Katalog

Romamn Shakespeare'i FATMA ORAN Balzac ve Goriot Baba'sı M antık ilişkisi içinde birbirine bağlanan olaylar, tutarlı kahramanlar ve güçlü diyaloglarla, belirli kurallara uyan klasik roman türünün öncülerinden olan Honore de Balzac'ın gerçekçilik akımının başyapıtı sayılan Goriot Baba adlı romamn ikinci basımı Can Yayınlan'ndan çıktı. Yayınevi, Goriot Baba'nın birinci basımını yine Tahsin Yücel'in çevirisiyle, 1983 yılında yapmıştı. Goriot Baba, ilk kez 1934 yılında Haydar Rifat Yorulmaz'ın çevirisiyle îstanbul Vakıf Matbaası, Dün ve Yann Tercümeler Külliyatı'nca yayımlanmış, bunu; 1943NabidSırn örik / 1954Nahid Strrt Örik / 1961Nasubi haydar / 1967Nasubi haydar / 1968Vedat Gülşen Üretürk / 1969CemalSüreya 11972Nesrirt Altmova / 1972Tabsın Yücel / 1974Cemal Süreya / 1974Şerif Hulusi / 1981Cemal Süreya / 1982Nesrin Altmova /1982 yine Nesrin Altmova (ayrt yayınevlerinden) / 1983Nesrin Altonva / 1983Tabsin Yücel/1984CemalSüreya / 1984ŞerifHulusi / 1986Nesrin Altmova / 1987Cemal Süreya / 1988Nurten Tunc/ 1991îsmailYerguzve 1992'de Nahid Sırn Örik'in çeşitli yayınevlerinde yayımlanan çevirüeri izlemişti. Comedie Humaine (Insanlık Komedisi) başlığı altında topladığı roman ve öyküleriyle tanınan Fransız yazar Honore de Balzac (20 Mayıs 1799, Tours 18 Ağustos 1850, ParisFransa) güneyli, köylü kökenli bir ailedendi. Devlet memuru olan babası, 17891814 arasında Tours'da bulunduğu yıllar dışında, çoğunlukla Paris'te görev yaptı. Anstokratların adlarının bir parçası olan " d e " takısını almaya hakları olmadığı halde önce kendisi, sonra da oğlu bu takıyı kullandılar. Honore'nin annesi kumaş üreten bir burjuva ailesinden geliyordu. Sinirli yaratılışta bir insan olduğu için oğlunu hiç anlamadı, ama onun düsüncâerini derinden etkileyen çeşitli bilimlere ve okültizme bağlanmasında önemli bir rolü olmuştu. Kız kardeşi Laure (de Surville) Honore'nin tek çocukluk arkadaşıydı ve ilk yaşamöyküsünü yazan da o oldu. Balzac yaklaşık altı yıl Vendöme'daki College des Oratoriens'da okudu. Naoleon'un devrilmesinden sonra ailesi aris'e taşındı. Balzac burada iki yıl daha okula gitti, sonra üç yıl bir avukatın bürosunda çalıştı. Ama edebiyau meslek edinmeye karar vermişti. Trajedi türünü denediği Cromwell (1819) ile basan sağlayamayınca romana yöneldi. Ürünleri duygusal ve mistik bir hava taşıyordu. Para kazanmak amacıyla tarihsel, mizahi ve gotik romanlar yazdı. Bunlarda değişik adları bir araya getirerek oluşturduğu çeşitli takma adlar kullandı. Sonra toplumsal yergiyle ilgilenmeye başladı; o dönemdeki bilim ve hukuk derlemeleri üzerine parodiler yazdı. Bundan sonra yayıncı, matbaacı ve hurufatçı olarak i§ hayatına atıldı. 1828'de iflasın eşiğine gelince işten çekildi, ama başı borçtan kurtulamadı. Yeniden yazarüğa döndü. 1829'da yazdıkları Balzac'ı üne çok yaklaştırdı. Kendi adıyla yayımlanan ilk romanı Les Cbouans, bu adla anılan Breton köylülerini ve bunların, krallığın yeniden kurulması için 1799'da Batı Fransa'da yapılan gerilla savaşlannda oynadıkları rolü anlatan tarihsel bir romandı. Aynı yıl yayımlanan öteki yapıtı La Physiologie du mariage'da kendi adını kuÛanmadı. Yergi ve mizahın ön planda olduğu bu roman, aldatılan koca konusunu işliyor, hem aldatılmanın nedenlerini, hem de bunun nasıl önlenebileceğini gösteriyordu. Roman, Balzac'ın kadınlara duyduğu sempatiyi ve anlayışlı yaklaşımını ele veriyordu. Daha sonraki romanlarında bu özelliğinin açıkça ortaya çıkmasıyla da ünü yerleşmeye başladı. Ailesi Versailles'a çekilmişti, Balzac ise zamanının çoğunu Paris'te geçiriyordu. Tours'dan gelen taşralı, artık bir Parisli olmuş, bir apartman dairesine yerleşmişti. Gürültücü, biraz kaba, ün, servet ve aşk hırsıyla dolu, ama hepsinden önemlisi edebiyat dehasının bilincinde biri olarak yalnızca edebiyat dünyasıyla yetinmeyip günün gözde sanat çevrelerini de fethetmeye kararhydı. Kadınlarla ilişkıleri oluyordu. Bununla birlıkte ilk aşkaları arasında Madame de Laure Berny'nin (la Dilecta "sevgi") özel bir yeri vardı. Balzac'ın çoğu romanının esin kaynağını oluşturan olgun kadın tipini anlamasına yardımcı olan da kuşkusuz oydu. Balzac, özellikle 182834 arasında, yapacağı işlerin parasını peşin alıp harcayan bir züppe ve çapkın olarak düzensiz bir yaşam sürdü. Süslü giysileri, seyisi ve iki tekerlekli arabası, şık bastonu ve başka süs eşyalan için döktüğü paralar eğlence konusu oldu. Büyüleyici öyküler anlatan biri olarak sosyetede kabul gördü. Ama bu gösterişli toplumsal yaşam daha sonra olduğu gibi o sıralarda da ona her şeyden ÇOK, garip çalışma nöbetlerinden bir kaçış sağlıyordu. Balzac çalışuğı zaman, keşişlerin giysilerini andıran beyaz geceliği, kaz tüyü kalemiyle ve hiç durmadan kahve içerek on dörton altı saat masasında oturuyordu, çok para kazanmak merakından niçbir zaman vazgeçmemiş, ama bir yandan da cağının para tutkusuna içerlemeye başlamıştı. Yayıncı ve matbaacılardan her zaman çok şey bekledi. Bununla birlikte gerçekte her şeyi belirleyen ondaki olağanüstü yaratıcılık dürtüsü ve yaşadığı çağı düzeltme isteğiydi. XVIII. Louis ve X. Charles dönemlerinde polemikçi ve yergici bir gazetecilik anlayışı yaygınlaşmıstı. Gerici bakanlara salaıran, genellıkle küfür dolu, ucuz, küçük gazeteler ortaya çıkmaya başlamıştı. 182931 arasınaa Balzac bu tür eazetelere yazılar verdi, hatta içlerindenbirinin, La Caricature'ün kurulmasına da yardım etti. Bunlar çoğunlukla Überal gazetelerdi, ama Balzac artık liberal düşünceli bir insan değildi. Mutlakiyetçıli9e yakınlık duyuyordu. 1832'de yazıları kralcı Le Renovateur'de çıkmaya başladı. Bundan sonra gazete yazarlığını La Revue de Paris gibi saygın dergilerle sınırlandırdı. Ne var ki, bunlarla bile sürekli bir kavga içindeydi; daha sonra sert unutulmaz eleştiriler yönelteceği basına kin beslemeye başlamıştı. Balzac bir yandan son hızla çalışırken, Pvatntkm g bir yandan da alacakhları kapısını asındınyordu. 1935'te Paris'ten bir banüyö semti olan Chaillot'ya taşındı. Orada da mahkeme ilamı getiren memurlan atlatmak için dâhiyane planlar kurmak zorunda kaliyorau. Romanı tiyatronun bir çeşidi olarak gören Balzac, 182930,arasında Scenes de la vie privee'nln (Özel Yaşamdan Sahneler) ilk altı kitabını yazdı. Bu dönemin özel önem taşıyan iki romanı Le Cure de Tours (Tours Papazt) ile Eugenie Grandet onun ikinci bir tür sahneye, yani taşra yaşamına yöneldiğini gösterir. 1834 yılı, Balzac'ın yaşamında bir dönüm noktasıdır. Yapıtlannı büyük bir bütün içinde oluşturacak biçimde tasarlaması bu yıla rastlar. Yapıtlanm üç genel grupta toplamayı düşünüyordu. İnsan yaşamını ve toplumu yöneten ilkeleri ele alan Etudes analytiaues (Çözümleyici lncelemeler); insan eylemini belirleyen nedenleri ortaya koyan Etudes phtlosophiaues (Felsefî Incelemeler) ve bu nedenlerin sonuçlarını gösteren altı sahneye (özel, taşralı, Parisli, siyasal, askeri ve kırsal) bölünecek olan Etudes de tnoeurs (Töre Incelemeleri). Bütün bu tasan sonuçta on iki cilt (183437) halinde gerçekleşti. Balzac, 1840 ta bu yapıtlannın tümüne Dante'yi anıştıran bir ba§lık koydu: La Comedie humaine (lnsanlık Komedisi). Balzac tüm yapıtlanm bir başlık altında toplayarak ne yapmayı amaçlamıştı? Romanlannın bir devamlılık içinde Dİr dizinin parçalan halinde görülmelerini mi, yoksa her romamn bağımsız okunmasını mı amaçlıyordu? Insanlık Komedisi'nde bir romanda tanıştığımız kisinin geçmiş ya da gelecek öyküsünü başka t>ir romanda bulabiliriz, ama kişilerin bu değişik romanlarda tekrar karşımıza çıkmaları okuduğumuz romamn bütünlüğünü bozmaz. Balzac için kişilerinin romandan romana gezinmeleri yasamı taklitten başka bir şey değildir, onlan bir yapıt içine hapsetmektense yaşama salıverme amacındadır. Aynca Insanlık Komedisi başlığının amacı romanlan bir konusal devamlılık altında birleştirmek değil, sanatın ve yaşamın devamlılığım vurculamaktır. Çünkü Balzac yaşayıp yazdıkça lnsanlık Komedisi de sürecekti. Balzac'ın, yapıtlarında aynı kahramanlara tekrar tekrar yer verme düşüncesi de 1834'te olgunlaştı. Her zaman kullanabileceği bir dizi karakter yaratacak, böylece roman dünyasına bir bütünlük ve tutarlılık duygusu katacaktı. Belirli bir kahramanını değişik yapıtlarda bazen ön planda, bazen arka planda tekrar tekrar ortaya çıkararak onun okurun zihninde yavas yavaş canlanmasını sağlayacaktı. Bu tekniği ilk olarak Gerçekçilik akımının başyapıtı sayılan Le Pere Goriot / Goriot Baba'da uyguladı. Oldukça yapay gibi görülse de bu tek nikle Balzac, okuru insan deneyimiyle ilişki içinde olduğuna inandırabiliyordu. Bunun da ötesinde, bu teknikten yararlanması Balzac'ı çağdaş anlamdaki roman dizisinin yaratıcıları arasına sokar. Balzac'ın orta ve son dönemlerine geçmeden önce, yazımızın asıl amacı olan Goriot Baba'da soluklanalım: Goriot Baba, Balzac'ın 183435 yıllarında Revue de Paris'de yayımladığı romamdır (Özel Yaşamdan Sahneler). Yoksul Vauquer pansiyonunda genç Rastignac Goriot Baba üe tanışır. Yaşlı adamın iki kızı vardır; onların yüzünden serveti yavaş yavaş erimektedir. Bunlardan Delphine, bankacı Nucingen ile evlenir; Anastasie de Restaud kontesi olur. Gizemli biri olan Vautrin, Rastignac'a sempati duyar ve ona, kendisine yakınlık hisseden Victorine Taillefer ile evlenmesini önerir. Rastignac bu öneriyi kabul etmez. Goriot Baba'nın yüreklendirmesi sonucu, evliliği yürümeyen, âsığı Marsay tarafından da terk edilmiş olan Delphine'i baştan çıkarmaya girişir. Vautrin, Bibi Lupin'in çevirdıği bir polisiye dalavere sonunda tutuklanır; Goriot Baba da ölür. Kızları ölmeden önce gelip onunla konuşmamışlardır bile. PereLachaise mezarlığında, Goriot Baba'nın yoksul cenaze olayına katılan Rastignac da Paris'i fethetmeye karar verir. Goriot Baba'da hayırsızlıklarını, babalannı yalnız başına, yoksulluk ve çaresizlik içinde ölüme terk etmeye kadar vardıran kızlanna her şeyini feda etmiş, hayran olunası bir adamın iç acıları anlatılır Balzac 1841'dc, "Yaşamımın öyküsü, yapıtımın öyküsüdür," diye yazmıştı. Bu nedenle Balzac'ı hem bir yazar, hem bir toplumsal ilgi merkezi hem de özellikle aşk serüvenlerini hâlâ sürdüren biri olarak göz önüne almak gerekir. 1832'de Ukraynalı yaşlı bir toprak sahibinin karısı Polonyalı Kontes Eveline Hanskaile dost olmuştu. Mektuplatında pek çok kadın gibi o da Balzac'ın yazılanna duyduğu nayranhğı belirtmişti. 1833'te Isviçre'de iki kez karşılaştılar. Cenevre'deki ikinci karşılaşmalarında aralarında bir aşk ilişkisi başladı; sonra 1835'te Viyana da yeniden buluştular. Hanska'nın kocası öldüğünde evlenmeye karar vererek mektuplasmayı sürdürdüler. Balzac'ın ölümünden sonra yayımlanan Letters a l'etrangere (Bir Yabancıya Mektuplar, 4 cilt), onun hem yasamı, hem de yapıtlan konusunda önemIi bir bilgi kaynağıdır. Yapıtlarının çarpıcı birözelliği de kahramanlarını tasarlarken, tanıdığı belirli insanlardan hem çok açıkça, hem de çok incelikli bir biçimde yararlanmasıdır. Balzac, Madame Hanska'ya olan bağldığının güçlenmesine karşın 1834'te, uzun ydlar metresi, dostu ve koruyucusu olacak bir başka kadınla tanıştı: Kont Guidoboni Visconti adlı garip yönleri olan bir ltalyan'ın, Ingiliz karısı Sarah Frances Lowell (Kontes). Aynca 1835'te Jane Digby (Lady Ellenborough) ile de geçici bir ilişki kurdu. Ashnda Balzac'ın Madame Hanska'yı kıskançlık nöbetlerine sokan sevgilüeri sayılamayacak kadar çoktu. Balzac'ın La Cbronique de Paris (1836) ve La Revue Pansienne'deki (1840) yayımcdık girişimi başarısız oldu. 1836 ve 37'de ItaK'a gezilerine çıktı. 1838'de Versailles yakınlannda borçlarını iyice kabartan Les jardies adlı çok güzel bir ev yaptırdı; 1840'da buradan ayrılıp, bugün Balzac Müzesi olan Passy'deki bir eve yerleşti. 1839'dan sonra tiyatroda başan sağlamak için yinelenen, ama sonuç vermeyen girişimlerde bulundu. Edebiyatçılar Derneği Başkanı olarak yazarların yayın hakları konusunda çalışmalar yaptı. Balzac, Ocak 1842'de Wenceslas Hanski'nin öldüğünü öğrendi. Artık CUMHURİYET KİTAP SAYI 557 'Yaşanum, yaptmm öyküsüdür' Bir dtzl karakter SAYFA 6