Katalog

1 2 E K I 2 0 0 0 • Fethi Naci, Eleştiri Günlüğü'nde Sema Kaygusuz'un öykülerine ve işçi romanlanna değiniyor .. . 3. sayfada • Fatma ErkmanAkerson, Jale Parla'nın "Don Kişot'tan Günümüze Roman"ına değiniyor 8 sayfada • Rıfat Şahiner, John Berger'ın "Picasso'nun Başansı ve Başansızlığı" adlı kitabını değerlendiriyor ıo.sayfada Cumhuriyet Türkiye'de sanat yayımcıhğı 1015 Ekim 2000, ARTÎST 2000îstanbul Sanat Fuarı'nın gerçekleştirileceği tarih. Sergiler, galeriler, fuarlar... îyi de, sanat kitapları ne durumda? Fuar bunları çağrıştırdı bize ve Türkiye'de sanat yayımcılığına bakmaya çalıştık bu hafta. KAYA ÖZSEZGİN KITAP o T ürkiye'de sanat yayıncıhğının erken örneklerini, Hoca Ali Rıza'nın Harbiye'de okuyan öğrenciler için, eğitici amaçlarla çizdiği ve Harbiye matbaasında bastırarak albümler haline getirdiği desen ve krokilere bağlayabiliriz. 1880'lerin tarihini taşıyan bu albümlerden biraz daha önceki tarihlere ait, Türkiye'yi ziyaret etmiş yabancı sanatçıların yapıtlarını içeren basılı örnekler bulunsa da, bunları konumuzun dışında tutmak gerekiyor. Öğrencilerin doğadan çizim yaparken göz önünde bulundurmaları gerken temel ilkeler konusunda yönlendircipratik bilgiler veriyordu Hoca'nın desenleri. Bu amacın, daha sonraki sanat yayınları açısından da bir çerçeve çizmiş olduğu görülebiliyor. Nitekim sanat eğitimi askeri okullardan sivil okullara geçtiğinde ve merkezi konum üstlenen Giizel Sanatlar Akademisi'nde odaklandığında, öğrencilerin vararlanabilecekleri yeterli sanat yayınları henüz gündemde değilken, baskı teknolojisinin sınırlı olanakları içinde, bu tür yayınların eğitici amaçlara hizmet etmesi ilkesinden uzunca bir süre uzaklaşılmamıştır. Renkli basını (röprodüksiyon) henüz emekleme aşamasında bile değildir. Cumhuriyetin ilk döneminde uevreye girmiş olan sanat kitaplannın çoğunda, eldeki kıt olanaklarla, resimlerin siyahbeyaz basılı örneklerine ver verilebilmiştir. Sanat eğitiminin görece bir aşama kaydettiği Cumhuriyetin ilk yıllarında, hatta daha sonra, bu eğitime destek sağlayıcı nitelikte, iyi basılmış sanat kitabı ihtiyacı süregelmiştir. Müze ve galeri yokluğunun, doğal bir sonucu olarak, yayın dünyamızdaki bu kısırlık, dışardan getirilen sınırlı sayıdaki kitaplarla giderilmeye çalışılmış, bu yayınların okul kitaplıklarına girmesi ise epey zaman almıştır. Genel anlamda kitap yayıncıhğının, başta Milli Eğitim Bakanlığı olmak üzere resmi kurumların girişimferi, bu arada özel biriki yayınevinin katkısıyla ilk adımlarını attığı bir dönemde, yani 1930'Iu ıllarda ve onu izleyen dönemde, sanat yayıncıbğının da ir kıpırdanma içine girdiği gözlemlenebüiyor. Başta Istanbul olmak üzere, üniversitelerin, bu işlev yönünde çaba gösterdiklerine tanık oluyoruz. Istanbul Üniversitesi Edebiyat FaküJtesi yaınlan arasında çıkan Maz har Şevket Iprişoğlu'nun "Rönesans Sanatı" (1942) ve Güzel Sanatlar Akademisi'nin yayınları arasında yer alan, sonradan Fransızca basımı da yapılan Nurullah Berk'in "Türkiye'deResim" (1943), ipşiroğluEyüboğlu ikilisinin ("Fatih Albumuna Bir Bakış") ve başka yazarların bu paraleldeki kitapları, Hilmi Ziya ülken'in ve Elif Naci'nin Türkiye'de canlanma belirtiJbri gösteren çağdaş sanat eğilimleri doğrultusundaki gefişmeleri yansıtan kitapçıkları, ilk akla gelenlerdir. 194O'lı ve 1950'li yıllaraa, daha çok Batı nın ünlü sanatçılarını yerli kalemlerle tanıtmayı amaçlayan küçük monografiler ve 1940'h yıllarda önemli bir eğitici işlev görmüş ğı'nın yayın girişimleri arasında yer alır. Aynı dönemde, Akademi yayınlarının da, bu girişimlere destek veren çabalan (Bedri Rahmi'nin "Nazmi Ziya" monografisi) görülebiliyor. Daha çok sergilerle sınırlı kalan Türk ressamlarının bu yolla kütleye ulaşma olanağı sağlanmış oluyor böylece. Gene eğitici amaçlar doğrultusunda, sanatın tekniğini öğretmeyi öngören iyi basılmış kitaplar da (Ercü olan Güzel Sanatlar Mecmuası, Milli Eğitim Bakanlı mend Kalmık'ın "Renklerin Armoni Sistemleri" ve Mesut Erdem'in "Resim Tekniği") bu döneme rastlar. Sanatsal gelişmelere ve giderek renklenen ortama, teorik açıdan ve kişisel yönde kalemleriyle katkıda bulunan yazalar, bu dönemde, genellikle ressamlar arasından çıkmıştır. Sanat toplumbilimi açısından ilginç ayrıntılar içeren malik Aksel'in "Resim Sergisinde Otuz Gün" (1943), Sami Yetik'in ayrıca birinci cildi yayımlanabilen "Ressamlarımız" (1940), Pertev Boyar'ın "Osmanlı Imparatorluğu ve Türkiye Cumhuriyeti Devirlerinde Türk Ressamları" (1948), temel kaynak olma özelliklerini bugün de korumaktadır. (1977) ve "Istanbul Resim ve Heykel Müzesi" (1972), Gültekin Elibal'ın "Şeref Akdik" (tarihsiz), Mustafa Cezar'ın "Sanatta Batı'ya Açılış veOsman Hamdi" (ilk baskı, 1971) gibi kitapları, sanat yayıncılığında yeni bir dönemin başıadığını ya da başlamakta olduğunu haber veren olumlu işaretlerdir. Sanat kitaplarında çeviri yayınların öncüsü, Ahmet Muhip ve Cahit Sıtkı nın A.Basler ve C.Kunstler'den N.Berk'in "Türk ve Yabancı Resminde Istanbul" E CUMHURİYET KlTAPSAYI 556 Devamı 4. sayfada. * "