Katalog

ları sınıfın çökmckte olan aristokrat kökenli burjuva, yeni oluşan rantiye aydın, yoksulkığunu ve sıkıntılarını alkole ve deliliğe sığınarak savuşturmaya çalışan sanatçı tiplcrinin de yer aldığı kişileri yo luyla elcştirilmesini kolaylaştırır. Leyla Erbil'in Türkiye genelinin durumunu, görece daha iyi koşullarda yaşayan aydınların açısından anlatması da, onun alaycılığının bir başka biçimidir. Enflasyon, faizle geçinmeyi denerken tefcci tuzağına diişmck, tefcci yüzünden beş parasız, evsiz Larksız kalmak, sıkıyönetimin getirdikleri, bir ev toplanüsında rnekân ve kişi anlatımlarıyla çizilir. Para edcn eşyaları satıldıgı için yarı boş bir salonda, ucuz ama gösterişlı olmasına çalışılan hamsi ve bıılgur yemekJeriyle içen "seçkinlcr", durum üzerine yorumlar yaparlar. Birbiriyle çelışen bu yorumlar, irdelcmeler havadaki gerginliği azaltamaz. Bu gergin, daha doğrusu bungun atmosferin bir ncdeni, bulunduklan Dİnaya epey yakın bir direğe yerleştirilmiş bomnanın imha edilip edilemeyeceği, bir başka nedeni de herkcsi sarmış olan para darlığıdır. Bir başka açıdan bütün bu entelektüel grubun tek başlarına kalmaktan korktuklan için bir araya geldiklerini de düşünebilirsiniz. Çünkü bir arada bulunmalarını doğrulayacak ortak görüşleri yoktur. Lcyla Erbil, acı acı alay ettiği bu "aydın takımı"nı yerleştirdiği zaman dilimini, üç gencin idamı olayıylabelirler:1972. Bu zaman diliminin yeni ünlüleri, yerleşik aydın kesimi içinde yer almaya çalışanlar ya da yükselenler, Âsiye ve Necdet Doğu Ue simgelenir. Biri geçmişi için yalnızca çarpıcı varsayımlar flcri sürülebilen, disiligi ile bu çevreyle ilişki kurmuş bir çoksatar kadın yazar/şair, öteki doğulu bir çoksatar erkek yazar. 1 ler ikisi de çok satmaktan mutludur, zaman zaman çevrelerindekileri küçümser, ancak onların ara sında olmayı da gereksinirler. Bu iki yeni yazar tipinin, kadın olanı, bilgisizliğini susarak bilgeliğe çevirme yolunu seçmiştir. Erkek olanıysa doğru bildiklerini patavat sızhk biçirninde aıle getirir. Leyla Erbil'in 1970'lerdeki rcssam, yazar, gazeteci tiplerinin daha önceki göriintülerini, dönemlcriyle ve birbirleriyle ilişkilerini daha iyi görmek için, yazarın Gecede adlı uzun öyküsünü okumak gerekir. tlk baskısı 1968 yılında yapılan ve aynı adı taşıyan öykü kitabında yer alan bu öykü yine bir ev toplantısı odağından toplumsal irdelemelere açılmaktadır. Cecede adlı kitapta yer alan bir başka öykü, Ayna, Karanlığın Günü'ne bir önsöz ya da sonsöz biçiminde okunabilir. Olay, ortak noktaları (Güney Amerika'ya gitmiş oğııl, kizıyla yalnız kalnnş eskiden varlıklı, dul kadının, diişleri vb.) yüzünden değil, ev terk etmelerin defiişcn toplumsal nedenleriyle bile vurgulanan zaman/toplum/basKilar değişimlerinin iyice görülmesi için okunmalı. Leyla Erbil'in roman ve öykü kişilerinin hemen hepsi sağlıksızdır. Toplumsal baskı türlerinin çeşitliliğinin cinsel, dinsel, geleneksel ve ağırlığının yanı sıra sınıllar ve katnıanlar arası ilişkilerin sakatladığı bu kişilerın anlatrmı için dilin ahşılmış ve yerleşik kurallarını kırıp değiştirir Leyla Erbil. Bu kırıp/ eklemleyip dc&iştirmeler yeni yazı işaretleriyle de destckienir. Er bil'in kitabında "Bu romanın orijinal mctninde bilincn işaretlerin yetmediği yerlerde: 1. Ünlemin sonlanmadığı, üstüste sürdüğü yerlerde: 'Virgüllü Unlem'; 2. Sorunun sonlanmadıgı, üstüste sürdüğü yerlerde: 'Virgüllü Soru'; 3. Soluğun kesiluiği, soru düşüncenin sürdüğü yerlerde; 'Uç Virgüllü Soru' türevlerini kuUandım" diye açıkladığı bu işaretlemeyi romandan ömekleyeyim: "Cam ne kadar da kirli (Yuların isipası katmanlaşmış üzerinde,,, cam dcğil,,, toprak ayna,,, temizlcyemiyorum onu: eklem yerleri annemin kımıldamıyor,,, silcSAYFA 10 nen ça|daş mistik inançlar (etyemezlik, gözleyen kapımiyorum...Zauçandaırelerin inananJarı kurtaracağı koz cısı içinse yok manJakalınlaşmik kıyamet vb.) Neslihan'ın kocasının edilmesi geretı cam,,, üzeriuçup gitmesiyle pekişen bir başka katmaken canlılar ne düşeni zapt nıoluşturuyor: EKinyaötesilik. Geçmişi kahatta düşman. etti,,, sakladı,,, ranlık çok satar kadın yazarın doğaüstü Sürü sürü ölbiriktirdi,,, bir gücleri olduğuna inanılışı, sahibi bclirsiz dürülseler de gün ola ki dısasesler gibi öğelerin desteklediöi bu kat tüketilemeyen rıyı almaz olaman, ekonomik güçlüklerin, sıkıyonetim bu kuş sürülecak,,, yok edekoşullannın doğıırduğu birortamın erken ri görüntü olacek her şeyi,,, saptanmış sonucu. Kafalan kopuk, sırtlarak bir başka silecek gcçmirı yaralı, kimi aslan kimi insan başlı güverkuş grubuyla şini, şimdiyi, cinlcr, sakalı belinde dünyadan elayak çekçakışır: "(...) geleceği; sinsi miş baharat satrcılanyla bu dünyaötesi gö'Yaşasın karbir tarihçi giriintüye ayrı biı manılıılık katarlar. deslik!' diye bi,,, başkalaştıçığlık atmışlar racak kendini, TehlkeiçeklcM birader! (...) belleksizleştiKaranlığın Günü'nün bu mistik katmaKimsc yokrip asılsızlaştınının tehJıkeli bir cekiciliği vardır, bir uyamuş; kuşlar racak."(Karanrı gibi. Leyla Erbil, romanının bu yanına kalkmış seslelığın Günü, S. şöyle bir açtldama getirir: "(...) (Karanlırine, kör ka8) Karanlığın ğın Günü) çağdaş yaşamı örümcek ağı giranlıkta duvarGünü'nün anbi sarmış Islami bir söylcmle örülüdür. Bu lara duvarlara latıcısının okuçagdaş yaşamın içinde, Zehra 1 lala'nın roçalmış kendileru romana hamanın başkişisi Neslihan'a anlattığı marini kuşlar, çozırladıöı, geri salları, tasavvuf kişileri, Süslü tzzet Padöniişlerde ro;u ölmüş, yaraşa'nın hayatı ve ölümü, Paşa'nın ölümünmanın geçtiği anmış, süprülden sonra Cumhuriyet hastanesine dönü temel zamanın müş öfüleri sen aynı mekânda, Neslihan'ın annesinin ve mekânın be binlerce... Biri (bir Cumhuriyet kadınının) hasta olarak lirlendiği bu işçiymiş orta yaşadıkları ve ölümü; annenin iyiyken yabölüm "ön düdan ayrılma, şadığı kendi apartman dairesi, (Apartman şünme"başlığıikisi liseli... AtKaranlıgıgüvercinler) mitosu ve derin arnı taşıyor. Rotıldan naraları kaplanlar, öteki dinsel öğelerle birlikte çemanın anlatıcı Leyla Erbil'in metlnlerl zor metlnlerdlr kuşkusuz. Dlkkat kuşlardan başşitli felsefi ve estetik düzlemlerde kullanısı kadının kı ve dü$ gücü Isterier okurdan. ka işiten olmalarak çok katmanlı yeni bir roman doöası mıldayamamış..." îdam oluşturmuştur." (Katkı, Adam Sanat, Nisan 1999) edilen üç gencin son naralarını duyanlar, dan, gördüğü şeyleri değiştirmek için aytarihin tantkları kuşlar, istenmedikleri bir Leyla Erbil'in mctinleri zor metinlerdir na olarak kullandığı balkon kapısının açıapartmana sızan kuş sürüleri belki de Leykuşkusuz. Dikkat ve düş gücü isterler sını değiştirmeyi deneyerek oturduğu sanla Erbil'in bir kitabının adıyla "zihin kuşokurdan. Ipucu aratırlar. Bu ipuçlarıysa dalyenin bir sünge olduğu da düşünülelan"dır. hep vardır. Erbil'in daha önceki yazdıklabilir. Anlatıcı, dışardaki dünya ile uyumrını ya da denemelerini (Zihin Kuşları) suzluğunu belirtmektedir zaten: Karanlığın Günü, çeşitli okumalara, okumak, onun metinlerini kolaylaştırmı"Birazdan gelir eşim,,, burada iki kuru tiplerine simgeler yakıştırarak çeşitli yoyorsa da, katmanlarına vc tadına ulaşmakafa kaldık sonunda,,, bu misafirhanede,,, rumlara açık oir roman. Romanda yineyı sağlıyor. Deneyin. • yüzlerce arkadaştan lenen renkler, eski dinsel inançlara ekletoplantıdan ve sarhosluktan sevgiliden, hırlaşmadan filmlcrden, kitaplardan resim ve alkollerden Bilgi Yayınevi'nden yeni kitaplar arta kalarak burada bu evrende yeni insanlara karşı savunmasız,,, sadece düşünDağııt Öf «kl Yüzü Ersndiz ATASÜ ceyle varolarak..." (s.ll) f ÇokKatmanlıBlrRoman Leyla Erbil, romanın başkişisi ve zamanı için şu açıklamayı yapar: "Romanın saati bir kadının, kocasının onu bırakıp işe gittiği ve işten döndüğü gündüz on iki saat. (...) Çakılıp kalmaya romatizmaldık dışında ek anlamlarla simgesel olarak da bakılabilir. KADININ KIM1LTIS1ZL1Ğ1 toplumun geriliğinden, yasak ve baskılardan beslenir. EKLEMLERİN KİLİT LENMESİ gibi. Bu da, kadının onu mutsuz eden eşindcn ve öteki engellerden kurtulamayacagını hiçbir şeyi değiştiremeyeceğini, (hiç değilse kendi yaşamı boyunca), 'sadece düşünceyle var olabilece&ni anlamasından' kaynaklanır. Yakındığı niçbirşeyden kurtulamadan kımıldayıp silkinemeden ölümü beklemesi simgeseldir. Sabah sekiz akşam sekiz. Kadının konumuna baölı olan bu zaman romanda yeterince açıklanmışnr. Ama asıl bütün o tarih öncesi vc sonrasıyla bafilari: Bir erkeğe, lskender'e olan düşscl özlemi, Kral yolları, hastane, apartman karanlıöı, eü vercinler, yavrusunu yiyen kedi gibi bölümler Boğaz Köprüsü'yle çağrısımlarla yoörulmuş ezici geçmiş, kadının beynindeki o 'eriyik zaman' potasından sızıp taşmaktadır; bellek tasıdır zaman; tassa mekânlardır. (...) Geçmiş ve şimdiki zamanın mekânda erimesi 'eriyik zaman'dır." (Katkı, Adam Sanat Dergisi, Nisan 1999) Romanın başkişisi Neslihan'ın kimi zaman anımsayarak, kimi zaman anımsadık larına, sanrılannı, söylenceleri katarak anIattıkları arasında simgeleşmeye uygun öğeler vardır. ürneğin güvercinler. Apartman boşluğıına (aydınlığa) nereden girdikleri bilinmeyen bu güvercin sürüleri Neslihan'ın annesi için atalarıdır. Apartmanın hcr şeyi, her kımıltıyı dürbünüyle Eriylc zaman "Dağın Öteki Yüzü', yeni kurulan, bağımsız olmak. bir kez daha boyunduruk altına girmemek, 'çağdaş uygarlığa bir an önce ulaşabilmek uğruna canlarını dışlerıne takmış, 'sıvil bir savaşım veren bir avuç ınsanın, donemıne de ışıklar tutan. romanı / anlatısı'. Erendız'ın on plandakı kahramanları kadın. iyi kı de kadın Anlattığı donemde erkeklenn neler yaptıklarını, nereden başlayıp nereye geldiklerini romanlardan, hıkâyelerden, anılardan çok iyi bılıyoruz Ama ya kadınlar'' Onları bılmıyoruz." • Roman, 304 »ayla, 2.500.000 TL., ISBN. »754948194 Hangi Leylasın Sen Hidayel KARAKUŞ Açık, aydınlık dıllı beş dize ile yaşlı gurbet anası Leyla'yı kendine getirmek, duşundurmek ıstıyor ozan Sevgıyı, acıyı, direncı, yaşam gerçeklerini ince bir duyarlıkla, taze ımgelerle dile getıren şıırler. "Kalk kendini değiştir biraz / sevgını kuşan gun batmadan / uzat gokbıtimlerıne gözlerini / ölümu at üzerinden / koş / senı vuran eller / başka yere varmasın." Türkçenin guzelliğıne yakışma eylemı değıl mı bu? • Şilr, 128 tayfa, 1.100.000 TL., ISBN' »754948208 Unutulmaz Şiirler Tercüme Derglsi Şilr Öx»l Sayısı'ndan Hasan Âlı Yucel'ın, Mıllı Eğıtım Bakanlığı sırasında yayımlanan Tercume dergisi 19 Mart 1946'da Şıır Özel Sayısı çıkardı Dunya şnrınden değişik türlerdekı en ılgınç ve guzel orneklerı; Sappho'dan Hughes'a kadar 2600 yıllık şıır seruvenini bir çırpıda sunan bu özel sayının çevırmenlerı. şaırlerımız ve dil ustalarımızdır. Turgut Ozakman, gunun hoyratlığından uzaklaşmak, belkı de bıraz anılara uçmak ve özellıkle o seçkln şairlerı genç kuşaklarla tanıştırmak amacıyla; özel sayının hıç olmazsa şlırlerını yenıden yayımlamak için titiz bir çalışma yaptı Annabel Lee şıınnı bılmeden gençlık dönemı kapatılabılır mı'7 • Şilr, 152 uyta, 1.450.000 TL., ISBN: 9754948240 B İ L O İ Y A Y I N E V İ Meşrutıyet Caddesl. 46 / A Yenışehıf 06420 / ANKARA Tel (0 312) 434 49 98 • 434 49 99 Faks (0312) 431 77 58 www bılgiyayinevı com Ir B İ L O İ K İ T A B E V İ Sakarya Caddesl. No 8 / A Kızılay 06420 / ANKARA Tel (0 312) 434 41 06 • 434 41 07 Faks' (0312) 433 19 36 stnaıl lnlo@bılgıyayınevl com tr B İ L G İ D A Ö I T I M Nartıbahçe Sokak. No 17. Kal l.Cnğaloğlu 34360/ ISTANBUL Tel (0212) 522 52 01 526 70 97 Faks (0 ?12) 527 41 19