyce ve Stranvinski'yle tanışır. Proust Mahpus ve Kaçak'ın daktiloya çekilmiş metinleri üstünde çalışır; Tagore'un o sıralarda yayımlanan Kaçak'ıyla karıştırılmaması için kitaba Albertine Kayıp başlığını yazar metinlerden birinin üstüne. Eylülde sağlığı kötüleşir. Ekim başında Beaumont'larda bir gece yemeği sırasında bronşite yakalanır. Ardından da zatürree geçirir. Gallimard'a yazdığı son mektupta şöyle der: "Sanınm şu anda hemen yapılması gereken iş, bütün kitaplarımı size vermek." Kasımın 17'sinde kendini daha iyi hisseder; gecesi, Bergotte'un ölümü üstüne birkaç tümce yazdınr; 18'inde sayıklamaya başlar, "şişman bir zenci kadın" gördüğünü sanır; saat dört buçukta ölür. Cenazesi 1922 yılının 22 Kasımında yapılır. • Kısaltarakçev.: Ömer Aygün ' SAYFA S CUMHURİYET KİTAP SAYI 580