Katalog

Bir doktora tezinden, ilgiyle izlenecek bir kitaba dönüşen "Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi" tarih biliminin metodolojisi içersinde yazılmış bilimsel bir eser. Kitapta, arşivler, devletin resmi yayınları, döneme ait CHP'nin yayınları, bu konuda yazılmış kitaplar, makaleler, bilimsel tezler kullanılmış. Dr. ALEV COŞKUN Dr. Hakkı Uyar'dan bir başvuru kitabı Cumhuriyet Halk Partisi ve Rumeli ve Müdafai Hukuk Cemiyeti"nden, Halk Ftkrası'nın kuruluşu ve örgütlenişi ele alınmaktadır. 4. Bölümde Tek Parti döneminde CHP'ye karşı yurt içi ve yurtdışındaki mıınalefet ele alınmıştır. 5. Bölümde, çok partili yaşama geçiş döneminde, (19431950) muhalefetin doğuşu, ele alınmıştır. 6. Bölümde CHP'deki parti içi demokrasi, 7. Bölümde ise CHP'deki hızipleşnıeler ele alınmıştır. Kitap sonundaki sonuç bölümü bir değcrlendirmedir. Kitaba gcniş bir kaynakça eklenmiş olup, toplam 400 sayfalık kitapta 822 dipnot kullanılmışttr. Bir doktora tezinden, ilgiyle izlenecek bir kitaba dönüşen yapıt, kuşkusuz tarih biliminin metodolojisi içersinde yazılmış bilimsel bir eserdir. Kitapta, arşivler, devletin resmi yayınları, döneme ait CHP'nin yayınlan, bu konuda yazılmış kitaplar, makaleler, bilimsel tezler kullanılmıştır. Bu yapıt kuşkusuz Tek Parti Dönemi ve (19231950) için bir başvuru kitabıdır. CHP, Tek Parti iktidarını sürdürürken kalıcı eğilimler gösteren totaliter bir parti miyui? Yoksa, aydınlanma felsefesini geri kalmış bir topluma yaymaya çalışan ve en son erimde demokrasiyi gerçekleştirmek isteyen bir siyasal parti miydi? Bu konuda görüşler birbiriyle çelişir. Tek Parti Dönemi ve Türkiye'deki CHP tek parti yönctimini geçici değil, kalıcı bir rejim olarak düşünenler arasında Mctc Tuncay, Cemil Koçak ve Ahmet Demirel gibi kimi yazarlar vardır. Prof. Tank Zafer Tunaya ise CHP'nin tek parti olarak yönetiminin kalıcı değil, geçiei olduğunu ve Cl IP'nin bir "vesayet partisi" olduğunu savunCenç Dlllm adamı Hakkı Uyar, clddl bir konuda bilimsel bir çalı$ma yapmı$ C l HP deyince, Kuvayı Milliye yılları, Cumhuriyctin kuruluşu, tek I parti dönemi, devrimlerin gerçekleştirilmesi gibi önemli konular anımsanıyor. 29 Ekitn 1923'de Cuınhuriyetin kuruluşundan, yargıç denetiminde ilk demokratik seçimlerin yapıldığı 14 Mayıs 1950 seçimlcrinc kadar gecen 27 yıllık siire, siyasal bilimler açısından tek parti dönemi olarak adlandırılır. Bu dönem 700 yıllık saltanatın ve ona bağlı olan hilafetin Türk toplumsal yaşamından kaldırılmasını, Atatürk devrimlerinin uygulamaya geçirilişini kapsar. Bu nedcnle tek parti dönemi siyasct bilimi, toplumsal gelişmeler ve tarihsel süreç açısından son derece önemli bir dönemi kapsamaktadır. Bu dönemdc Cl İP, ülkeyi tek başına ve kendini gerçek aniamda tehdit edecek ciddi bir muhalefet olmadan yönetti. Bu dönemi anlatan kitaplara tarih bilinci açısından çok gcreksinme var. Uümsalbireser Bu bağlamda, Dr. Uyaı'ııı yeni kitabı ilginçtir. Bu yapıt Avrupa'nın Almanya, Italya ve Rusya gibi ülkelerinde iktidarda bulunan ve çağdışı olarak nitelenen diğer tek partileraen biiyük ölçüde ayrılan CHP yi ele almaktadır. Bu yapıt aslında bir doktora tezidir. Tez Dokuz Eylül Üniversitesi'nde "Türkiye'de Tek Parti Döneminde tktidar ve Muhalefet (19231950)" adıyla savunulmuştur. Kitap, bu doktora tezinden yararlanarak ortaya çıkanlmıştır. Yapıt, Giriş ve Yedi Bölümden oluşuyor. Çalışmanın Giriş Bölümünde, "Tek Parti" Kavramı üzerinde duruluyor. Bu konuda siyaset bilimcilerinin ortak tanımları veriyor. Birinci Bölümde, 1. ve II. Dünya Savaşları arasında Avrupa ve Türkiye'nin siyasal partiler açısından bir değerlendirilmesi yapılmaktadır. Bu bölümde Stalin liderliğindeki Sovyetler BirÜği'ndeki duruın, Hitler liderliğindeki (Nasyonal Sosyalist Partisi) ve Mussolini liderliğindeki îtalyan (I'aşist Partisi), Franko liderliğindeki Ispanya, Salazar liderliğindeki Portekiz ele alınmakta ve Türkie'deki Tek Parti CHP ile karşılaştırmaar yapılmaktadır. Bu bağlamda benzerliklcr ve ayrılıklar ortaya konuyor. Kitapta özellikle.Türkiye'deki otoriter tek parti yönetiminin, kendisıyle gelişmişlik düzeyi açısından özellikle, siyasal, sosyal ekonomik ve kiiltürel benzerlikler taşıyan Doğu Avrupa ve Balkan Devlctleı i'ndeki otoriter ve totaliter yönetımlerdcn aynldığı vurgulanmaktadır (s. 47). 11. Bölümde CllP'dcn öncc Türkiye'de Siyasal Partiler ele alınarak biı tarihsel süreç verilmektedır. II. Meşrutiyet öncesı, Meşrutiyct ve Mütareke Dönemindeki siyasal partiler üzerinde durulmaktadır. Kitabm önemli bir bölümü III. Bölümdür. Bu bölümde C,I IP'nin kısa bir tarıhçesi vcrilmeklediı. Kuvayı Milliye Dönemi'nde kurulmuş olan "Anadolu Tak Parti kavramı muştur. Bu konuda ünlü Fransız siyaset bilimcisi Maurice Duverger'in görüşleri önemlidir. Duverger'e göre "... bazı tek partiler, gerek felsefeleri gerek yapıları bakımınclan gerçek aniamda totaliter de ğildir. Bunun en iyi örneğini 1923'ten 1946'ya kadar Türkiye'de de tek parti olarak faaliyet göstenniş bulunan CHP saglamaktadır. Duverger'e göre CHP'nin başta gelen özelliği "demokratik ideolojisindedir." Duverger'e göre bu "ideoloji" hiçbir zaman "faşist ya da komünist" değildi, "Bir tarikat ya da kilise niteliği taşımamii}"tı. Hiçbir zaman "üyelerinebiriman ya da mistik empoze etmemiş"ti. Duverger, böylece, CHP ile çağdaş olan Avrupa'daki faşist, komünist ve dinci partileri karşılaştırmış oluyordu. Ünlü siyaset bilimcisi yargısını şöyle sürdürur. "...Kemalıst devrim, özü bakımından pragmatiktir. Ödevi, Örtadoğu uluslarının modernleşmelerini önleycn başlıca engele, yani tslamiyete karşı mücadele ederek, fürkiye'yi Batılaştırmak olmuş Duverger'nin yargısı r; tur. Parti yönetici kadrolarının antiklerikal ve akılcı tutumu, onları açıkça 19. yüzyıl liberalizmine yaklaştırmıştı..." "... Faşist rejimlerde her gün rastlanan oto rite savunusunun yerini, Kemalist Türkiye'de demokrasi savunusu almıştır; bu da (...) geleneksel siyasal demokrasidir." Duverger CHP'nin parti içi görevleri ne seçimle gelinmesinin parti içi demokrasi olgusıı açısından önemli olduğunu bclirtmektedir. Ayrıca CHP içinde hiziplerin varlığını ve bunların faşist ülkelerde olduğu gibi tasfiye edilmeyişlerini tek parti yönetimIcri için ileri bir aşama olarak değerlendirmektedir. Bu tartışmaların da genişçe yer aldığı bu yapıtta, Dr. Uyar'ın önemli bir yargısı şudur: Toplumun ve devletin modernleştirilmesi sürecinde; ulusdevlet oluşturma, sanayileşme/kapitalistleşme, birey yaratma ve Aydınlanma felsefesini hâkim kılmaya çalışan tek parti yönetimi, gelenek selüktenmodernliğe geçişte kullandığı otoriter yöntemlere rağmen kendi yönetimini fiili olmaktan öteye geçirmemiş, hukukileştirmemiştir." Basında, günlük fırka yazılarında ya da kimi bilimsel kitanlarda 1923 yılında neden demokrasiyi kurmadı, ya da neden sosyalizmi kurmadı gibi savlarla CHP sorgulanır. Bu bilimselliği tartışmalı günlük çıkışlara bilimsel yanıt, Dr. Uyar'ın yazdığı nitelikteki kitaplardır. Bu kitap tüm bu gibi slogan kokan yargılara da cevaplar vermektedir. Cl IP'nın tek parti dönemindcki görevi, orta çağlarda yaşavan bir toplumu ay dınlama devrimi ile yırmincı yüzyıla taşımaktı. Bunun içindir ki, tek parti dö nemindc "Millet Mekteplerı" ve 1 lalkevleri'ndedüzenlencn kurslarla yetişkinlere okuma yazma öğretildi. Köy Enstıtü leri sayesınde ülkcdeki köylerin 16 binine öğretmcn gönderilebildi. 1969doğumlııgençbılım adamı Hakkı Uyar, ciddi bir konuda bilimsel bir ça lışma yapmıştır. Bu nedenle Dr. Uyar'ı ve bu bilimsel eseri basan Boyut Yayın Cîı u bu'nu kutluyoruz. Kitabı, siyaset, toplumsal gelişıne ve cumhuriyetin kazanımlarını öprenmek ısteyenlere salık veriyoruz. Çünkü kul landığı belgeler ve genış kaynakçası ile bu yapıt bu bir başucıı kitabıdır. • Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi/ Dr Hakkı Uyıır/'Utanbnl/ lioyut KUüpLm/Küsıın, 1WX / KHh C U M H U R İ Y E T K İ T A P SAYI 4 7 7 SAYFA 18