Katalog

Mehmet Rifat'ın "Honore de Balzac / Romancının Evreninden Sahneler" kitabı, 1799'da doğan büyük yazarın 200. yaşına Türkiye'den önemli bir armağan olarak görülmeli. KEMAL BEK ehmet Rüat'ın Honore de Balzac / Romancının Evreninden Sahneler kitabı 1799'da doğan büyük yazarın 200. yaşına Türkiye'den önemli bir armağan olarak görülmelidir. Kitabı okuyunca, ilk dikkatimi çeken şey, Balzac'ın yaşamının, XTX. yüzyılın o Insanlık Komedyası'nı oluşturan eşsiz freskteki kahramanların yaşamlarından hiçbir farkı olmadığını görmek oldu; bu nun nedeni, Balzac'ın kendisinin de anlattığı dünyannı bir ürüııü olmasıdır kuskusuz; yazarın yarattığı kahramanlar dızclgesine Honore de Baİ2ac adının da eklenmesi gerekir bu nedenle. Balzac 1799'da, kapitalizmin çiçeklendiği Fransa'nın Tours kentinde burjuva bir ailenin çocuğu olarak doğar; yatılı okııllarda okur. Hukuk fakültcsine yazılır, bir avukatın yanında staj görür, Sorbonne'da yazın derslerini izlcr. Kısa yoldan zeııgin olnıak düşlemiyle başladığı yayımcılık, basımcılık ve hurufat dokümcülüğü işinde büyük borçlar altında kalarak iflas eder. Madcncilik yapmayı tasarlar. Ama onun yazgısı bir yerlerde, edebiyatın ağır işçisi olarak yazılıştır. Bu bakımdan bizim Ahmet Mithat Efendi'ye ya da Hüseyin Rahmi'ye pek bcnzer. Bu türdeıı yazarların yazgısı, yazı'nın ve yazın'ın ağır işçiliğidir. Onlar, ağız tadıyla, üzerinde işleye işleye yazamazlar yapıtlannı; daha birinin son noktasını koymadan öteki romanlarının ilmiklerini dokumak zorundadırlar. Bu nedenle de çoğu romanların da "I (ele bir kendime geleyim, şu okuduğunuz romanı ağız tadıyla bir elden geçireyim, o zaman grirün roman nasıl yazılırmış. Ama simdiük bununla yetinin" der gibicîirler. XIX. yüzyılın bu romancıları, şaşılası bir çalışkankk içindedirler. Çoğu, yaşadıkları dönemlerdc, çağdaşlan, yazarlar tarafından, yazar olarak ciddiye alınmamış, yalnızca halkın okurlarının saygısıyla ayakta kalmışlardır. Örneğin Balzac, birkaç kez aday olup seçilemediği Fransız Akademisi'ne, öfümünden bir yıl önce bir kcz daha aday olmuş, ama biri Lamartinc'den biri de Victor Hugo'dan olmak iizere yalnızca iki oy alabilmiştir. Romancının evreni Mehmet Rifat 'tan "Honore de Balzac" M rı nı, anıları, anrolojileri, görscl belgeleri Paris'te kitaplıklarda ve bugün müze olan z a c ' ın Evi'nde . (Maison de Bal zac) yaptığım araştırmalarda saptamaya çahştım. Balzac'ın 'harita'sı ve buna bağlı olarak da tnsanlık Komedyası'nın 'haritalar'ı, bütün avırıcı özellikleriyle, Fransızcada çoktan belirlenmişti. Hem de 'haz verici' bir biçimde. "Çözümlemeye ve yeniden anlamlandırmaya, bir baska deyişle Miuflandırarak yorumlamaya alışmış biri olarak, kuşkusuz Fransızcadaki bu çalışmalar arasında, Balzac üstüne 'parlak sözlcr' üretmiş olanlan değil de, Balzac'ı okumayı, çözümlemeyi, yorumlamayı ve dolayısıyla tanıtmayı, benim yaklaşımıma yakın bir biçimde eerçekleştirmiş olanları seçtim. En başta M. Bouteron, G. Gengembre, F. Lotte, R. Pierrot, G. Picon, P. Berthicr, J. Gleize vb.'nin çalışmalarından yararlandım. Bu araştırmalan yaptığım Balzac okumalarını da dikkate alarak, kendime göre yeniden anlamlandınp sınıflandıruım, sonra da elde ettiğim bılgileri Honore de Balzac kitabının özellikle 'Balzac Evreni' bölümünde, Türkçeye kimi kez çeviri yoluyla, kimi kez uyarlayarak, kimi kez de derleyerek aktardım. Yani ben bu kitapta, Türkçede Balzac Evreni'ni tanıtmak ya da Romancının Evreninden Sahneler sunmak için, Fransızcada hazırlanmış, Balzac ve Insanlık Komedyası 'haritalar'ını ya da Balzac'ın yaşamı ile yapıdarındaki ilişkilcr ağma yönelik 'harita'ları, Türk okuruna göre bir bakıma yeniden çizmeye çalış tım. "Kitabın hazırlanmasında M. Boute ron'un yayımladığı (19491952) 10 ciltlik La Comedie Humaine örnek alınmıştır. (...)" (s.10) Yazar, "Balzac Evreni" böliimünün başında (s.12) ve "Yararlanılan Başlıca Yapıtlar" bölümünde (s.355358) de, konunıın meraklıları için, çok zengin bir kaynakça vcriyor. "Balzac Evreni" bölümünün ilk kesimi olan "Balzac'ın Yaşamının Kronolojisi"nde, Balzac'ın 20 Mayıs 1799'da, Tours'da, burjuva bir ailenin çocuğu olarak başlayan, kendi romanlarının kahramanlanna bcnzer bir yaşamdan (öğrenimi, hukuk öğrenciliği, noter yardımcılığı görcvini sürdürmek yerine yazın çalışmalarına başlayışı, zengin olmalc amacıyla yayımcılık ve hurufat dökümü işlerine girişmesi, iflası ve ailesinın yaşamını sarsacak denli borçlanarak yeniden yazın'a dönmesi, kibar çevrelerle ilişki ktırması, gazcte ve dergilere yazılar yazması, alacaklılarca sıkış tırdması, "yabancı kadın"la gönül serüveni, dönemin sanatçılarıyla üişkileri, evlilik leri, F'ransız Akademisi'ne adaylıkları ve düşlem kırıklıkları...) geçen ve 18 Ağus Babac Evrani tos 185O'de, Fortune sokağındaki konağında biten serüveni, yazarın yaşamındaki önemli tarihlere göre kısa ve özlü mctinler halinde özetleniyor. Abecesel sözlük biçiminde düzenlenmiş olan "Balzac'ın Yaşamına îlişkin Bazı Gerçekliklcr" başlıkü kesimde, yazarın yaşamında önemli olan "gerçek kişiler, olaylar, mckânlar, kurumlar, nesneler, yayınlar vb." veriliyor. Bu kesimde, Balzac'ın ailesinin asıl adının Balssa (ya da Balsa) olduğunu; Balzac adının, yazarın babası BernardFrançois tarafından alındığını öğreniyor; yazarın babası, kardeşleri, yaşamına giren kadınlar; baston merakı; romanlanna konu olan kcntler; dosduk kurduğu ressamlar, fotoğraf sanarçıları ve yazarlar; yazı yazdığı dergiler vb. konularda bilgi ediniyoruz. "Balzac'ın Yapıdarındaki Başlıca Kişiler ve Ailelcr" kesimindeyse, yine abecesel sırayla "Insanlık Komedyası nı oluşturan kişiler söz konusu ediliyor: "Insanlık Komedyası'nı oluşturan yapıtların birçoğunda aynı anlatı kişilerinin dolaşıma girdiği görülür. Balzac, kişilerin yinelenmesi tekniğini ilk kez Goriot Baba'da uygulamaya başlamış ve yayımlamış olduğu romanlarda canlandırmış olduğu kişilere, daha sonra yazdığı öbür rcimanlarda (birbirini izleyen ya da birbiriyle kesişen olay örgüleri içinde) da yer vermiştir. (...) Yapılan bir araştırmaya göre lnsanLk Komedyası'ndaki 2504 kişi ve kişiler topluluğundan 567'si en azından bir kez ortaya çıkmakta, bunıın 46O'ı birçok kez yinclenmekte, yalnızca 86 kişi 5 kez görünmektedir." Bu kesimde tanıtılan 91 roman kişisi, daha çok bu aUntıdaki bağlam içinde değcrlcndiriliyor. neler, iki cilt, 5 roman); Felsefe încelemeleri, iki cilt, 27 kitap; Çözümleyici Incelemeler, iki cilt, 5 kitap. Baş döndürücü bir toplamdır bu. Kitabın, Balzac'ın Evreni bölümü, "Insanlık Komedyası'nın lç Kronolojisi" ve "Insanlık Komedyası'nın Topografyası" bölümleriyje bitmektedir. "Balzac Üstüne" bölümünde, yazarı çeşitli yönlerden irdeleyen beş çeviri yazı vardır: "tnsanlık Komedyası'nda Kişilerin Yinelenmesi" yazısında (Çev. Sinem Sevinçtav) Marcel Bouteron, "...aynı kişilerin bir romandan öbürüne sürekli yinelenmesi, yalnızca birinci derecedeki rollerden örnek verecek olursak, Vautrin'in, Rastignac'ın, Gobseck'in bir türlü gözden yitmemesi, Balzac tckniğinin en belirgin yöntemlerinden biridir" demekte ve yazıyı bu savını açıklayıcı örncklerle sürdürmektedir. Gustave Lanson, "Mektuplarında Balzac" yazısında (Çcv: Tuba Köseoğlu), "Insanlık Komedyası'nı yaratan yazınsal mizacın her yönü"nün pcşine düşmektedir. Lanson'un, Balzac ı değerlendirirken söylediği, "Bu adamda korkunç olan, koleksiyoncu doymazlığını doğru bulmasıdır" sözleri, bir başka Dağlamda, "korkunç bir koleksiyoncu" tutkusuyla roman üreten Balzac'tn kendisi için de doğrudur. Bir sonraki yazı "Yabancı Kadın: Madam Hanska"da Victor Sawdon Pritchett (Çev: Ahu Latifoğlu), Balzac'ın "princesse lointaine'i (uzaklardaki prenses) olan Madam I lanska söz konusu edilmektedir. "Balzac ve Sinema" (Anne Marie Baron / Çev: F.lif Gökteke) Balzac'ın tilme alınan kimi romanlarından söz eden kısa bir yazıdır. Son yazı olan "Balzac'ın Yasamı için Bir Senaryo" da (Çev: Elif Gökteke) Balzac'ın yaşamını bir televizyon filmi (filmde Balzac'ı, Gerard Depardieıı canlandırmıştır) için senaryolaştıran Didier Decoin ile Magazine litteraire yönetmeni J.J. Brochier niıı yaptığı kısa konuşmadır. Kitabın netnen yarısını kaplayan "Balzac'tan Seçmcler", Balzac'ın kendi metinlerini içermektedir: "tnsanlık Komedyası'nın 'Onsöz'ü", bu "toplam"ın esin kaynağını ve gerekçesini açıklar; "...Toplıım'un Doğa'ya bcnzediğini gördüm. Toplum da insanları, etkinliklerinin gelişip serpildiği ortama göre zoolojide rastIanan farklı türler örneği, birbirlerinden olabildiğince farklı kılmıyor mu? Asker, işçi, yönetici, avukat, aylak, bilgin, devlet adamı, tüccar, denizci, şair, yoksul papaz; bütün bu insanlar arasındaki farklar, ayırt edilmeleri daha güç olmakla birlikte, kurt, aslan, eşek, karga, köpekbalığı, fok balığı, koyun vb. hayvanlan birbirindcn ayıran farklar kadar büyüktür. Dolayısıyla, tıpkı Zoolojik Türler gibi, Toplumsal Türler de şimdiye kadar var oİageldi, hcr zaman da var olmayı sürdürecek. Buffon zoolojik türleri bütünüyle içeren görkemli bir yapıt ortaya koyduğuna göre aynı türden bir yapıtı toplum için kaleme almak gerekmez miydi?" (1842 / Çev: Aykut Derman) Öteki mctinleriyse; "Töre Incelemeleri: Paris Yaşamından Sahneler"den "Sarrasine" (Çev: Aysel Bora) ve "Felsefe tncelemeleri"nden "Bilinmeyen Şaheser" (Çev: Sema Rifat) adlı uzun öyküler; "Çözümleyici lncelemeler"de yer alan "Evliliğin Fizyolojisi"nden bölümler (Çev: Aykut Derman) ve "Mektuplaı'dan, Madam I lanska'ya yazılmış on altı mektuptan bölümler (Çev: Sema Rifat) oluşturmakradır. Kitabın sonıında, çok geniş bir "Türkçede Balzac Kaynakçası" (Haz: AsL Kalem Banu Karadağ) yer almaktadır. Mehmet Rifat'ın, büyük bir dikkat ve emek ürünü olan bu yapıtı, bütün yazın meraklılarının kitaplıklarında bulunması gereken, çok önemli bir başvuru kitabıdır.B \ lonor'e de Balzac Romancının Evreninden Sahneler/Mr/w7c/ Rijııt/ KtıJ Y<ı K İ T A P SAYI 500 Bu yaşam serüveni 1 850'deki ölümünc dek, ancak elli bir yıl sürer, ölümsüz olan, dünya kültürüne kalıt olarak bıraktığı, dünyanın en büyük yapıtlarından biri, Insanlık Komedyası'dır. Mehmet Rifat, işte bu soyyazan tanıtıyor bize Honore de Balzac / Romancının Evreninden Sahneler'de. Yazarın kendisi, "topografya" sözcüğünü, gerçi yalnızca Insanlık Komedyası için kullanıyor ama, biz elimizdeki Türkçede benzeri olmayan bu yapıtın, alışdmış yaşamöykiisü kitaplanndan farklı olarak, Balzac ın yaşamının bir topografyası olduğunu söyleyebiliriz. Kitabını, okumayı kolaylaştıran bir plan çerçevcsinde kalcme alan Mehmet Rifat, "Sunuş"un notlar bölümündeki 4. notta, "Bu kitabın ilk biçimi(nin) 1994'te Balzac Kitabı başlığıyla Yapı Kredi Yayınları tarafından basıldığınr bclirtiyor, 5. nottaysa, alçakgönüllü bir tavırla şunları söylüyor: "Balzac üstüne Fransızcada (Ve bu arada da tngilizcede) çok sayıda, insanı neredeyse ürkütecek deıecede çalışma yayımlanmış durumda. Balzac'ın hcm gcrçek yaşanı ilişkilerı, hcm düştince dünyası, hcm dc yarattığı kurmaca evren üstüne, yüz elli aşkıtı bir siire içinde yayımlanmış en önemli kitapları, inceleme yazılaSAYFA 18 hsanhk komedyan "Balzac'ın Yapıtlan" kesimi de, abecesel sırayla, Adieu'den (Elveda) Z. Marcas'a dek Balzac'ın tüm yapıtlannı tek tek gözden gecirmektedir; bu kesimi oluşturan maddelerdc, hcr romanın yayımlanuığı tarih ve yer konusunda bilgi verilmekte, kimileri uzun kimilcri kısa olmak üzere konularından söz edilmektedir. Bu son iki bölüm, özellilde Balzac'ı yeni okumaya başlayacak gençlerle, onun yapıdarının bir bölümünü daha önce (bcnim gibi) bölük pörçük okumuş olan Balzac hayranlan için eşsiz bir kılavuz niteliğindedir. "Balzac'ın Insanlık Komedyası için Düzenlediği Katalog" bölümünde, yazarın kendisinin Insanlık Komedyası'nın 26 ciltlik vayını (bütün yapıdar) için 1845'te tasarlaaığı katalog veriliyor. Buna göre yazar, tüm yapıtlannı şu çerçeve içinde bir araya getirmiştir: Töre Incclemeleri (Özel Yaşamdan Sahneler, dört cilt, 32 roman; Taşra Yaşamından Sahneler, dört cilt, 17 roman; Paris Yaşamından Sahneler, dört cilt, 20 roman; Siyaset Yaşamından Sahneler, üç cilt, 8 roman; Askerlik Yaşamından Sahneler, 23 roman; Köy Yaşamından Sah Balzac'mYMitlan Topkrni doğa'ya benzar Balzac 1799'da, kapitalizmin çlçeklendlğl Fransa'nın Tours kentinde burjuva bir ailenin cocuğu olarak doğar; yatılı okullarda okur. yınaltkUJ. Şti. 1W), S¥) sayfa C U M H U R İ Y E T