Katalog

" Ntşan G Berberyan", "Modcrn Türk Karikalürünün Mitnarı Cemıl Ccm", "Ah metKıfkı Üzerine", "Lozan'ın 70 Yıldnnümünde Görketnlı Bır Karıkatur Albümü Lozan'da Kukla/Karagöz"yazılarıkitaptaki ilginç incelemelcrdcn yalnuca birkaçıdır. Karikatürümüzün gelişimıne günü gününe tanıkltk eden eleştiri.yazıları da önemlı bir ycr tutmaktadır. Ozelliklc genç çizerlerin çalışmalarına dcstek veren bu hoşgörülü yazıların yanında oldukça scrt cîeştiriler de dikkati çekmektcdir. Orneğin bir ycrdc yazar, "Türk karikatururıe mmallat olan \arı rcnkçıler" diyor. Bu eleştirinin hedeüni kavramak içın okur, örnegin Tan Oral'ın "Yaza Çıze" kitabını karıştırırsa şu satırlarla karşılaşa caktır: "1970 sonrast ytllarda. Gırgır adlı dergi yaytma başladı 'Kendt haltnde bır dergı' olduiunu söylüyor, 'gülerken haplatttğınt' iadıa edıyordu. Dergi, kendt adtna uygun yayım yaptyor, tçıne bal bul çızei bantlar koyuyor cıptr' diye sayfalar aüzenlıyor, ansellig'e öncelik veren kadın çizimleri ve aynı anlamdafotokurgular yaytmlıyordu " SEMİH GÜMUŞ T urgut Çeviker'le ılk kez Ankara'da Mılli Kütüphane'nin Kızılay'daki salonlarında karşılaşmıştık. Neredeyse yırmi yıl önce, 1981'de. Daha ilk karsılaştığımızda bile dudağımı uçuklatan işler yapıyordu. Milli Kütüp hane'nin o günlcrde iyice kühnemiş, tozlu odalarına bütün gün kananıp yüz yıllık bir geçmışe uzanan kazılannı yürütüyordu. Tanıştığımız ilk gün raflardan çıkardığı dergiierı, o dergilerde buldukla1 nnı (ner biri birer buluştıı ) anlatılması BÜÇ bir coşkuyla gostermişti. Sonraki yıl larda bu arastırmalarıni sayısız gazete kesiğinin, fotokopinin yer aldığı dosyalarda bir araya getirdi. Bugün ilk akla gelen arşivcilerden biri oluşunun başlangıcı o günlerdedır... Turgut Çevikepin dunvası Turgut Çeviker o günlerde önemlerini doöru Jürüst anlayamadiğım o kazılarından nelerçıkardıortaya... Karikatür sanatının ve toplumsal kültürümüzün ayrıksı bir bölgesini şaşırtıcı biçimde zenginleştirmiş olan mizahın, tanımlanmasının epeyce güç olduğunu sandığını kalıtını dıipedüz tırnaklarıyla çıkardı, dağınık narçalardan bir bütün oluştur du, süzülmüş bu bütünün binbir türlü çabayla birçok kitapta yayımlanmasını sağladı ()smanlı karikatürünü, her taşın alttna bakarak araştırıp bütün yönleriyle ortaya çıkarmak için onun gösterdiği çabayı kim gösterirui diye düşünürüm nep... Ogünlerden berı herkesin üstesinden gelemeyeceği güçlükleri altetmeyi nasıl sürdürdüğümü izler dururum. Sabırh, inançlı, alçakgönüllüdür Turgut Çeviker. Bir de alıngan; bu yüzden on sekiz yıl boyunca süren iliskimiz içinde kopukluklar da oldu. Onu anlamayı becerdiğim günden beri gene yakinız birbirimize. Ona karşı çok dikkath olmanız gerelçir! Karikatür Üzerine Yaztlarınabakıyorum, Iris Yayıncılık'ta yayımladığı ncfis kitaplardan biri, 87 yazısını topladığı bir kariür tarihi. Karikatür üstüne öteden beri yazılır dergilerde, yazıh tartışmalar da olmuştur, ama karikatür sanatının kendine özgü bir Tan Oral /..ımanln dergınin tutumunda değişim görüldüğünü, sokaöa taşan siyasctin artık bu derginin sayfalarına da yansıdığıni belirtmektcdir. Ancak yine de derginin tutumunda eleştirilecek pek çok yan gorülduğünü anlatmaktadır: 'Deg'ışiklik, zaman ıçınde kendt dtşındakiherkesı tuçlamaya, yadsımaya, solsiya%etı birleştırme iddialanna, 'türk mızahı adına dünya de kavgaya tutuşmaya ve dünyanın üçüncü büyük dergıst olma gıbt, kamtlanamayan savlarla reklam girışımlerıne kadar varan boyutlara ulaştı Dergt, sürekliög'ül ve özendırmelerle, saytları gttgtde artan, tekdüze çizgici yetiş tırmeye ve onlart ktdlanmaya koyuldu Bütün bunlar olurken de dergi, güldürme, eğlendirme amacını ve gırgır anlaytşını korudu Turgut Çeviker'in kitabında da karikatürümüzün yakın geçmişi dcğerlendiri lirken şu yargıya varılıyor: "Gırgır, ılkytllarını saymazsak geleneksel mızah dergıalığmın edebtyatçızgi tlişkisıne nrtdöndü SuaviSüalp'ın V)60 önceu başlattıg'ı ve 'îulu mızah' dıye adlandınlan bır mızah açıstna yöneldı " Bu dcğerlendirmeyi kavramak için Turhan'ın "GrafikMızah" kitabındaVi şu saptama anımsanmalıdır: "Salt kaba guldurüye bag'ımlı, ne çtzgısel ne de mizahı yönden sanatsal iorumluluk tanımayan, \ulu mızah' dıye tanımlayabılecehmız bu tür mızah yuzunden, Türk karıkatur \anatı bır bunalım dönemı ya^amaktadır ( ) Suavı Süalp'ın ba\lattıjh sulu mızahtn yaygınhk kazanması kujtlik \ahıbı, gerçek mızah çizerlerımn yetişmesını kmtlamaktadır." Çcviker, söz koııubu kısıtlayıcı tutumu şöyle açıkhyor: "GıreırFtrt ve Çarşaf, yaygtn deytmle arahcsk bir anlayı{la kendılenne yenı bır ızleytctokuyucu kıllest nlu\turdu Bası» patnmlan daima tutucu oldugu t<,tn ketıdtlenne gelen dergı onerılerı ıçıtı hep Gırgır benzeri olanlarına 'evet' dedı." Çcviker kitabının önsözünde sözkonıısu tartışmayı ozetliyor: "Bır yanda 1950 ku^ağının temsıl etttgı kendını çizElimizdeki üc kitapta gı temelınde ıfade eden bır karıkatur anyer alan yazılar karilaym, dığer tara/ta ne Gırgır dergisiyle katürümüzün a$amahızla yaygınlaşan ve kendim yazt olmak larını, çizerlerin özgun dünyalannı konu edisızın ıfade etmek ıstemeyen bır karikalur nirken geiısmeiere yön veren tartışmalaanlayışı rı türiu ayrıntılarıyla Elimizdeki üç kitapta ycr alan yazılar yansıtıyor (ustte) Ali Ulvl. Turgut Ceviker, karikatürümüzün aşamalarını, çizerlerin Kamll Masaracı, Nezlh özgun dunyalarını konu edinirken gelışDanyal, Tan Oral. Semih Balcıoğlu. Ferruh melere yön veren tartışmaları türlü ayrınDoğan blrlikte. tılarıyla yansıtıyor. (.leviker, "Çızerler, genellıkle yazı yazSaul Steinberg'ln masını bılmezler" diyorsa da iki karikatür lyanda) 1945te ustasının kitapları kendı kitabı gıbigetırdiği yazısız karikatür yenillul hâlâ sahiplerinin yazı ustalıgını kanıtlamak en önemli devrim tadır. • sayılıyor. SAYFA 6 8okağa taşan slyaset Bana gösterdiklcri karşisında onun duyduğu heyecanı duyamadığımı, coşkusunıı paylaşamadı2ımı anımsıyorum. Karikatürü bir ucundan tuttuğumu biliyordu ya, kırk yıllık dostuymuşum gibi davranıyordu. Karikatürle ılgifi hcrkes gibi, yof arkadaşıydım onun... Sonra Ankaralı karikatürcülerle evlerde bizi bir araya getirip saatlerce karikatür üstüne konuştuğumuz, birbirimize kendimizdeki Steinbergİeri, Topor'ları, Flora'ları, Folon'ları, Searl'leri gösterdiğimiz güzel günler geldi... Yolarkadaşı Kartkatir sanatmm etofHrtel cleştirisi olabileceği üstünde pek düşünülmemiştir. Sonunda karika t ür, bakılır geçer. Bir karikatür üstüne uzun uzadıya ne yazı labilir? Turgut Çeviker'in îris Yayıncılık'ta yayımladığı kocaman kitaplardaki bütüncül eleştirileri görünce, karikatür sanatının eleştirisinin çerçevesi dcbelirmişoldu. Şimdı karikatür üstüne yazmak için sanırım bir temel de hazırlanmış oldu. Karikatür Üzertne Yazılarda kütüphane, arşiv, sahaf raflarındakı serüveninın kendisini güncel karikatürden enikonu kopardığını, ister istemcz karikatür araştırmacılığına yönelttiğini açıkhyor Turgut. Karikatür sanatının tarıhine daldıkça daha derine dalma tutkusuna boyun eğmiş, her buluşu onu daha derine göndermiştir. El yordamıyla ılerliyordu elbette, ama bu yolda kimseden de el alınmaz mıydı? Onccden yapılmış başka araştırmalar, kitaplar, çeviriler, başka araştıımacılar... Doğrusu, kendi göbeğini kendisinin kesmesinden başka yolu yoktu. O da bunu yaptı. Karikatürümüzün eski ustalarının bilgilerinden, belgelerinden, arşivlerden yararlandı elbette. Ama gene de Turgut'un yirmi yıldır süren kan teriçindeki çalışmalarını scvgiyle, daha çok da şaşkınlıkla izledik. "Güldtken" dergisi Geli^im Surecınde lurk Karikatürü, yirmi yıllık düşü olan "Güldiken" dergisi, Iris Yayınları onun anırsal yapıtlarıdır. Mizah kültürünc Hippokratcs, Franz Rozenthal, Charles Baudelaıre, Arthur Koestler, John Morreal'den yayımladığı çeviri kitaplarla yaptığı katkının bilmem ıarkına varıldı mıP Bir de Turhan Selçuk (Gra/ık Mızah) ve Tan Oral'ın (Yaza Çıze) karikatür üstüne yazı ve söyleşilerini topladığ'ı iki kocaman kitap. Sırada bekleyenler de var. Bilen bilir, Turgut Çeviker'in yaptığı iş içindeki yalnızlığını hcrkes yaşamamıştır. Ama yalnızlığını venmek için gösterdiği iradeyi gösterebilen de çok azdır. 1 langi sıkıntüar içinde bu çalışmaları kotardığını anlatmayacagım elbette. Arkadaşlıöınııza sıgınarak, "Öldükten sonra senin heykelıni dikecegim," diyorum ona. Benim gibiler yanında o tam bir deli bence. Belli olmaz, belki söylediğimi ciddiye alırım... • iaul Steınbf rg CUMHURİYET KİTAP SAYI 477