Katalog

YUSUF COTUKSOKEN Ahmet Kocaman ve Necdet Osam hazırlamıslar T ürkçenin Cumhuriyetten bu yana karşı karşıya olduğu sorunlardan biri yabancı teritnler, öbürü de yabancı dil öğretimidir. Türkiye'de yeterli düzeyde Dİlim üretilmediği, kuramsal çalışmalar yapılmadığı, kurumlar arası işbirliği gerçeklestinlmediği sürece bu sorunlar daha da yoğun biçimde yaşanacaktır. Bununla birlikte, Türkiye'de bu konuda bilim ve araştırma kurumlannda bugüne kadar yapılan çalışmaları da görmezden gelmemeliyiz. Bunlar arasında özellikle, Atatürk'ün Türk Dil Kurumu'nun 19321983 arasında, terimlerin Türkçeleştirilmesi konusunda yaptığı bilimsel çalışmaları saygıyla anmak gcrekir. TDK, bu süre içinde 102 terim kılavuzu yayımlamış, bu kilavuzlarda 107 bin terim Türkçeleştirilmiştir. Bunlann önemli bir bölümü bugün eğitim kurumlannda yaygın biçimde kullandmaktadır; bir bölümüyse öneri olarak kalmıştır. Gelgelelim araya giren kesintilcr (12 EylüTHarekâtı, 1983'te Atatürk'ün TDK'sinin kapatılması, yerine aynı adla başka bir kurumun kurulması) ve olumsuz yaklaşımlar (Türkçenin bilim dili olamayacağı konusundaki görüşler) terim türetme çalışmalarını yavaşıatmış, dahası durma noktasına getirmiştir. Yabancı dil öğretimi, özellikle 1950'li ydlardan sonra "yabancı dille (dilde) eğitimyabancı dil eğitimi" tartışmasını yaratmış; yabancı dille eğitime karşı çıkanlar, görüşlerini eğitsel, ulusal gerekçclerle anlatırken, yabancı dille eğitimi savunanlar da görüşlerini değişik gerekçelerle (örneğin yabancı dil eğitimine küçük yaşlarda baslama, vd) temellendirmeye çalışmışlardır. Bugün kimi özel ve resmi eğitim kurumlannda yabancı dille eğitim yapılmaktadır. Ancak tartışmalar giderek çözümsüzlüğe doğru sürüklenmektedir. Yabancı dil öğretimi uygulamalı dilbilimin konuları arasındadır. Bu konuda yeni bir terim sözlüğü yayımlanmıştır: Ahmet KocamanNecdet Os^m, Uygulamalı DilbilimYabancı Dil Öğretimi Terimleri Sözlüğü (Hitit Basım Yayın, Ankara:2000,152 s.). Kitapönsöz, terimler sözlüğü, IngilizceTürkçe dizin ve kaynakçadan oluşmaktadır. Önsözde kitapla ilgili şu bilgiler verilmektedir: "Terimler bir bilim dalının yapıtaşlarıdır; bu bakımdan bir bilim dalının kavramlarının saydamlaşması, bu kavramları simgeleyen terimlerin sınırlannın özenle çizilmesine bağhdır. ...1950'lerden sonra Âmerika'nın, daha sonralan Avrupa'nın, günümüzde de moda deyişle küreselleşmenin ülkemiz üzerindeki etkileri yabancı dili, özellikle Ingilizceyi eğitim gündeminin daha üst sıralanna taşımıştır. Yabancı dil bilgisi günümüzde neredeyse bütün meslekler için 'olmazsa olmaz' bir koşula dönüşmüştür. Ne var ki, bu ölçüde yaygın bir etkinlikte birçok kavram henüz bulanıklıktan kurtulamamıştır. Yabancı dil öğretimi ile yabancı dilde öğretim, ikinci yabancıdıl, dil öğretiminde yaklaşım ve yöntem ayrımı, öğretmenöğrenodaklı cı öğretim, sınav türleri Yabancı dil öğretimi uygulamalı dilbilimin konuları arasındadır. Bu konuda yeni bir terim sözlüğü yayımlanmıştır: Ahmet KocamanNecdet Osam, 'Uygulamalı DilbilimYabancı Dil Öğretimi Terimleri Sözlüğü' (Hitit Basım Yayın, Ankara: 2000, 152 s.). Kitap önsöz, terimler sözlüğü, ÎngilizceTürkçe dizin ve kaynakçadan oluşmaktadır. gibi kavramlar bunlar arasında sayılabilir." (s. 3) Bu çalışmada yabancı dil öğretiminin belkemiğini oluşturan belli başlı terimler (1500 kadar terim) ele alınmış, ayrıca yabancı dil öğretimi uygulamalı dilbilimin alanlarından biri olduğu için konuyla ilgisi ölçüsünde dilbilim (ve uygulamalı dilbilim) terim ve kavramlarına da yer verilmiştir. Sözlüğün en önemli yönlerinden biri de, her bir terime Türkçe karşılık bulunması konusundaki ilkeli tutumdur. Gerçi pek çok terim (abece, açık kütne, açık uçlu soru, adıl, bellek, benzeşim, çıktı, derin yapı, edimbilim, işlevselcilik, ödünçleme, vd) daha önceden türetilmiş ve yaygınlaşmıştır. A. Kocaman ile N. Osam'ın birlikte ürettiği yeni karşılıklar da dilbilim ve vabancı dil öğretimi terimlerinin zenginleştirilmesine katkıda bulunmaktadır. Yazarların bir uyarısını da burada belirtelim: "...alanlann (yabancı dil öğretimi ve dilbilimY.Ç.) sürekli gelişme içinde olduğu, ou nedenle sürekli yeni terim üretme gereği de unutulmamaîıdır." Sözlükte seçilen terimlerin Türkçeleri maddebaşına alınmış, hemen yanına Ingilizcedeki karşılıkları verilmiş; sonra açık ve yalın bir dille terimin tanımına geçilmiş. Tanımlar da çoğu kez ek bilgilerle desteklenmiş, örneklerle pekiştinlmiştir. Bu sözlük çalışmasının bize gösterdiği bir gerçek daha vardır: Türkçe, bir bilim dili olmuştur; her alanda bilimsel söylem oluşturabilmek için gerekli terimleri Türkçe kendi sözcük üretim yollarını işleterek oluşturabilmektedir. Terimlerin evrensel olduğu söylenir durur; buna dayanarak Türkçede terim üretmenin güçlüğü dile getirilir. Oysa bu çok yanlış bir görüştür; çünkü terimlerin bir biçim Uygulamalı Dilbilim Yabancı Dil Öğretimi Terimleri Sözlünü Yeni tarinier' Kitapla llglll bllgller (sözcük: yazı, ses), bir de kavram (anlam, içerik) boyutu vardır. Kavram evrensel olabilir. Biçimse her dilde uygun yollar işletilerek her zaman türetilebilir. Işte bu çalışma bu yargımızın güzel bir kanıtıdır. Sözlüğün önsözünde hazırlayanlar "... okurların değerli katkılarıyla önümüzdeki baskılarda... eksikler giderilmeye çalışdacaktır." deniliyor (s. 4). Bu önermeyi göz önünde bulundurarak ilgili bir okur olarak sözlükte görebildiğimiz kimi sorunlu birimleri tartışmak istiyoruz. 1. Metin içinde geçen ancak maddebaşı olmayan terimler var. örn. kapalı kütne (s. 5). 2. Gözden kaçan kimi vanlışlar. Örn. etkisöz maddesinde "....Kavramının..." sözü, "...kuramının..." olacak (s. 58). 3. Kimi göndermeler yabancı dilli terime yapılmış. Örn. Bkz. integrative motivation (s. 11); oysa maddebaşında bütünleyici güdülenme terimi var (s. 27); bireşimsel dil ... bkz. agglutina Î ting/ inflectional language (s. 23). Bence tanım burada olmalıy dı ya da bağlantılı dil ve bükünlü dil'e gönderme yapılmalıydı. Sözlükte bağlantıh dil (s .15) terimi var, ancak bükünlü dil tcrimi yok. 4. Kimi terimlerin îngilizceye özgülenmesi bence tutarlı değil. Örn. akademik amaçlı tngilizce (s .6) yerine akademik amaçlı yabancı dil; ölçünlü tngilizce (s. 92) yerine de ölçünlü dil denilmeliydi. 5. Kimi terimlerin yazımında tutarsızlık saptadım. örn. anadil/anadili (aktarma sözcük maddesinde, s. 7) karıştırümış. Oysa anadili maddesi var sözlükte (s. 89). Örn. zıt anlamlı (anlam aynşürması maddesi, s. 9) /zıtanlamlı (zıtanlamlılık s. 132, Ingilizce dizinde knrsıtanlamlı, s. 134) Bence karsıtanlamlı(lık) teriminde uyuşulmalı; Sayın Prof. Dr. Doğan Aksan ise ters anlamlı terimini kullanıyor. 6. Kimi terimlerde direnilmesi gerektiğini düşünüyorum. Örn. îng. neurolinguistics terimi dilimize sinirdilbilim olarak çevrilip yavgmlaştınlmıştı; sinir sözcüğü sorun (olumsuz duygu değeri) yaratıyor diye, sanıyorum bu sözlükte beyindilbilim (s. 19) terimi üretilmiş ve sinirdilbilim terimi yerine kullandmıştır. 7. Kimi tammlarda dil kullanımı açısından birtakım sorunlar göze çarpıyor. Örn. yüzyüze etkileşim terimi şöyle tanımlanmış: "Bir konuşma etkinliğinde konuşanların tizıkscl olarak bir yerde bulunmaları yoluyla iletişimde bulunmaları" (s. 131) Burada "...iletişim kurmaları" sözü kullanılabilirdi. 8. Dizinde yalnızca îngilizce terimler ve Türkçe karşılıkları yer alıyor. Bence dizinde bu terimlerin Fransızca, Almanca ve Osmanhca (eski dildeki) karşılıkları da verilmeliydi. 9. Kaynakçanın da yeterli olduğunu düşünmüyorum. Bu konuda pek çok r abancı kaynak var; bu alandaki yayınarın kaynaîcçalannda, internetteki sitelerde başka, yeni yayınlara ulaşılabilirdi. Türkçe kaynaklar arasında Prof. Dr. Özcan Demirel'in yabancı dil öğretimine ilişkin kitabı da yer alabilirdi. Bu küçük eleştirel notlar hiçbir biçimde kıtabın değerini ve önemini azaltmamaktadır. Her çalışmada benzer sorunlarla karşılaşüabilir. Yazarlann da belirttiği gibi, sonraki baskılarda bu tür yanlışlar düzeltilebilir, eksikler giderilebilir. .. Uygulamalı DilbilimYabancı Dil Öğretimi Terimleri Sözlüğü, kanımca yalnızca yabancı dil ve dilbüim değil, anadili öğretıminde ve araştırmalannda da öğretmenlere ve araştırmacılara kılavuzluk cdebilecek temel başvuru kitaplanndan biri durumundadır. Sayın Ahmet Kocaman'ı ve Necdet Osam'ı bu çalışmasından ötürü kutlamak gerekir. İlgili okurlara duyurulur." (*) Beykent Üniversitesi Türk Dili öğretim Ğörevlisi .. Uygulamalı DilbilimYabancı Dil Öğretimi Terimleri Sözlüğü/ Ahmet KocamanNecdet Osam/ Hitit Basım Yayın/ Ankara, 2000/ 152 v Bu çalışmada yabancı dil öğretiminin belkemiğini oluşturan belli başlı terimler (1500 kadar terim) ele alınmış, ayrıca yabancı cÖ.1 öğretimi uygulamalı dilbilimin alanlarından biri olduğu için konuyla ilgisi ölçüsünde dilbüim (ve uygulamalı dilbilim) terim ve kavramlarına da yer verilmiştir. CUMHURİYET KİTAP SAYI 580 SAYFA 18