Katalog

2 8 M A R T 2 0 0 1 • Fethi Naci, Eleştiri Günlüğü'nde bu hafta, Ant dergisi anıları'na 4. bölümle nokta koyuyor 3.say/ada • Karikatürümüzün çınan Necmi Rıza Ayça'ya özlemle 9.sayf<uk • Ceylan Koryürek, Muzaffer Uyguner'le kitaplannı konuştu ıosay/ada ü M. Sadık Aslankara, iki genç öykücümüzü değeriendirdi .. KİTAP Cumhuriyet P A R A I I Z E K Çağdaş bir klasik 23 Nisan 2001 tarihleri arasında Galatasaray Üniversitesi Kemal f: Oğuzman Amfitiyatrosu'nda bir kolokyum gerçeldeştiriliyor. Marmara Üniversitesi ile Proust Araştırma Merkezi'nin katkılarıyla, îstanbul Fransız Kültür Merkezi ve Galatasaray Üniversitesi'nin birlikte düzenledikleri kolokyumda PierreLuis Rey, Tahsin Yücel, Ayşe Kıran, Murat Demirkan, MarieFrançoise Montaubin, ClaudeHenri Jouber, PierreEdmont Robert, MarieSophie Doudet, Name Başer, Rifat Günday ve Muharrem Şen, Fransız romancı Marcel Proust'un yaşamına Fransa'dan ve Türkiye'den "Çapraz Bakışlar" gönderecekler. Ünlü yapıtı 'Kayıp Zamanın Izinde' Yapı Kredi Yayınları tarafından yayımlanan Marcel Proust'u tanıtmaya çalıştık bu hafta sizlere. ANTOINE COMPAGNON ayıp Zamanın lzinde'nin 2000 yılının klasiği olmasının nedeni, en azından tek nedeni, sınıflarda ders olarak okutulacak düzeyde [Fr. classe] bulunarak okullann ve üniversitelerin tanrılar geçidinde yer alması olmadığı gibi, düzen, denge ve ölçüliilük aşkı anlamında klasisizme bağlı olması da değildir. Proust okullarda o kadar da çok okutulmuyor ve yapıtının boyııtları pek ölçülü sayılmaz. Gene de Kayıp Zamanın Izinde bir klasiktir, çünkü her kuşak bu yapıtın anlamını ve etkisini yeniler. Ve bu yapıtı edindiğinde her kuşağın onu yenilemesinin nedeni, bu yapıtın kusursuz olmaması, kendine üstüne kapanmış, tamamlanmıs olmamasıdır: "Eğer başyapıt denilen şey mükemmel ve dört dörtlük bir şeyse, diyordu Reynafdo Hahn, Proust'un kitabı bir başyapıt değildir." Gerçek başyapıt, yerleşik kurallara uygun yapıt değildir. Klasik olma gücünü bölmesinden, karmaşık olmasından alır. Mahpus'ta anlatıcı, Vinteuil sonatını piyanoda çalarken, aklına Wagner gelir ve 19. yüzyılın büyiık yapıtları üstünde düşünür: "... bueserlerin, bütün zenginliklerine rağmen, harika bir biçimde de olsa hep bir eksik kalmışlık izlenimi uyandırdıklarını düşünüyordum; bu özellik, XIX. yüzvılın bütün büyük eserlerinde görülür, o XIX. yüzyıl ki, en büyük yazarlan, başarılı eserler vermemiş, ama kendi çalışmalarına, aynı an Marcel Proust K da hem işçi, hem yargıç gözüyle bakarak, bu kendi kendini gözlemden, eserin uısında ve fevkinde, yepyeni bir güzellik çıkarmışlar, eserlerine, sahip olmadiKİarı, geriye dönük bir bütünlük ve yücelik yüklemişlerdir." (Marcel Proust, Mahpus, çev. Roza Hakmen, Yapı Kredi Yayınları, 2001, s. 156) Bu gözlemde son derece derin bir bulanıkhk vardır: 19. yüzyılın büyük yapıtları olmamış yapıtlardır, anlatıcının güzel bir sözcük bağdastırmasıyla söylediği gibi, "harika bir biçimde eksik kalmış" yapıtlardır, çünkü önceden düşünülerek oluşturulmamış yapıtlardır. Birlikleri ve bütünsellikleri, yaratımdan sonra, yaratıcıları tarafından bulgulanmıştır. lnsanlık Komedyası da böyledir, Yüzyıllann Efsanesi de, Insanlığın Kitabı Mukaddesi de, Dörtleme de böyledir; hepsi de diziler biçirninde, "geriye dönük bakışta birden zihnindeki bir aydınlanma" ve beklenmedik bir fırça darbesi, "son ve üstün bir fırça darbesi" (s. 157) tarafından bütünleştirilmiş yapıdardır. Proust kendi yapıtını onlardan ayrı tutar çünkü kendininkinin tutarlılıĞı önceden düşünülmüş bir tasarıya dayanır. Bu yüzden de Kayıp Zamanın îzinde'den yalnizca Swann'ların Tarafı'nı okumak, lnsanlık Komedya sı'ndan yalnızca Goriot Baba'yı okumakla aynı şey değildir. Goriot Baba'nın Kuzen Pons'a gerçekten gerek sinimi yokken, Swann, Yakalanan Zaman'a temelden bağlıdır. Yakalanan Zaman'ı okumadan Swann okunabilir kaldı ki Swann okurlarının dörtte üçü böyle yapar, asla Yakalanan Zaman'a kadar gelmezler ama bunu yapmak, Proust'un gözünde Kayıp Zamanın tzinde'yi XIX. yüzyılın değil, XX. yüzyılın romanı, belki de XXI. yiızyılın romanı yapan şeyi göz ardı etmektir. Gene cıe XlX.yüzydın büyük yapıtlan, büyüklüklerini tam da eksikliklerinden, onlarda bir şeylerin eksik olmasından almazlar mı? Ya Kayıp Zamanın Izinde? O baştan sona önceden düşünülmüş bir yapıt mıdır? Önceden yapılan tasarımın doğası neydi? Önun da büyüklüğü ıskalamışlığından, yazan ölünceye kadar genislemesini sağlayan o ıskalamışhktan gelmez mi? Kayıp Zamanın lzinde'nin edebiyatın gökkubbesinin doru^una çıkarılmasında birçok farklı neden vardır ama I junların en önemlisi yapıtın karmaşıklığı gibi görünüyor. Her seferinde başka bir biçimde içinuen geçtiğimiz bir dünya olması bundan ileri gelir; XIX. yüzyılın büyük yapıtlannı eleştirirken Proust bu noktayı Devamı 4. savfada. C U M H U R İ Y E T K\TAP SAYI 5 80