Katalog

Dunya Gozlıı Sevgili " Dünya Gözlü Sevgili" adlı yapıt zaman zaman Hafız'ın "Divan"ı ya da Sadi'nin yapıtlanndan birinin kılığına bürünüyor, bflge bir kişi cıkıp bir şeyler söylediğinpe. Oyküde tarihsel ve güncel yanyanadır. Yazar günümüz sorunlanna da değinir, bu düş yolculuğu sırasında. Suların kirliliğinaen açlığa, sokak çocuklanna, ülkedeki kardeş kavgasına, Halepçe'deki soykınma değin. "Afrika'da zincire vuruldu. Halepçe'de nefesimi aldılar, Hiroşima'da gözlerimin ışığı karardı... Neden hâlâ yoksun sevgili? Tüm bu olanlar zulüm değil mi?^(s. 111) Okur, belki yapmn başında aranan "sevgili" ile değişik şeyler arasında bağlantılar kurabilır. 0rneğin; herhangi bir coğrafya, bir dilber vb... Öykünün sonunda bilge aracılığıyla sevgili somutlaştırılır, "Senin sevgili diye aradığın adalettir!!! dedi. Adaletin yaşadığı yer ise insan kalıbının en saf hattıdır. O hiçbir zaman bu topraklarda yaşamadı ki... Sen aslında yüreğini anyorsun, yüreğin ise sendedir!" (s. 112). Mustafa Sancar'ın "Dünya Gözlü Sevgili" adlı uzun öyküsü bir ilk yapıt. Yazann akıcı anlatımını, değişik küıtürlerle tanışmayı, yapıtın uzun öykü kalıpla nnı zorladığını da eklersek... Düşle gerçek arasında felsefi bir gezintiye ne dersiniz? • Mıtstata Santrfı Duııyj Uo! u Senjıli sidir. "Ve aşk bızı doğuran annemızdır / Ve şür tek kalemtzdır bvam / Herşey bu dünyada olur / Ve bir gün mezarlarda yalnız yatam." Şükrü Erbaş'ın son şiir kitabının adı Derin Kesik. Bilinçli ve uzamlı bir seçim. Çünkü Şükrü Erbaş bir şairin sürekıi anımsatması gerekenleri, imleri, şiirin özgün ve özenli diliyle sorulara dönüştürüyor. Belki bir süre yanıt almayı bekliyor, ama o yine de yanıtlanmayacağını biliyor. Çünkü olmayanı ister Erbaş. Ve şairin asıl işlevinin olmayanın peşine düşmek olduğunu da duyumsatır. Çünkü iyi bir şair, iyi bir imge kışkırtıcıdır, akla yakın değildir ve başka zamanlan çağrıstırır. Derin Kesik'ten örnekleri çoğaltalım bu kışkırtmayı ve başka zamanlann çağnşımlannı: "Kim neyi susarsa çamurda gölleniyor / Bu aşkı ben senden sonra da söylerim / .. / ... O kadar doğru konusuyordu ki / Hülyası kalmadı hiçbir şeyin / Kalkttm yapacak bir yanlış araaım / ... / Yaslt adam, yaslt çocuk, yaslt ktz /Savaşın sağladığı eşitlik / ... / Sorulartmn yanıtım bilseydım / Şiir yazmazdtm / Git sen de herkes kadar / Payınt algünesten / ... / Büyüklerin bunca uzun yaşadıfa bir ülkede / Bir onur dersi midir çocuklartn ölümü? /... /Sevgılim / Aşktn yastm gectiğim gün / Beni ellerinde kahlabalıga göm. Şükrü Erbaş tüm yapıtlarında (şiir ve düzyazılannda) yaşamın gizlerini, nayatın derinliklerini sıradanlıkla, ilgisizlik ve umarsızlıkla karşılayan atıl kitleye (koroya) bir karşıtlık yaratmıstır. Şiirlerindeki gelişim arttıkça koroya karşı gerilim de artar. Bu, alışılmışın deneyimini kırmak için tepkidir. Erbaş'ın şiirlerindeki empati alışılmışın dilini kullanarak ortaya çıkmaz. Onun içselliği bize çözülmüşlüklerden, kullanıhp Ibir hiç gibi atüan değerlerden ışık getirir., yeni kapılan aralar. Böylelikle dün ve bugün arasındaki organik bağdan çok gelecekteki kopuşların fark edilmesini sağlar, olasılıklarını bilinen olanaklarla denemez. Bu kişisel bir düştür, fakat ondan fazla bir şeydir; aynı anda var olabilecek anlann, özel durumlann, gizemlerin bir bedende toplanmasıdır. Yani acıyı ve sevinci sürekli hale getirmektir. Mutlak nesneye ve mutlak bilince değişmemeye, dönüşmemeye karşı bir parçalama eylemidir. Annem yollara bakarak uzatıyor ömrünü / Kıztartnı kendi yasına getirdi uğrasa uğrasa / Mezarltğı yatak odasına tasıyalıheri/ Yalntzoğullartmn uzakhğını büyütüyor /... / Odül müsün ceza mı ey geçmiş zamanlar / Kurtulan da mutsuz, senden kurtulmayan da." Erbaş'ın Derin Kesik'te çok sağlam duyumsatmalarla gerçekleştirdiği dizi örgüsü, hem düzenin nziki durusu hem de anlam derinliği açısından toplumda MUSTAFA ASLAN rfalı Meteos'un Vekayinâmesi'nde (9521136) ağırlıklı olarak sözü edilen bir yer, düşlegerçek arasındaki gezintiye çıkış noktası: Aynezlha yani Urfa. Mustafa Sancar, tıpkı Voltaire'in, Montesquieu'nün yolundan giderek, kahramanlannı anlatıcı aracılığıyla okura düşüncelerini daha rahat aktarmak için yolculuklara çıkartıyor. "Sevgili'yi bulmak için, bu kıtadan kıtaya, iklımden iklime koşuşturmanın nedeni. Öykü boyunca aranan sevgiliyle sürekli söyleşilir (discours), anlatıcıkahratnan ilişkisinin açıkça görüldüğü yapıtta. "Sevgili, Okyanus gözlüm... Inan, çok doluyum. Bu karanlık külhanda, çöp yığınlarrnın arasında bir paçavra gıbi hissediyorum kendimi." (s. 54) O gezintisine Odysseus'un Troya'dan ayrıldığı gibi gemilerle görkemlice başlamaz. Sıradan mütevazı bir şekilde başlar yolculuğuna, öyle de bitirir. "Dünya Gözlü Sevgili"yi arayış dünyanın değişik coğrafyalannda sürer. DicleFırat Ttıyılanndan Roma'ya, Akdeniz'den Afrika'ya vb. yerlere uzanır yolculuğu kahramanın. Gelişigüzel seçilmez bu coğrafi bölgeler. tnsanından, sorunlarından soyutlanmadan bilgece, anlatıcı, sunar okura. ki iktidar uygulamasını dışlama deneyimidir. O, içindeki itici güçle (aşkla) sanatın bir tiir iktidar olduğunun altını çizer ve toplumdaki genel geçer sirkülasyonla amansız bir çelişmeve girer. Gizliden gizliye (ancak iyi bir okurun gözlemleyebileceği şekilde) inceden inceye gelenekten kopar. Bu kopuş Erbaş'ın hem görsel, hem de sözel dıle yüklediği devrimci bir tavırdır. O, elindeki sanat araçlarıyla (şiirle, öyküyle, yazıyla) iyi ya da doğru bir dünya görüşünün savunuculuğuna soyunmak yerine, sanat araçlarını sevgiye, aşka, iyiye doğru topyekun dönüştürmeyi amaçlar. Yine Erbaş'ın Derin Kesik'te tüm çağdaşlarına ve genç yazıncdara,; sanatın işleyişinde sadece yaşanmış deneyimlerin, geleneklerin çok önemli bir yer tutamayacağını anımsatır. Bu gözden kaçınlmaması gereken bir aynnndır. "Küçükadtmlartylabüyükbirkosuya çtkmış / Var olmaktan önce görünmek istiyor / Bir insan restni çiziyorum önümdeki kâğ:da / Dili ensesinden çekilmis.g özleri yanlmıs nar / Suçu neydi diye bana soruyor." Bir başka örnek olacak şiiriaktarmak istiyorum: "Ölüm mü /Bütün ayrtltklartmt yüklenmtş bir tren ISart bir tstasyondan alstn beni / Ey dalgtn kasamalar / Böyle ödeşeltm bari / Yasarken küçümsedim kedertnizi" Ve nihayet ham gerçeği alıp gerçeküstüne dönüştürmesiyle Erbaş'ın şiir için çektiği büyük çüeyi, bilge acıyı içimizde duyumsanz. "Ey tek heceli bir cülle / Dünyayı dolduranlar / Nasıl duyacaksınız insanlan." Derin Kesik'in dört bölünı.ü, Derin Kesik, Süt Kokusu, Saklı Su, Üç Türkü Denemesi bu kitabın şiir omurunu oluşturuyor. Kitabın sonunda Erbaş'la yapllan derinlikli ve cok yönlü söyleşi de onun şiir üzerine, nayat üzerine düşünceleri, bakışlan var. Neredeyse otobiyoglafik bir kaynakça. Süt Kokusu adını verdiği bölümde Aynı Yürek Lekesi adlı şiir sanki Erbaş'ın tarihidir, onun miladıdır. Bu şiir toplumsal bir doruğa donüşür, hepimizin rasdantısal ortakfiğını belgeler. Aslında düşününce sınırlarımızın nedenlerini, maddi göstergelerini açımlar: "Babam gelirdi ve akşam olurdu /... / Siyahbeyaz bir fotoğraf gibi gelirdi babam/ ... /Ben o zaman bütün babaları susar samrdtm / Yalnızca gaz lambasıyla konuşan bir dis gtcırtıstydı babam /... /Babamdan yapıtmts bir korkuydu dünya / Bne o zamanlar yalmzlığı gece samraım / Ne kadar susarsa o kadar terlerdi /.../ Babam en çok ktsa yaktşırdt / ... / Annem babamtn günahlart için bir namaz yumağ: hâlâ /... /Babam neden yalnızca içince güzeldi /... / Şimdi bes ayrt evde aynt yürek lekesi / Süt kokulartna yaytltp duruyor." Şükrü Erbaş'ın her yeni yapıtı okurunu derinden sanyor. Yeni söyfemlerin tadını ve keyfini yaşıyor okurlar. Çünkü o içindekilerini açığa vuruyor. Ama yine de açığa vurmamn yeterli bir tanımı olduğunu söylemek mümkün değil. Çünkü bahsettiğim açığa çıkan içsellik bir olasılıktır. Erbaş'ın olasüıklan burada olmayanın özgürlüğünü de anlatır. Şiir okumayanın, tiyatro sevmeyenin, müzik dinlemeyenin, resme bakmayanın kısaca ilgisiz olanın özgürlüğünü bile anlatır. Derin Kesik hepimizi biraz zora sokacak bir kitap. Çünkü geçmişten çok gelecekle yüzleşiyor. Bunu kim göze alabilir?* U OtoMyogiank kaynakça Dünya Gözlü Sevgili/ Mustafa Sancar/ Kora Yaytn/112 s. Insanın içindeki "Oephı KesHC'ler AYDIN ŞİMŞEK Yazar kimi "utopia'lar peşindedir, kökeni Platon"dan Thomas More, Bacon, Campanella'ya inen. Yapıtta Nubar'ın Hanı da böyle bir yerdir. "Burada insanlar kavga etmez, birbirlerini hep hoş tutarlardı. Beyazın siyaha, Hıristiyanın, Yahudinin Müslümana; Müslümanın ateiste eziyeti yoktu..." (s. 45) Fuzulî'nin, Nizami'nin Leyla ile Mecnun'unda kahraman acı çekmekten zevk alır. Onu kendine mutluluk kaynağı yapar. "Dünya Gözlü Sevgili "de kahraman kendine acır. Yapıt boyunca DoğuBatı kültürlerinin harmanlandığını görüyoruz. Değişik gibi görünen kültürleri bir çatışma nedeni değil birleşme nedeni olarak sunar, Sancar. Adlan, dillerı, inançlan farklı da olsabu insanlar, savaşmadan kardeşçe yaşayabilir. Çünkü, "Açlık ortadan kalkarsa savaşlar da ortadan kalkar" (s. 76) inancı hâkim yapıtta. SAYFA 16 Ütopya ptfMı H em biyolojik hem de düşünce evrirnünizin hızı, özgürlük istemimizi genişletmiş, renklendirmiş, çoğaltmış ve çeşitlendirmiştir. Tek tek bıreyler olarak yaşamın tüm aynnalarını, dısiplinlerini özgürlük objektifinin içine alıyoruz. Ancak bunca bilgi birikimi ve deneyime, iletişim yoğunfuğuna, teknolojik güce karşın özgürlükıeri yaşayışımız gittikçe daralmaktadır. Bunun nedenleri insaninsan iliskisi ve inşannesne iliskisi icerisinde ouaklanıyor. Ürettiğimiz nesnelerin egemenliği altında kıvranıyoruz, yarattıklanmızın esiri oluyoruz. Doğal olarak insannesne ilişkisindeki topyekun nesneye bağımlıliK insani yanımızı öldürüyor. Mutlak bilinçmutlak nesne ile ilişkili olarak sığlıkfa, sıradanlıkla bütünleşip, her şeyleşen bir sağduyunun içerisine sığınıyoruz. Dışımızda açdan ner kesik, içimize doğru derinleşiyor. Ama bu bile bizi sarsmıvor, uyum dengemizi bozmuyor, kayboluş sürüyor. Derin Kesiic, işte bu kayboluşa bir karşı çıkış, belleğin inceliklerden ve insandan yana bir anımsatmaya dönüşme SükrüErtjasın heryenlyapıtıokurunu derinden sanyor. Erbaş /Ümıt Yayıncılık SAYI Derin Kesik / Şükrü 552 CUMHURİYET KİTAP