Katalog

OZGEN ACAR G eçenlerde 14 yaşındaki oğlumu Paris'te Louvre Müzesi'nde gezdiriyordum. Sabah girdiğimiz müzeden gece karanlığında çtktığımızda oVlum hlamiyet adına üzüntü duydu. hlamiyetin resim ve heykel gibi güzel sanatları neden yasakladığını bir türlü anlayamamıştı. GördüVü tablolar arasında, çoğunlukla îsa ve Meryem olmak üzere çeşitli dinsel kişi ve konulan işleyen klasik dönemin ressamlarının yapıtlart da vardt. Sanatçılar, sanki Hıristiyanlığın "halkla ilişkiler uzmanı" gibi çalışmışlardı. Neden Müslüman ressamlar tslamiyetin propagandasını yapan böylesine güzelyapıtlar ortaya koymamışlardı? hlamiyet'in temel kitabı olan Kuran'da resmin yasaklandığına ilişkin bir "ayet" yoktu. Ancak daha sonradan hlamiyet'te "suret (resim ve heykel)" yapmanın Peygamber Muhammed'in "hadisleri" ile yasaklandığı söylenmişti. Bu hadislerde "Kıyamet gününde azabı en şiddetli olanlar, suret yapanlardır; onlara yaptığınız suretlere hayat veriniz," denilmiş, ardından "Suret yapan herkes cehennemliktir. îçinae suret bulunan eve melekler girmez." diye eklenmisti. Bu durumda yanm binyıl önce resmini yaptıran Fatih Sultan Mehmet'in cehenneme gitmesi gerekmez miydi? Oysa, ıstanbul'u alacak fatih kisinin cennete gideceğini" Peygamber buyurmamış mıydu Fatih'in nereye gittiğini bir yana bırakacak olursak, tüm minyatür sanatçılarının, Peygamber ve Emevi dönemindeki sikkelerde betimlemelere yer verenlerin nereye gittiklerini bu hadislere bakıp yorumlamak oldukça güç olmalıl Ressam ve heykeltıraşları bir yana bırakın, tüm fotoğrafçıların, TV kameramanlarının ve onları finanse eden ya da ekranda "suret" gösterip vaaz verenlerin, camilerden yapılan canlı mevlit yayınlarında görülenlerin, hatta türbanla da olsa "suret" çektirenlerin geleceği acaba ne olacak? Amaamız bu konuyu burada tartışmak değil. Konumuz bu yasatın yarattığt, güçlenaırdiği, değer kazandırdığı, bir sanat dalı olan "Hat Sanatı" ile ilgili üç kitabın tanıtımıdır. Buyazı, Hat sanatı sergileri hat sanatı kitapları yarattı Osmanlı Sanatında Hat/Filiz Çağman Şule Aksoy /Kültür Bakanlığt/U5s. helltğt: Aşkabat Oz Sergi Kataloğu ISBN: 9751720176 u kitap, Aşkabat'ta Türkmenistan Müzesi'nin açılışı için özel giden Osmanlı sergileri arasında yer alan "Osmanlı Sanatında Hat" sergisinin kataloğu niteliğindedir. Kitapta serginin amacı, îslam sanatının kendine özgü en önemli dalı olan "bat"m seçkin yapıdannı ve Türk sanatının estetik anlayışını tanıtmak olarak açıklanıyor. Kitap, hat sanatının geliştirdiği benzersiz motmerle bezeli süsleme dünyasını yansıtıyor. Yazarlar, doğru bir yaklaşımla hat sanatının gelişmesinin "Kuranın en iyibiçimde yazılması amactnı güttüğünü' vurluyorlar. Genel olarak "hat" sanatının tanıtıldığı kitabın ağırlığını, bu sanatın uygulanıldığı tüm alanlardan seçilerek sergiye çıkan önemli yapıdar ve yazma araçlanndan çok değişik örnekler oluşturuyor. Topkapı Sarayı Ue TürkIslam Eserleri Müzesi gibi iki dev kuruluşun zengin koleksiyonlanndan derlenen örneklerle konuya yabancı okur, neyin ne olduğunu öğrenmekle kalmıyor, bu alanda bilinç altında bir hat sevgisinin yaratıldığını da kısa sürede fark ediyor. Hat sanatının kitap, levha, fermanların yanı sıra maden, ahşap, çini, dokuma gibi sanat eserlerine yansımasını, okur sergiyi görmese de fotoğrafların güzelliğinden kolayca algılıyor. I lat sanatçılarının kullandıkları kalem, kâğıt, mıstar, kalemtıraş gibi malzeme örnekleri tanıtılıyor. Bu arada ünlü usta hattatlar arasında Fatih ve Ikinci Bayezid döneminin Şeyh Hamdullah (14361520) daha sonra Ahmed Karahisari (15201566) Hafız Osman gibi sanatçıları hakkında bilgilere yer verıliyor. Ustalann birer "kompozıtör" gtbi varatıcı olduklarının vurgulandığı kitapta hat sanatındaki "grafik" olgusuna da değiniliyor. îlkokulda, okuma yazma öğrendiğimiz günlerde çizgisiz saytaya düzgün yazabilmek için altına koyduğumuz çizgili kâğıdın hat sanatında "mıstar (satırltk)" adını taşıdığını örneği ile görüyoruz. (Oteki iki kitapta da mıstar örnekleri bulunuyor.) Galiba günümüz çocuklan okuma yazmayı önce bilgisavarda öğreniyorlar! Bu kitabı gönderen Kültür Bakanı lstemihan Talay'a teşekkür ederim. Bugüne değin bir noktavı hiç anlamış değilim. Kültür Bakanlıöı bu tür sergileri Aşkabat'tan Londra ya; Kanada'dan Paris'e kadar gönderir, bu gibi güzel kataloglar bastınr da neden Türkiye içinde geziçi sergiler düzenlemez? Örneğin böyle bir gezici sergiyi, yaz aylannda Antalya, araEkta Konya Mevlana, sonbaharda Bodrum, baharda Samsun müzelerinde düzenleyip halkın ayağına götürmez, halkın ayağını da müzeye alıştırmaz? Böyle bir sergiyi görmek için Türk vatandaşı Aşkabat'a mı gitmeli? Neden Paris'li ya da New York'luya bu olanak verilir de Eskişehirli ya da Diyarbakırlıya sağlanmaz? Neden bu harika sergi kataloğu çoğaltılıp kitapçılarda her isteyene satılmaz? Letters in Gold (Altın Harfler) /M, UğurDerman /New York Metropolitan Museum o/Art/196s. Ozelliği: Sabancı Koleksiyonu Sergi Kataloğu ISBN: 0870998730 iyi kavrıyor. Kitapta Cumhuriyet dönemi ustalara da geniş yer ayrılıyor. Belki ben bilmiyorum. Yeni yapılmıştır. Yapılmadıysa, bu kitabın neden Türkçesi basılmaz? Türk Hat Sanatı (Turkısh Calltgraphy) / Ki. Şinasi Acar /Antik AS Kültür Yaymları/305 s. Ozelliği • Türkçeîngilizce İSBN: 9757843032 I B O 2*14 Pirinçten alem SAYFA 8 sadece elimize ulaşan bu üç kitabın eleştirisini değil, tanıtımını amaçlamaktadır. zellikle Amerika'daki sergileri ile geniş yankı uyandıran, yakında Avrupa'da sereilenecek olan Sakıp Sabancı'nın hat koîeksiyonunun, Türkiye'de özel koleksiyonlar içinde en zengin hat sanatı yapılarından oluştuğu biliniyor. Sergi hakkında çok şey yazıldı, çizüdi. Önsözünü Metropofitan Müzesi Müdürü Philippe de Montebello ile Los Angeles County Müzesi Müdürü Graham W. J. Beal'ın yazdığı bu katalog hakkında, Ingilizce olduğu için olsa gerek, basında hemen hemen hiç yazı çıkmadı. Bu değerli katalog yurtdışında ciltli ve ciltsiz olarak iki ayn fiyatla satılıyor. Kitap iki bölümden olusuyor. Birinci bölümde hat sanatı, özellikleri, araçları ve kullanım alanlan, ikinci bölümde ise Sabancı koleksiyonuna girmiş, gerçekten hat ustalannın eşsiz örnekleri tanıtılıyor. Kitabın sonundaki hat sanatçıları soy ağacı bileolağanüstü bir çahşmanın ürünü. Okur, tek sayfalık bu soy ağacını bir çırpıda sağlamış, bu verıleri bir anda kişisel bilgi bankasına aktarmış oluyor. Bu bir sayfanın bile yıllarca süren titiz çalışma ve araştırma sonucunda gerçekleşmiş olduğu kuşkusuz okurun dikkatinden kaçıyor. Bir bakıma bu kitap, hat sanatçılarına ödenen bir vefa borcu olarak da lcabul edilebilir. Kitabın ağırlığını tarih boyunca hat sanatçılarının koleksiyondaki örnekleri oluşturuyor. Dolayısıvla bu konuya daha sonra ilfi duyacak kişiler, "Hat sanatında kim ımdir" sorusuna da bu kitapla kolaylıkla yanıt bulabilecekler. Hat sanatını (kaligrafı) "maddı araçlarla yapılmts tinsel bir geometri" olarak tanımlavan yazar, hat sanatını güzelleştiren esnekliğe sahip Arapçanın kökeninin Fenikece olduğunu da anımsatıyor. Yazar, Türklerin hat sanatına katkısının Selçuklularla ve ozellikle mimaride Kufî yazının çeşideri olan "satrançlıya da murabbalı (kareli) geometrik biçemli''yazı ile başladığını söylüvor. Hat sanatının Osmanlı'da en yükselc düzeyine ulaştığını vurgulayan yazar, hat sanatının dekorasyon, bezeme, tezhip, tuğra gibi alanlardaki önemini de örnekleri ile vurguluyor. Bu arada kitap, hilye, ferman, berat, menşur gibi kullanım alanlan ve hat sanatını tanıtmadan önce, hat eğitimine de değiniyor. Hat eğitiminin "mesk", ustanın yaptığını kopyalayan çırağın çalışmasının da "taklıa" olduğunu yabancı okurlara yalın bir anlatımla aktanyor. Kitabın ikinci bölümü sergi kataloğu özelliğini taşıyor. Şeyh Hamdullah sülüs ve nesih Ahmet Karahisari ile daha nice usta sanatçının örnek yapıtlarını gören, her üç kitabı da okuvan okur, özel bir koleksiyon olmasma karşın Sabancı koîeksiyonunun önemini bu kitapla daha ster Türk, ister Ingilizce bilen bir yabancı olarak hat sanatı hakkında ne bilmek istiyorsanız, her sorunuzun karşılığını bu kitapta bulabilirsiniz. Türkçe ve Ingilizce olarak basılan, üç bölümden oluşan bu kitap (alfabe dizini izlemese de) bir "hat sanatı sözlüğü" ya da "hat sanatı ansiklopedısı" özelliğini taşıyor. Kitabın birinci bölümünde kâğıdın nazırlanışı ve yazı malzemeleri tanıtılıyor. ikinci bölümde hat sanatının genelde uygulandığı yerler ve biçimleri anlatılıyor. Uçüncubölümdehat sanatının kullanıldığı değişik alanlar örnekleri ile aktarılıyor. (Hat sanatı âşığı olan yazarla soyadı benzerliği dışında bir ilişkım olmadığını da belirtmek isterim.) Kitabı Osmanlı Devletinin 700. Kuruluş Yıldönümü nedeniyle yayımlayan Antik AŞ adına Turgay Artam önsözünde şöyle diyor: "Osmanlı sanatı için bir seyler söylemek gerekttğtnde (mimariyi aısta bırakırsak) en önemli sanat dalt Hüsnü Hat olmustur Kuran 'dan ötürü yazıyt kutsal sayan bir anlayış daha da ileri götürülmüş, yazıya yardımct her türlü araç ve gerece de 6'zen gösterilmesine neden olmustur." Yazann özel koleksiyonundan desteklenen örneklerle yüzlerce resim ve çizimin yer aldığı kitapta yazar "Ask olmayınca mesk olmaz (Sevgı yoksa öğrenim olmaz.)" diyerek bir hat öğrencisinin "mesk (öğrenim)" tudcusuna sahip olması gerektiğini vurguluyor. Kitapta, hat sanatında kullanılan kâğıt üretiminden başlayıp kullanılan araçlara değin çeşitli konularda ayrıntılı bilgilere yer verıliyor. Okur, yazıda kullanılan kalemleri acan kalemtıraş ustaları ve bunların ürünlerinin yanı sıra hokkalar, divitler, yazı çekmeceleri, hattat sandıkları hakkında da geniş bilgi sahibi oluyor. Kuran çeşitleri, ölçuleri, kumaştan keseleri hakkında bilgiler örneklerle anlatılırken yazar şu yaygın tanımlamaya da dikkat çekiyor: "Kuranı Kenm Hicaz'da indi, Mısır'da okundu, Istanbul'da yazıldı." Kitapta, hat sanatının Arapça sözcük hazinesi de küçük bir Türkçe sözlük olarak genç okuru aydınlatıyor. Hat sanatının kâğıt dışında kullanıldığı, çini, yaprak, metal, duvar, tahta, taş, mermer, mühür gibi nesnelerdeki başanlı örneklerini ve önemini de okura sunuyor. • Celi sülüs Müsenna Levha (Cumhuriyet Döneml) CUMHURİYET KİTAP SAYI 531